⚫ منافق ⚫ در پیغام قرانی روز گذشته عهدنامهء قدرتمند حدیبیه را خواندیم که میان رسول گرامی اسلام و مشرکین مکه بسته شد. مفاد آن، طوری توسط پیامبر تنظیم شد که بسیار به نفع مسلمانان بود و دست آنها را برای نشر اسلام باز می‌گذاشت..... تا اینکه بعد از مدتی از طرف مشرکان نقض شد و پیامبر بزرگوار اسلام با قدرت، پاسخ این نقض عهد را دادند. ایشان بهمراه مسلمانان، سپاهی عظیم تشکیل داده و مکه را بدون جنگ و خونریزی فتح کردند. 🟢 در آیهء ۵ سورهء فتح خواندیم هدف خداوند از این عهدنامه، ایجاد شرایط پیروزی و بهشتی شدن مؤمنان بخاطر مقاومتشان در تمام شرایط بود. گاهى امتحانات پروردگار، آن چنان سخت و طاقت فرسا است که ایمان هاى سست را از بیخ و بن بر مى کند، و قلب ها را واژگون مى کند، تنها مؤمنان راستین که از نعمت سکینه و آرامش بهره مندند، مقاومت مى کنند، و از پیامدهاى آن در قیامت نیز بهره مند خواهند بود، و این راستى فوز عظیمى است. ⚫ ولى، در برابر این گروه، گروهى از منافقان و مشرکان بى ایمان بودند که و در آیهء ششم خواندیم هدف دیگر، مجازات زنان و مردان منافق بود. ■ ■ چون آنها چه آنزمان که قبل از حدیبیه، رسول خدا و مسلمانان عازم حج شدند و چه زمانی که سپاه اسلام برای فتح مکه براه افتاد، با گمانه زنی‌های غلط و سوء ظن به وعده های خداوند کریم، دل مسلمانان را خالی و آنها را از عاقبت درافتادن با دشمن می‌ترساندند. 👈 فرموده اند: 🌹وَيُعَذِّبَ الْمُنَافِقِينَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْمُشْرِكِينَ وَالْمُشْرِكَاتِ.... و (نیز) مردان و زنان منافق و مردان و زنان مشرک را که به خدا گمان بد مى برند مجازات کند. حوادث ناگوارى (که براى مؤمنان انتظار مى کشند) تنها بر خودشان فرو مى آید. خداوند بر آنان غضب کرده و از رحمت خود دورشان ساخته و جهنم را براى آنان آماده کرده. و چه بد سرانجامى است. ۶ فتح. 👈 در این آیه، تحت چهار عنوان، عذابی که در انتظار منافقان و مشرکان است را شرح می‌دهد: ■ حوادث و پیش آمدهاى سوء، تنها بر این گروه نازل مى شود (عَلَیْهِمْ دائِرَةُ السَّوْءِ). دائِرَة در لغت به معنى حادثه و رویدادى است که براى انسان پیش مى آید، اعم از خوب و بد، ولى، در اینجا با ذکر کلمهء سوء، منظور حوادث نامطلوب است. ■ دیگر اینکه، خداوند بر آنها غضب می کند (وَ غَضِبَ اللّهُ عَلَیْهِمْ). ■ و نیز خداوند آنها را از رحمت خود دور می سازد (وَ لَعَنَهُمْ). ■ و بالاخره، جهنم را براى آنها، از هم اکنون، فراهم ساخته، و چه بد سرانجامى است (وَ أَعَدَّ لَهُمْ جَهَنَّمَ وَ ساءَتْ مَصِیراً). 👈 👈 👈 یک نکتهء مهم: در صحنهء این پیروزی بزرگ، غالباً مردان مسلمان حضور داشتند، و در نقطهء مقابل نیز مردان منافق و مشرک. ولى در آیات فوق، علاوه بر مردان، زنان را هم در آن فوز عظیم، و نیز در عذاب الیم، مشترک شمرده است. این بخاطر آنست که مردان با ایمان که در میدان نبرد حاضر مى شوند، بدون پشتیبانى زنان با ایمان، و مردان منافق بدون همکارى زنان منافق، به اهداف خود نائل نمى شوند. 👈 در حقیقت، عدم حضور میدانی زنان بخاطر تفاوت‌های فردی که با مردان دارند، باعث نمی شود ایمان، و یا نفاق و شرک آنان نادیده گرفته شود. همانطور که قبلا هم اشاره شده، گرچه زن و مرد بخاطر خصوصیات فردی و تفاوتهایی که در خلقت دارند، هرگز با هم مساوی نیستند اما حقوقشان در پیشگاه خداوند، مساوی است.

⚫ منافق ⚫ 🌹🌹إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ شَاهِدًا وَمُبَشِّرًا وَنَذِيرًا. به یقین ما تو را گواه (بر اعمال آنها) و بشارت دهنده وبیم دهنده فرستادیم. ۸ فتح. تفسیر: توصیف بزرگ و سه مقام برجسته، از مهم ترین مقامات پیامبر: 💚 گواه بودن و بشیر و نذیر بودن. گواه بر تمام امت اسلام، بلکه گواه بر همهء امتها. 👈 چنانکه در آیهء ۴۱ نساء آمده است: 🌹فَكَيْفَ إِذَا جِئْنَا مِن كُلِّ أُمَّةٍ بِشَهِيدٍ وَجِئْنَا بِكَ عَلَىٰ هَٰؤُلَاءِ شَهِيدًا؟ حال آنها چگونه است هنگامیکه از هر امتى، شاهد و گواهى (بر اعمالشان) مى  آوریم، و تو را نیز بر آنان گواه خواهیم آورد؟! ۴۱ نساء. 👈 و در آیهء ۱۰۵ سورهء توبه، مى فرماید: 🌹وَقُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ... بگو: عمل کنید! خداوند و فرستادهء او و مؤمنان، اعمال شما را مى بینند! و بزودى، بسوى داناى نهان و آشکار، بازگردانده مى شوید. و شما را به آنچه عمل مى کردید، خبر مى دهد! ۱۰۵ توبه. 👈 اصولاً هر انسانى گواهان زیادى دارد، و قبل از هر کسی خداوند ناظر بر همهء اعمال و نیات ماست. بعد از او، فرشتگان، مأمور ضبط اعمال آدمى هستند. 👈 چنانکه در آیهء ۲۱ سورهء ق اشاره شده است: 🌹وَ جاءَتْ کُلُّ نَفْس مَعَها سائِقٌ وَ شَهِیدٌ. و هر انسانى (به محشر) مى آید در حالیکه فرشته اى او را مى راند و گواهى همراه اوست. ۲۱ ق. 👈 سپس اعضاى پیکر آدمى و حتى پوست تن او گواهی می دهند: 🌹یَوْمَ تَشْهَدُ عَلَیْهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَ أَیْدِیهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ بِما کانُوا یَعْمَلُونَ. در آنروز زبانها و دستها و پاهایشان بر ضد آنها به اعمالى که مرتکب مى شدند گواهى مى دهد. ۲۴ نور. 👈 زمین نیز جزء گواهان است. در سورهء زلزال آمده: یَوْمَئِذ تُحَدِّثُ أَخْبارَها. در آنروز، زمین همهء اخبارش را بازگو می‌کند. 👈 طبق بعضى از روایات، زمان نیز در آنروز در صف گواهان است. 🌷حضرت امیرالمومنین فرموده اند: هیچ روزى بر فرزند آدم نمى گذرد، مگر اینکه به او مى گوید: من روز تازه اى هستم، و دربارهء تو گواهى مى دهم. در من کار نیک کن، و عمل خیر به جا آور، تا روز قیامت به نفع تو گواهى دهم. چرا که بعد از این هرگز مرا نخواهى دید. نورالثقلین، ج۵، ص۱۱۲. ✅ بدون شک، گواهى خداوند به تنهائى کافیست، ولى تعدد گواهان، هم اتمام حجت بیشترى است، و هم اثر تربیتى قوى ترى در انسانها دارد. 🍃 به هر حال، قرآن مجید در این آیه، سه مأموریت مهم پیامبر را که شهادت، بشارت و انذار است، بعنوان سه وصف عمده بیان فرموده است، تا مقدمه اى باشد براى وظائفى که در آیهء بعد بر مردم نهاده است. 👈 👈 در آیهء بعد، پنج دستور مهم، به پیروان حضرت رسول داده شده است: 🌹لِّتُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتُعَزِّرُوهُ وَتُوَقِّرُوهُ وَتُسَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَأَصِيلًا. تا (شما) به خدا و پیامبرش ایمان بیاورید و از او دفاع کنید و او را بزرگ دارید، و خدا را صبح و شام تسبیح گویید. ۹ فتح. 👈 هدف اینست که ایمان به خداوند و رسولش بیاورید، و از او در برابر دشمنان دفاع نمائید، او را بزرگ دارید، و خدا را صبح و شام تسبیح و تقدیس کنید. ■ همه باید از گواهان روز قیامت خوف داشته باشیم...... از همه بیشتر، کسانیکه بعد از ایمان، کافر شده و دیگران را هم از مسیر درست، منحرف می کنند. همان کسانیکه با نفاق و دورویی، تشخیص درست از غلط را برای بسیاری از مردم سخت می‌کنند.

کسی چه می داند، شاید امشب، شب قدر باشد... شب تعیین سرنوشت یکسال آینده.... شب برداشت آنچه در طول سال گذشته کاشته ایم. چه خوب است امشب در تنهایی خود و خدا یکسال گذشتهء خود را بررسی کنیم.... چقدر کار نیک؟ چقدر غفلت؟ چقدر آخرت را به دنیا فروختن؟ چقدر بی عدالتی؟ چقدر دلجویی و همدردی؟ و چقدر و چقدر و چقدر......؟ چه خوب است امشب برای همه دعا کنیم. برای خود و برای عزیزانمان و برای همهء کسانیکه با نام انسان بر زمینند. و برای رفتگان. واقعا اگر براستی امشب، شب قدر باشد بیش از ۱۲ ساعت، هر کار نیک انجام دهیم برابر هزار ماه حساب خواهد شد. چه فرصت کم نظیری.

✨ اعمال شب نیمه شعبان ✨ 🌿🌸 برای طلب حاجت در این شب، یک نماز دو رکعتی می خوانیم با این کیفیت: در رکعت اول پس از حمد، سورهء قل یا ایها الکافرون. و در رکعت دوم پس از حمد، سورهء قل هو الله احد. بعد از نماز، تسبیح حضرت زهرا می گوییم و سپس به سجده می رویم و ۲۰ مرتبه می گوییم یارب، و ۷ مرتبه یاالله، و ۷ مرتبه لا حول و لا قوة الا بالله، و ۱۰ مرتبه ماشاءالله، و ۱۰ مرتبه لا قوة الا بالله، سپس طلب حاجت میکنیم هرچقدر که بزرگ باشد. مصباح المتهجد، ص۸۳۱. 🌿🌸 در این شب ۱۰۰ مرتبه بگوییم سبحان الله، و ۱۰۰ مرتبه الحمدالله، و ۱۰۰ مرتبه لا اله الا الله، و ۱۰۰ مرتبه الله الکبر. همان مدرک. 🌿🌸 در این شب خواندن دعای کمیل و زیارت عاشورا سفارش شده. 🌿🌸 امام رضا فرمود: از اعمال امشب نماز جعفر طیار است. این نماز را به نقل از روایت متواتر، رسول خدا به جعفر آموخت. مصباح المتهجد، ص۸۳۸. 🌺🌺 و در پایان، روایتی بسیار مهم از امام صادق در بارهء این شب باعظمت می خوانیم: ایشان فرموده اند، نبی مکرم اسلام در بارهء عظمت این شب به ام سلمه فرموده اند: امشب، شب نیمهء شعبان است که روزیها در آن تقسیم میشود و اجل ها نوشته میشود و نام حاجیان، امشب معین می گردد و خداوند افراد فراوانی را می آمرزد و فرشتگان خود را از آسمان بسوی مکه می فرستد. اقبال، ص۷۰۲. 🌿🌸 سپس، روز نیمهء شعبان را روزه بداریم. 🔵 احتمال اینکه امشب، شب قدر باشد بسیار است. همه و ما را دعا کنید.

💚 امام زمانیها! 👇 🌹🌹أَمَّنْ یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَیَکْشِفُ السُّوءَ وَیَجْعَلُکُمْ خُلَفَاءَ الْأَرْضِ أَإِلَهٌ مَعَ اللَّهِ قَلِیلًا مَا تَذَکَّرُونَ. کسیکه دعای مضطر را اجابت می‏کند و گرفتاری را برطرف می‏سازد، و شما را خلفای زمین قرار می‏دهد، آیا معبودی با خداست؟ کمتر متذکر می‏شوید. ۶۲ نمل ■ وای بر ما که ذات اقدس خداوند منان، و انواع نعمتهای بیشمار او را کمتر متذکر می‌شویم و برای رفع مشکلات، به غیر او امید می‌بندیم. 👈 اما مفهوم مضطر در این آیه بسیار گسترده است و همهء کسانی را که در گرفتاریهای دنیوی و اخروی به حالت اضطرار رسیده اند شامل می‌شود. 👈 مضطر به چه کسی می‌گویند و حال اضطرار، چگونه حالی است؟ 🍃 حالت اضطرار یعنی هیچکس جز خداوند نمی‌تواند یاری رسان باشد و کاری انجام دهد، و فرد مضطر کسی است که در برابر حل مشکلات به این حال رسیده باشد. یعنی همهء راه‌ها را رفته، همه گونه تلاشی انجام داده و همه جور سختی برای حل گرفتاری متحمل شده اما، مشکلش فقط بدست خداوند منان قابل حل است لذا با حال اضطرار، خداوند را صدا می‌زند و یاری می‌جوید. 💚 👈 از منظر قرآن کریم، کسیکه به حال اضطرار رسیده، گرفتار الکرب العظیم است: 🌹وَنُوحًا إِذْ نَادَىٰ مِن قَبْلُ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَنَجَّيْنَاهُ وَأَهْلَهُ مِنَ الْكَرْبِ الْعَظِيمِ. و نوح را (به یاد آور) هنگامیکه پیش از آن (پروردگار خود را) خواند. و دعاى او را مستجاب کردیم. و او و خاندانش را از اندوه بزرگ رهایى بخشیدیم. ۷۶ انبیاء. 🌹وَنَجَّيْنَاهُ وَأَهْلَهُ مِنَ الْكَرْبِ الْعَظِيمِ. و او (حضرت نوح ) و خاندانش را از اندوه بزرگ رهایى بخشیدیم. ۷۶ صافات. 🌹وَنَجَّيْنَاهُمَا وَقَوْمَهُمَا مِنَ الْكَرْبِ الْعَظِيمِ. و آن دو (حضرت موسی و هارون ) و قومشان را از اندوه بزرگ نجات دادیم. ۱۱۵ صافات. 💚 👈 امروز چه کسی بزرگترین مضطر است در میان همهء بندگان خدا؟ 💚 💚 بزرگترین مصداق این آیهء شریفه، امام زمان است. 👈 👈 👈 ۵ دعا از جانب نواب حضرت، برای سلامتی ایشان بیان شده که دعای اول، ندبه است، دعای سوم دعای عهد است.... 👈 اما در فراز آخر دعای پنجم می‌خوانیم: 💚 وَ تُنجِی مِنَ الکَربِ العَظِیم، فَاکشِفِ الضُّرَّ عَن وَلِیِّک، وَجعَلهُ خَلِیفَةً فِی اَرضِکَ کَمَا ضَمِنتَ لَه. 💚 (خداوندا! تو) از اندوه بزرگ نجات بخشی، پس گرفتاری را برطرف کن از ولیّ خود، و او را خلیفهء خود در زمینت قرار ده، چنانچه تعهد کرده ای. ✅ متن این فراز از دعا، همان آیهء شریفهء ۶۲ نمل است که در ابتدای پیغام خواندیم. و اضطرار امام زمان را با همان کلماتی بیان می‌کند که در بارهء اضطرار حضرت نوح نبی الله، موسی کلیم الله و حضرت هارون در آیات قرآن کریم بیان شد. 👈👈👈 اما یک نکتهء بسیار بسیار مهم که شاید کمتر به آن توجه می‌کنیم. در ادامهء همین فراز آخر از دعا که به آن اشاره شد، می‌خوانیم 👇👇 اللّهُمَّ لا تَجْعَلْنِي مِنْ خُصَماءِ آل مُحَمَّدٍ عليهم‌السلام وَلا تَجْعَلْنِي مِنْ أعْداءِ آلِ مُحَمَّدٍ عليهم‌السلام وَلا تَجْعَلْنِي مِنْ أَهْلِ الحَنْقِ وَالغَيْظِ عَلى آلِ مُحَمَّدٍ عليهم‌السلام ، فَإِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ ذلِكَ فَأَعِذْنِي وَأَسْتَجِيرُ بِكَ فَأَجِرْنِي ، اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَاجْعَلْنِي بِهِمْ فائِزاً عِنْدَكَ فِي الدُّنْيا وَالآخرةِ وَمِنَ المُقَرَّبِينَ آمِينَ رَبَّ العالَمِينَ. بار خدایا! مرا از ستیزه جویان خاندان محمّد علیهم السلام قرارم مده، و از دشمنان خاندان محمّد علیهم السلام قرارم مده، و از کسانیکه به خاندان محمّد علیهم السلام، کینه و خشم دارند قرارم مده. من از اینها به تو پناه می برم، پس مرا در پناه خویش بگیر و به تو پناه می جویم، پس پناهم ده. بار خدایا! بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و مرا به واسطهء آنان، در دنیا و آخرت، پیروز نزدت گردان و از مقرّبان قرارم بده. آمین، ای پروردگار جهانیان! 🍃 بر خواندن این فراز از دعا، مداومت داشته باشیم. 👈 اما مفهوم این دعا چیست؟ به این مفهوم است که تصور نکنیم اگر آقا ظهور فرماید، ما که از منتظران ایشان هستیم، بی چون و چرا ایشان را قبول میکنیم و از یاران صدیقشان خواهیم بود. ممکن است همین ما، از دشمنان و کینه ورزانشان شویم..... بنابراین ظرفیت خود را برای پذیرش ظهور بالا ببریم و خود را همه جوره آمادهء فرمانبرداری حضرت کنیم، حالا هر فرمانی که دادند. محکم باشیم، در برابر مصائب ریزش نکنیم، بصیرت داشته باشیم، دنیاطلب نباشیم، از دشمنان نترسیم،...... 🌹 فَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ. پس همان گونه که فرمان یافته اى، استقامت کن. ۱۱۲ هود.

⚫ منافق ⚫ 🌹🌹إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَن يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنسَانُ ۖ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا. ما امانت را (تعهد، تکلیف، و ولایت الهى را) بر آسمانها و زمین و کوهها عرضه داشتیم، آنها از حمل آن سر برتافتند، و از آن هراسیدند (و اظهار ناتوانى کردند). اما انسان آنرا بر دوش کشید. او بسیار ستمکار و نادان بود (چون بر خود ستم کرد و قدر این مقام والا را ندانست). ۷۲ احزاب. تفسیر: نپذیرفتن امانت الهی در بین مخلوقات عظیم خداوند از روی تکبر نبود، آنطور که شیطان در پیشگاه خدا تکبر ورزید. بلکه، اِبا کردن آنها بخاطر ترس و هراسِ و خضوعی بود در برابر عظمت الهی داشتند. هراس از اینکه نتوانند از عهدهء این مسئولیت الهی برآیند. 👈 ولى، انسان جلو آمد، و این امانت را بر دوش کشید، چون قابلیت حمل این امانت بزرگ الهی را در خود دید. انسانی که امکان صعودش بى انتهاست، و بطور نامحدود قادر به پرواز بسوى قلهء تکامل است، و البته سقوط به پائین ترین درجات هم در مورد او امکان پذیر است. و انسان، تمام این کارها را با اراده و اختیار انجام مى دهد. ✅ این آیهء شریفه بخوبی نشان می دهد که انسان از صفات بسیار مهم و ارزنده ای برخوردار است: در زمینهء ایمان، عمل صالح، جهاد، ایثار، عفت، ادب، و اخلاق، که در دیگر مخلوقات الهی نیست و یا با درجهء خیلی کم وجود دارد. 🌺 فقط انسان است که تجلی صفات خداست، و فقط انسان است که صاحب عقل و آزادی اراده‌ است. و این یعنی داشتن ظرفیتی عظیم برای حمل یک امانت بزرگ الهی و رسیدن به اعلی علیین. ◾👈 اما انسان جَهُول و ظَلوُم، متأسفانه در بسیاری از موارد، این اوصاف انسانی را نادیده گرفته و به خود و به دیگران ستم می کند و از عهدهء حمل این امانت بزرگ الهی برنمی آید و به اسفل السافلین سقوط می کند. ✅ 👈 امانت الهی را که انسان پذیرفت یعنی قبول کرد تا با استفاده از تمام امانتهای خداوند از چشم و گوش و قلب و عقل و همهء سرمایه های وجود، و با استفاده از امانت اختیار، بتواند خود را تا مرتبهء خلیفة الله بالا بکشد، اما چون در شناخت خود دچار اشتباه و انحراف شد نتوانست امانت دار خوبی باشد، مگر پیامبران و اوصیای آنها و مؤمنان حقیقی. 👈 👈 لذا در آیهء بعد، انسانها را به سه گروه منافق و مشرک، و مومن تقسیم فرموده است: 🌹لِّيُعَذِّبَ اللَّهُ الْمُنَافِقِينَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْمُشْرِكِينَ وَالْمُشْرِكَاتِ وَيَتُوبَ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ ۗ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِيمًا. هدف این بود که خداوند مردان و زنان منافق و مردان و زنان مشرک را عذاب کند، و خدا توبهء مردان و زنان باایمان را بپذیرد. و خداوند همواره آمرزنده و مهربان است. ۷۳ احزاب. 👈 در یکطرف، مردان و زنان منافق، و مردان و زنان مشرک، که با فراموش کردن امانت الهی که به آنان سپرده شده، دچار انحراف میشوند، که عذاب الهی نصیبشان است.... و در طرف دیگر، مردان و زنان مومن که در حمل این امانت الهی، گاها دچار خطا و اشتباه می‌شوند و توبه می کنند و توبهء آنها از سوی خداوند آمرزنده و مهربان، پذیرفته می‌شود. اما: 💚 🌹 وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ. 👈 این سخن، بیش از ۱۰ مرتبه در قرآن مجید در بارهء مومنین بیان شده. 🍃 غم گذشته را نمی خوریم چون گذشته، عبرت است. 🍃 از آینده نمی ترسیم چون توکلمان بر خداست و با مقاومت و استقامت، بسوی جلو حرکت می کنیم. 👈 👈 👈 در تمام عرصه ها..... از زندگی شخصی تا جامعه های کوچک که با آنها در ارتباطیم و جوامع بزرگ و جهانی. از ارتباط با افرادی که با آنها زندگی می‌کنیم در خانواده و فامیل تا افراد جوامع دیگر مثل همسایگان، همکاران و ارتباط با کشورهای دیگر از دوست و دشمن، از خیرخواهان و بدخواهان. عبرت از گذشته و توکل بر خدا برای آینده، باید در تمام این عرصه ها نمود داشته باشد.

⚫ منافق ⚫ 🌹🌹وَلَیَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَلَیَعْلَمَنَّ الْمُنَافِقِینَ. مسلما خداوند مؤ منان را می‏شناسد، و یقینا منافقان را (نیز) می‏شناسد. ۱۱ عنکبوت. تفسیر: حتما کسانی فکر مى کنند که با مخفی‌کاری و پنهان‌کاری، می‌توانید حقایق را از احاطهء علم خدا دور بدارند. لذا خداوند تأکید فرموده مؤمنان و منافقان را می‌شناسد. ■ 👈 همهء حکومتها مخالفینی دارند که چون نمی‌توانند و یا نمی‌خواهند مستقیما وارد عمل شوند، تغییر چهره داده و گروه‌های زیر زمینى تشکیل مى دهند و فعالیت می‌کنند، حتی ممکن است در مقاطعی جزو مسئولین آن حکومت هم باشند. ■ اما در کنار اینان مومنان ضعیف الایمانی هم هستند که با مختصر فشارى تغییر عقیده مى دهند و به جمع آن منافقان می‌پیوندند. 👈 آیه بعد، به یک نمونه از منطق هاى سست و پوچ آنان اشاره فرموده که امروز هم این سخنان در میان آنان رواج دارد: 🌹وَقَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لِلَّذِینَ آمَنُوا اتَّبِعُوا سَبِیلَنَا وَلْنَحْمِلْ خَطَایَاکُمْ وَمَا هُمْ بِحَامِلِینَ مِنْ خَطَایَاهُمْ مِنْ شَیْءٍ إِنَّهُمْ لَکَاذِبُونَ. کافران به مؤمنان گفتند: شما از ما پیروی کنید (اگر گناهی داشته باشد) ما گناهانتان را بر عهده خواهیم گرفت! آنها هرگز چیزی از گناهان اینها را بر دوش نخواهند گرفت، آنها دروغ می‏گویند. ۱۲ عنکبوت. 👈 این در حالی است که، هیچکس نمى تواند گناه دیگرى را به گردن بگیرد، حتی اگر به فرض محال انجام این کار میسر باشد، روز قیامت با دیدن هول و هراسی که حاکم است، هرگز کسی قبول نمی‌کند گناه فرد دیگری را بر عهده بگیرد. ■ آنها که این حرف را می‌زنند، خودشان خوب می‌دانند که دروغ می‌گويند. اما خداوند برای آگاهی بقيهء افراد که فریب آنها را نخورند، تأکید فرموده که آنها دروغ می‌گويند. 👈 سپس، براى اینکه تصور نشود، این دعوت کنندگانِ به گناه و مخالفت با دین و مومنین، در برابر این عملشان مجازاتى ندارند، در آیهء بعد مى فرماید: 🌹وَلَیَحْمِلُنَّ أَثْقَالَهُمْ وَأَثْقَالًا مَعَ أَثْقَالِهِمْ وَلَیُسْأَلُنَّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَمَّا کَانُوا یَفْتَرُونَ. آنها بار سنگین گناهان خویش را بر دوش می‏کشند، و بارهای سنگین دیگری را اضافه بر بارهای سنگین خود، و روز قیامت مسلما از افتراءهایی که می‏بستند سئوال خواهند شد. ۱۳ عنکبوت. این رهبران گمراه کننده علاوه بر بار گناه خودشان، بار گناه کسانی را هم که به ضلالت کشیده اند بر دوش دارند اما نه به خواست خودشان. این از عدالت خداست که اگر هر کار بد یا خوبی را به دیگران بیاموزیم، چندی که آنان، آن عمل درست یا نادرست را انجام دهند، علاوه بر اینکه برای خودشان ثبت می‌شود، آثار آن برای کسیکه در آموختن آن نقش داشته، نیز ثبت و نوشته خواهد شد. 🌸 پیامبر بزرگوار اسلام فرموده اند: کسیکه سنت بدى بگذارد، گناه آن سنت و گناه کسانیکه به آن عمل مى کنند بر اوست، بى آنکه از گناه عمل کنندگان چیزى کاسته شود. تفسیر فخر رازى، ج ۲۵، ص ۴٠. 👈 اما در پایان آیه فرموده است: آنها بطور قطع در روز قیامت از افتراها و دروغ هائى که مى بستند سؤال مى شوند، و باید خود جوابگوى آن باشند. 👈 منظور از این افتراء چیست؟ همینکه دروغ می‌گويند گناه شما را بر گردن میگیریم، در واقع این افترائی است که به خدا می بندند و وانمود می‌کنند این کار در محضر خداوند، شدنی است. ✅ در کل پیام این آیات، اینست که منافقان از هر راهی برای فریب دیگران وارد می‌شوند و راست و دروغ را بهم می آمیزند، هم از حق می‌گويند، هم از باطل تا تشخیص درست از نادرست سخت شود. و البته برای افرادی که ایمانشان ضعیف است و یا مطالعهء کافی ندارند بسیار محیط خطرناکی ایجاد می‌شود و احتمال انحراف آنان بسیار است.

⚫ منافق ⚫ 🌹🌹 فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَيُوَفِّيهِمْ أُجُورَهُمْ وَيَزِيدُهُم مِّن فَضْلِهِ ۖ وَأَمَّا الَّذِينَ اسْتَنكَفُوا وَاسْتَكْبَرُوا فَيُعَذِّبُهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا وَلَا يَجِدُونَ لَهُم مِّن دُونِ اللَّهِ وَلِيًّا وَلَا نَصِيرًا. پس کسانیکه ایمان آوردند و عمل شایسته انجام دادند (خداوند) پاداششان را بطور کامل به آنها خواهد داد و از فضل و بخشش خود بر (پاداش) آنها خواهد افزود. ولی کسانی را که ابا کردند و تکبر ورزیدند (استنكفوا و استكبروا)، با مجازات دردناکی کیفر خواهد کرد و (آنگاه) برای خود، غير از خدا سرپرست و یاوری نخواهند یافت. ۱۷۳ نساء. تفسیر: استنکاف و استکبار، هر دو به معنی امتناع و انزجار از چیزی است. اما استنکاف از روی جهل و نادانی است و استکبار از روی خودبینی و سرکشی. به این معنی که فرد مستنکف، از روی جهل و نادانی است که از بندگی خدا امتناع می ورزد، ولی مستکبر از روی تکبر و خودبزرگ بینی است که در مقابل فرمان خدا سرکشی میکند. گرچه او هم گرفتار جهل است اما نوع این جهالت با جهالت مستنکف فرق می کند. شاید بشود فرد مستنکف را ارشاد و هدایت کرد، اما غرور فرد مستکبر، اجازهء هدایت و رستگاری را به صاحبش نمی دهد. ⚫ حالا دو گروه منافقین و پیروان آنها را در نظر بگیریم. منافقان، همان مستکبرانی هستند که از روی سرکشی و تکبر، فرمان خدا را نادیده گرفته و زیر پا می‌گذارند. افراد ضعیف الایمان هم، از روی استنکاف و بی‌خبری، از منافقان پیروی کرده و در مسیر انحرافی آنان قرار می‌گیرند. ■ تصور نکنیم از ما دور است. ممکن است در هر یک از دو دستهء مستکبر و مستنکف باشیم. حتی در مقیاس کوچک. ممکن است در رفتارمان با دیگران، نفاق داشته باشیم حتی در میان اعضاء خانواده و اطرافیان. کسیکه در ظاهر با دیگران خوشرفتار است و آنها را تحویل میگیرد اما پشت سر، بدگویی میکند، آبروداری نمیکند، رازداری نمیکند ولی خود را خوب و دلسوز جلوه می‌دهد، قطعا نفاق دارد. چنین فردی درمیان اطرافیان، فتنه انگیزی میکند، میان افراد را بهم می‌زند و آرامش را سلب می‌کند. ■■ حالا همین رفتار را در مقیاس بزرگتر تصور کنیم. در سطح جامعه. منافقان در سطح جامعه ظاهر خود را دلسوز و خیرخواه نشان می‌دهند و توجه مردم را بسمت خود جلب می‌کنند و متاسفانه در بسیاری موارد، نفاق آنها تشخیص داده نشده و عدهء بسیاری از مردم بسوی آنان گرایش پیدا می‌کنند و به اینصورت، با فتنه انگیزیهای خطرناک، ایجاد دوقطبی يا حتی چندقطبی کرده و فتنه انگیزی می‌کنند. ⚫ نمونهء بارز آن، کسی است که در تبلیغات انتخاباتی، می‌گفت اجازه نخواهیم داد کسی بر ما فخر بفروشد.... اما پس از پیروزی، جریان مذاکره با کسی را مطرح کرد که از همه بیشتر فخرفروشی می‌کند و از همه بیشتر نگاهش به ایران و ایرانی، تحقیرآمیز است. او در تبلیغات انتخاباتی، مومنین را در اقلیت می‌دید و می‌گفت: اجازه نخواهیم داد اقلیت بر اکثریت حکومت کند..... اما امروز با چرخش سیاست مذاکره بر علیه او، می‌گويد: همهء ما در یک جاده هستیم، نه قسمت تندرو داریم و نه کندرو. ( چه احمقانه ). ■ 👈 او نمی داند: 🌹وَ الْفِتْنَةُ أَکْبَرُ مِنَ الْقَتْلِ. فتنه انگیزی از قتل، بزرگتر است. ۲۱۷ بقره. 🌹وَ الْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ. فتنه انگیزی بدتر و شدیدتر از قتل است. ۱۹۱ بقره.

⚫ منافق ⚫ 🌹🌹فَأَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلى بَعْض یَتَساءَلُونَ..... ( در بهشت ) بعضى رو به بعضى دیگر کرده از یکدیگر سوال می کنند. یکى از آنها مى گوید: من همنشینى داشتم، که پیوسته مى گفت: آیا باور کرده اى، که وقتى ما مُردیم و به خاک و استخوان مبدل شدیم، (بار دیگر) زنده مى شویم، و جزا داده خواهیم شد؟! ۵۰ تا ۵۳ صافات. 👈 سپس ادامه می دهد: 🌹قالَ هَلْ أَنْتُمْ مُطَّلِعُونَ.... آیا شما مى توانید از او خبرى بگیرید؟ اینجاست که نگاهى مى کند، ناگهان او را در میان دوزخ مى بیند. (به او) مى گوید: به خدا سوگند نزدیک بود مرا (هم) به هلاکت بکشانى! و اگر نعمت پروردگارم نبود، من نیز از احضار شدگان بودم! ۵۴ تا ۵۷ صافات. تفسیر: یاران شیطان، همنشین مومنان شده و تلاش می‌کنند آنها را به انحراف بکشانند، اما خداوند یاری فرموده و بندهء باایمان خود را بواسطهء صبر و استقامتی که در برابر وسوسه های شیاطین دارد، از انحراف نجات می دهد و در قیامت، او بهشتی و دوست نادرستش جهنمی خواهند بود. ◾ 👈 در آیاتی از سورهء ص، به گفتگوی جهنمیان با یکدیگر اشاره شده که این خبر، بسیار پندآموز است: ◾ پیشوایان گمراه را به دوزخ هدایت می کنند سپس پیروان گمراهشان به آنان ملحق میشوند. آنگاه پیشوایان به یکدیگر می گویند: 🌹هذا فَوْجٌ مُقْتَحِمٌ مَعَکُمْ لا مَرْحَباً بِهِمْ إِنَّهُمْ صالُوا النّارِ. این گروهى است که همراه شما وارد دوزخ مى شوند خوشآمد بر آنها مباد، همگى در آتش خواهند سوخت! ۵۹ ص. 👈 سپس گروه تازه وارد که این سخن را می شنوند به گروه اول (به رهبران گمراه خود) می گویند: 🌹قالُوا بَلْ أَنْتُمْ لا مَرْحَباً بِکُمْ أَنْتُمْ قَدَّمْتُمُوهُ لَنا فَبِئْسَ الْقَرارُ. بلکه خوشآمد بر شما مباد که این (عذاب) را شما براى ما فراهم ساختید. چه بد قرارگاهى است اینجا!! ۶۰ ص. ◾ گروه اول کسانی هستند که در کلام و عمل توانسته اند گروه دوم را که ضعیف النفس و ضعیف الایمان هستند، به انحراف بکشانند و خط فکری آنها را به مانند خود کنند. گروهی ضعیف النفس که برای مخالفت با مومنین بدنبال هر فرصتی هستند و به سمت هر انحرافی کشیده میشوند. و هرگز بدنبال رفع شک و تردید از ذهن خود نیستند تا تحقیق کنند ببینند آیا الگوهایشان درست می گویند یا خیر؟ 👈 سپس با دیدن رهبران گمراه کنندهء خود در جهنم به خداوند عرضه می دارند: 🌹قالُوا رَبَّنا مَنْ قَدَّمَ لَنا هذا فَزِدْهُ عَذاباً ضِعْفاً فِی النّارِ. پروردگارا! هر که این (عذاب) را براى ما فراهم ساخته، عذابى مضاعف در آتش بر او بیفزا! ۶۱ ص. 👈 آنان پس از آنکه از پروردگار برای الگوهای خود عذاب مضاعف می خواهند، به یکدیگر می گویند: 🌹وَ قالُوا ما لَنا لانَرى رِجالاً کُنّا نَعُدُّهُمْ مِنَ الْأَشْرارِ؟..... چرا مردانى را که ما از اشرار مى شمردیم (در اینجا و در آتش دوزخ) نمى بینیم؟! آیا ما آنان را مسخره می کردیم یا (به اندازه اى حقیرند که) چشمها آنها را نمى بیند؟! ۶۲ و ۳ ص. 💚 چه مومنینی که در دنیا مورد تمسخر گنهکاران قرار نمی گیرند. مدام به آن مومنان خرده می گیرند که شما در اقلیت هستید و بدگوئی آنها را می کنند و مورد ایراد و اتهام قرار می دهند. اما آن مومنین با صبر و استقامت مسیر حق را طی می کنند و همگی، نتیجه را روز قیامت می بینند که هر یک در چه جایگاهی قرار دارد! 👈 سپس بخاطر مطمئن شدن بندگان به این اخبار فرموده است: 🌹إِنَّ ذلِکَ لَحَقٌّ تَخاصُمُ أَهْلِ النّارِ. گفتگوی خصمانه دوزخیان یک واقعیت است. ۶۴ ص.

⚫ منافق ⚫ 🌹🌹وَقَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لَنْ نُؤْمِنَ بِهَذَا الْقُرْآنِ..... کافران گفتند: ما هرگز به این قرآن و کتب دیگر که قبل از آن بوده ایمان نخواهیم آورد، اگر ببینی هنگامیکه این ستمگران در پیشگاه پروردگارشان بازداشت شده‏ اند (از وضع آنها تعجب می‌کنی) در حالیکه هر کدام گناه خود را به گردن دیگری می‌اندازد، مستضعفان به مستکبران می‏گویند: اگر شما نبودید ما مومن بودیم! ۳۱ سبأ تفسیر: در بارهء کسی سخن فرموده است که یا کافر است، یا بعد از ایمان کافر شده و با هیچ دلیلی حاضر به ایمان نمی‌شود. واقعا رفتار آنان تعجب آور است. چطور می‌شود انسانی با وجود اینهمه نعمت، خداوند را نبیند و مطیع پروردگارش نباشد؟!! 👈 بله تعجب آور است و وضعیت آنان در قیامت، تعجب آورتر خواهد بود: زمانیکه در پیشگاه خداوند، بازداشت شده و آمادهء بازپرسی می‌شوند...... دیگر از آنهمه تکبر و خودبزرگ بینی خبری نیست. دیگر از هیاهوی دروغ و سخن گزاف و زورگویی خبری نیست. دیگر دغل بازی و نیرنگ به کارش نمی آید. دیگر برای جمع کردن مال دنیا خودش را به هر طرفی نمی‌زند..... و دیگر مومنین از آزارهایش در امانند. حالا او سرش را به زیر انداخته و مورد بازپرسی خدای عالم قرار می‌گیرد و هیچکس هم از شرق و غرب عالم نیست که او را یاری دهد..... حالا در قیامت اینان در مقابل کسانی قرار می‌گیرند که از ناآگاهی و ایمان ضعیف آنان به نفع خود استفاده کرده و فریبشان داده اند 👈 فریب خوردگان در اینجا به مستضعف تعبیر شده اند. ■ ضعیفان به رهبران گمراه کنندهء خود می‌گویند اگر شما نبودید ما مومن بودیم!! 👈 و پاسخ مستکبران در آیهء بعد آمده: 🌹قَالَ الَّذِینَ اسْتَکْبَرُوا لِلَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا أَنَحْنُ صَدَدْنَاکُمْ عَنِ الْهُدَى بَعْدَ إِذْ جَاءَکُمْ؟ بَلْ کُنْتُمْ مُجْرِمِینَ. مستکبران به مستضعفان پاسخ می‌دهند: آیا ما شما را از هدایت بازداشتیم بعد از آنکه بسراغ شما آمد (و آنرا به خوبی در یافتید)؟ بلکه شما خود مجرم بودید! ۳۲ سبأ. آنها می‌گويند ما مسئول نیستیم، بلکه خود شما گنهکار بودید که با داشتن آزادى اراده، تسلیم سخنان بى اساس ما شدید، به کفر و الحاد روى آوردید. ■ ■ این نشان می‌دهد رهبران گمراه کننده بخوبی حقیقت را می شناسند و می‌دانند که افراد ضعیف الایمان را فریب می‌دهند. 👈 و این گفتگوی خصمانه و بیهوده در میان آنان ادامه دارد: 🌹وَقَالَ الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا لِلَّذِینَ اسْتَکْبَرُوا بَلْ مَکْرُ اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ إِذْ تَأْمُرُونَنا..... مستضعفان به مستکبران می‏گویند: وسوسه‏ های فریبکارانهء شما در شب و روز (مایهء گمراهی ما شد) هنگامیکه به ما دستور می‌دادید که به خداوند کافر شویم و شریکهائی برای او قرار دهیم. آنها هنگامیکه عذاب (الهی) را می‌بینند، ندامت خود را کتمان می‌کنند (مبادا بیشتر رسوا شوند) و ما غل و زنجیر در گردن کافران می‌نهیم آیا جز آنچه عمل می‌کردند به آنها جزا داده میشود؟! ۳۳ سبأ. فریب خوردگان میگویند: شما بودید که دست از تبلیغات سوئتان بر نمى داشتید، و هیچ فرصتى را از شب و روز، براى پیشبرد اهداف شومتان از دست نمی‌دادید، درست است که ما در پذیرش، آزاد بودیم و مقصر و گنهکار هستیم، ولى شما بعنوان عامل فساد مسئولید و گنهکار، بلکه سنگ اول بدست ناپاک شما گذاشته شد، و همواره از موضع قدرت، با ما سخن مى گفتید ( تَأْمُرُونَنا به معنی دستور دادن، یعنی رهبران گمراه کننده به هر دلیلی در موضع قدرت بوده اند). 👈 👈 اما اینها همه توجیه است. برای هر کسیکه مومن باشد و در مقابل زورگویی قرار بگیرد حتما راه نجاتی هست. شاید در بعضی موارد زمان ببرد اما قطعا مومنین نجات پیدا خواهند کرد. ■ 👈 در اینجا هیچیک از آنان پاسخی برای دیگری ندارد و هر دو نادم و پشیمان هستند. همهء آنچه بعنوان عذاب برای آنان آماده شده، نتیجهء عملکرد خودشان است نه سرسوزنی بیشتر.

⚫ منافق ⚫ 🌹🌹فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَىٰ عَلَى اللَّهِ كَذِبًا أَوْ كَذَّبَ بِآيَاتِهِ..... چه کسى ستمکارتر است از آنها که بر خدا دروغ بستند، یا آیات او را تکذیب کردند؟! آنهانصیبشان را از آنچه مقدّر شده (از نعمتها و مواهب این جهان) مى برند. تا زمانى که فرستادگان ما (و فرشتگان قبض روح) به سراغشان آیند که جانشان را بگیرند. از آنها مى پرسند: کجایند معبودهایى که غیر از خدا مى خواندید؟! مى گویند: آنها از نظر ما پنهان و گم شدند. و به زبان خود گواهى مى دهند که کافر بودند. ۳۷ اعراف. تفسیر: اینها هم به خود ستم مى کنند، و هم به جامعه اى که به آن تعلق دارند! باعث نفاق و پراکندگى در میان مردم شده و مانع اتحاد و همبستگی آنان می‌شوند و اینطور به جامعه القاء می‌کنند که مردم آن دو قطب و دو دسته اند!! 👈 و فرموده است رحمت عمومی خداوند که شامل همهء انسانهای روی زمین است، شامل حال آنها هم شده و در مدتی که خداوند مقرر فرموده است از آنها بهره می‌برند اما بالاخره زمان مرگشان فرا می‌رسد و باید با هرآنچه بخاطرش با آیات الهی و با مومنین جنگیدند، بگذارند و بروند. تنها جیزی که با خود می‌برند، اعمالی است که انجام داده اند. 👈 👈 👈 پیش از این در پیغامهای قرآنی خواندیم همهء انسانها در لحظهء مرگ، چشم برزخی پیدا کرده و فرشتگان مرگ و عاقبت خود را قبل از مردن می‌بینند. برای این دسته از انسانها، لحظهء مرگ چه ناخوشایند است و حساب و کتابشان هنوز زمانیکه از دنیا نرفته اند آغاز می‌شود: معبودهایتان کجایند؟ همانها که بخاطرشان خون به دل مومنین می‌کردید. صدایشان کنید تا شما را یاری کنند!! اما او که در حال احتضار است می‌گوید همه پنهان و گم شدند...... و در این هنگام به کفر خود اعتراف می‌کند. واقعا چه زندگی بدی و چه مرگ بدتری و چه آخرت شومی!!!!! 👈 در آیهء بعد، از مجازات آنان در قیامت فرموده است: 🌹قَالَ ادْخُلُوا فِي أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِكُم مِّنَ الْجِنِّ وَالْإِنسِ فِي النَّارِ..... (خداوند به آنها) مى گوید: در صف اقوام گمراهى از جنّ و انس که پیش از شما بودند در آتش وارد شوید! هر زمان که گروهى وارد مى شوند، گروه همسان خود را لعن مى کنند. تا همگى با ذلّت در آن قرار گیرند، در این هنگام، گروه پیروان دربارء پیشوایان خود مى گویند: پروردگارا! اینها بودند که ما را گمراه ساختند. پس کیفر آنها را از آتش دو برابر کن. مى فرماید: براى هر کدام (از شما) دو عذاب است. ولى نمى دانید. ۳۸ اعراف. 🤚 یک نکته: از آنجا که در غالب موارد، خواهران از نظر فکری بسیار به هم نزدیک و هم عقیده هستند، در اینجا رهبران گمراه و پیروان آنها با تعبیر خواهر (أُختُهَا) معرفی فرموده است. یعنی نظیر هم، مثل هم. 👈 تفسیر آیه: باز هم خبر از درگیری رهبران گمراه و پیروان آنان در قیامت می‌دهد. همهء گروه‌ها از جن و انسان که خود گمراه شدند بهمراه کسانیکه گمراه کردند، به فرمان خداوند در یکجا قرار می‌گیرند و یکدیگر را لعنت می‌کنند. ■ سپس گروه ضعیف الایمان که در دنیا بدنبال هوی و هوس، راه منافقان را پیش گرفته و از آنان پیروی کرده اند، به سخن می‌آیند که: خداوندا! اینان ما را گمراه کردند، عذابشان را دوبرابر کن..... و اینگونه می‌خواهند خشم خود را نسبت به آنان خالی کنند. 👈 اماخداوند می‌فرماید عذاب هر دوی شما دوبرابر است. ■ گروه رهبران گمراه که قطعا عذابشان دوبرابر است چون بخشی از بار گناه کسانی را که گمراه کردند نیز بر دوش آنانست البته این چیزی از سهم بار گناه پیروان آنان کم نمی‌کند. ■ 👈 اما چرا عذاب پیروان آنان هم دوبرابر است؟ زیرا هیچگاه پیشوایان ظلم و ستم و سرکردگان انحراف و گمراهى، و نفاق به تنهائى نمى توانند برنامه هاى خود را پیاده کنند و این پیروان آنها هستند که به آنها در رسیدن به این هدف، قدرت و توان مى بخشند و به اصطلاح تنور آنها را داغ کرده و پاى پرچمشان سینه مى زنند. 👈 سپس پیشوایان گمراه به پیروان خود چنین پاسخ می‌دهند: 🌹وَقَالَتْ أُولَاهُمْ لِأُخْرَاهُمْ فَمَا كَانَ لَكُمْ عَلَيْنَا مِن فَضْلٍ فَذُوقُوا الْعَذَابَ بِمَا كُنتُمْ تَكْسِبُونَ و پیشوایان آنها به پیروان خود مى گویند: شما برترى بر ما نداشتید. پس بچشید عذاب (الهى)را در برابر آنچه انجام می‌دادید. ۳۹ اعراف. ■ 👈 شما هیچ تفاوتى با ما ندارید، یعنى اگر ما گفتیم، شما تأئید کردید و اگر گام برداشتیم، شما کمک نمودید و اگر ستم نمودیم شما یار و مددکار ما بودید، بنابراین شما هم در مقابل اعمالتان عذاب دردناک الهى را بچشید.