ایران چگونه در مدار وابستگی به غرب قرار گرفت؟ از زمانی که اقتصاد ایران در مسیر امواج نظام جهانی سرمایه‌داری قرار گرفت، پویایی، رشد و توسعه‌ و زوال آن نه براساس دینامیسم‌های محیط درونی، بلکه به طور عمده به واسطه‌ی فشار نیروهای خارجی تعیین می‌شود. نقطه‌ی شروع این فرایند، به شکست‌های ایران در دو جنگ متوالی در برابر روس‌ها در زمان فتحعلی‌شاه قاجار و شکست ایران در قضیه‌ی هرات در زمان محمد شاه قاجار برمی‌گردد. توضیح آنکه صورت‌بندی اقتصادی ایران؛ یعنی شیوه‌ی تولید، نیروهای تولید، ساختار مالکیت، طبقات اقتصادی و... به مدت هشت قرن؛ یعنی از قرن 11 تا 19میلادی بدون تغییر باقی مانده بود. در این میان، تنها در دوره‌ی صفویه بود که اقتصاد ایران گرایش‌های اولیه تجاری پیدا کرد، اما به دلیل آنکه دولت انحصار تجارت را در دست داشت و تمام مازاد اقتصادی توسط آن بلعیده می‌شد، در نهایت به صورت بزرگ مالک و ارباب، مانع از شکل‌گیری طبقات اجتماعی مستقل و بورژوازی ملی شد. درواقع، تا برهه‌ی مورد اشاره در بالا، اقتصاد ایران ماهیت بسته، خودکفا و معیشتی داشت و در خارج از نظام جهانی سرمایه‌داری قرار می‌گرفت. در این شرایط، طبیعی بود که رشد یا زوال آن، متأثر از نیروهای خارجی نبود. با این حال، بعد از شکست‌های مذکور، کشورهای روس و انگلیس از تفوق نظامی خود برای کسب امتیازات تجاری و اقتصادی در ایران استفاده کردند. به عنوان مثال، در جنگ دوم ایران و روس، ایران علاوه بر پرداخت غرامت سه میلیون پوندی، در زمینه‌های بازرگانی حقوق ویژه‌ای به روس‌ها داد که طی آن، روس‌ها می‌توانستند کالاهای خود را بدون پرداخت حقوق گمرکی وارد ایران کنند و در داخل ایران نیز آزادانه و بدون پرداخت هرگونه حقوقی به دولت ایران، به فعالیت‌های اقتصادی بپردازند. شبیه این وضعیت در روابط انگلیس‌ها با ایران نیز برقرار بود. پیامد مهم این وضعیت، قرار گرفتن ایران در موقعیت حاشیه‌ای نظام اقتصاد جهانی در حال گسترش بود و این در حالی بود که ایران نه تنها از هیچ‌گونه آمادگی، ظرفیت و توان اقتصادی‌ای برای مواجهه با این وضعیت جدید برخوردار نبود، بلکه به لحاظ سیاسی نیز از قدرت مانور چندانی برخوردار نبود. آنچه در این میان، مؤید و نمایانگر روابط اقتصادی ایران با دو قدرت روس و انگلیس بود، مفهومی به نام «مبادله نابرابر» است که «رائول پربیش» مؤسس مکتب «اِکلا» برای توضیح وضعیت جهان سوم ابداع کرده است. مبادله‌ی نابرابر، حاصلِ نسبت صادرات بر واردات است. از دیدگاه پربیش، وابستگی اقتصادی جهان سوم به کشورهای غربی، ریشه در مبادله‌ی اقتصادی نابرابری دارد که در طول تاریخ بر کشورهای جهان سوم تحمیل شده است. این مفهوم از قابلیت تبیینی بی‌نظیری برای توضیح وضعیت روابط اقتصادی ایران با دو قدرت روس و انگلیس در عهد قاجار برخوردار است. بدین نحو که به عنوان مثال، در سال‌های میانی سده‌ی 19، ایران 900 هزار روبل کالا به روسیه صادر می‌کرد و در مقابل، روسیه، 3/5 میلیون روبل به ایران صادرات داشت؛ وضعیتی که به درستی، آن را «امپریالیسم روبل» نام‌گذاری کرده‌اند. بنابراین، مشخص است که تراز تجاری در رابطه با روسیه، به نسبتِ حدود 1 به 6 است؛ یعنی ایران در برابر روسیه، شش برابر کسری تراز تجاری داشت. در ارتباط با انگلیس نیز چنین وضعی حاکم بود، به گونه‌ای که تراز تجاری ایران با انگلیس در همان سال‌ها از 20 تا 50 درصد به نفع انگلیس در نوسان بود. این حالت، بخوبی گویای مبادله‌ی نابرابر ایران با دنیای خارج بود. متأثر از این وضعیت، ایران در سال 1293 با کسری تراز تجاری سه میلیون پوندی مواجه شد که در نتیجه‌ی آن، به قرضه‌ی خارجی، کاهش ارزش پول ملی و واگذاری امتیازات بیشتر به بیگانگان روی آورده شد. در نهایت، متأثر از مبادله‌ی نابرابر، ایران به الگوی «استعمار کلاسیک» نزدیک شد، اگرچه هیچگاه به طور رسمی مستعمره هیچ قدرت استعمارگری نبود، اما ویژگی مستعمراتی پیدا کرد. قابل‌ذکر است که الگوی استعمار کلاسیک دارای سه رکن مهم است که در ادامه، با بیان این سه رکن، به بررسی و تطبیق این ارکان بر وضعیت ایران عهد قاجار می‌پردازیم. ارکان استعمار کلاسیک عبارت‌اند از: 1- ورشکسته شدن صنایع داخلی: این قضیه برای ایران به طرز محسوسی رخ داد، به گونه‌ای که صنایع دستی ایران چون بافندگی و نخ‌ریسی دچار ورشکستگی کامل شد. طبق یک آمار، در سال 1236 شمسی، پارچه‌های دستباف، 27 درصد صادرات ایران را تشکیل می‌داد که در پایان دوره قاجار، به یک درصد رسید.

2- موادخام‌محور شدن صادرات: ایران که پیش از این، برخی مصنوعات دستی را صادر می‌کرد، با قرار گرفتن در حاشیه اقتصاد جهانی و ورشکستگی و تعطیلی صنایع دستی داخلی، به صادرکننده صرف موادخام و از سویی، به بازاری برای مصرف کالاهای وارداتی روس و انگلیس تبدیل شد. صادرات عمده ایران در آن زمان را موادخامی چون ابریشم، تریاک، خشکبار، گردو، پنبه و پشم تشکیل می‌داد. 3- توسعه‌ی واردات: رکن دیگر استعمار کلاسیک، همانگونه که در بالا هم اشاره شد، هجوم و سیل واردات کالاهای مصنوع غربی به بازار کشورهای مستعمراتی بود. این قضیه در ارتباط با ایران نیز مصداق داشت. عمده واردات ایران هم پارچه‌های مصنوعی، قند، چای و شکر بود. جالب آنکه حجم صادرات ایران، پنج برابر واردات بود، اما ارزش واردات، سه برابر صادرات بود و این همان مبادله‌ی نابرابری است که در بالا بدان اشاره کردیم. سؤالی که در این زمینه مطرح می‌شود، این است که چرا ایران صرفاً به تعبیر عبدالهادی حائری، با رویه‌ی «سرکوب‌گر» تمدن بورژوازی غرب مواجه شده است؟ در تبیین این سؤال باید گفت، عبدالهادی حائری در کتاب «نخستین رویارویی با دو رویه تمدن بورژوازی غرب» معتقد است که تمدن غرب، دو چهره‌ی «تمدن‌ساز و سرکوب‌گر» دارد، حال ما در اینجا، براساس تجربیات مستند و واقعیت‌های تاریخی می‌گوئیم که چرا تمدن بورژوازی غرب صرفاً چهره‌ی سرکوب‌گر و خشن خود را در ایران نمایان ساخت و علی‌رغم حضور قدرتمندانه‌ی غربی‌ها در ایران، آنگونه که در مناطقی چون استرالیا اقدام به آبادانی کردند، در ایران به ایجاد زیرساخت‌های عمرانی – تمدنی لازم نپرداختند؟ دکتر احمد ساعی در پاسخ به چرایی این تفاوت در عملکرد استعمارگران معتقد است که آنها در مناطقی که بنیان‌های تمدنی وجود نداشت، تلاش کردند تا زمینه‌های لازم را برای رشد و توسعه‌ی آن مناطق و درواقع، صدور تمدن خود فراهم کنند و برعکس، در مناطقی مانند ایران که از میراث‌های تمدنی برخوردار بودند، چون امکان استعمار مستقیم وجود نداشت، به غارت و استثمار حداکثری آن مناطق پرداختند. جان فوران در تحلیل چرایی این موضوع به وضعیت خاص رقابت روس و انگلیس در ایران اشاره می‌کند و معتقد است که رقابت فشرده روس و انگلیس در ایران سبب شد که ایران به صورت نوع خاصی از مناطق حاشیه‌ای اقتصاد جهانی تبدیل شود، به گونه‌ای که تمام معایب یک مستعمره را دارا بود، اما از مزایای معدود مستعمره مانند ایجاد برخی صنایع محروم ماند. به باور فوران، بهترین گواه این قضیه، توافق روس و انگلیس در عدم‌احداث راه‌آهن در ایران و شرایط «کامله الوداد» در قراردادهای تجاری بود که هر دوی این قدرت‌ها با زور بر ایران تحمیل کردند(صص185-184).

💠 انتخابات آمریکا و سرنوشت برجام 🎙 دکتر سیامک باقری #نشستهای_بصیرتی #ثامن #روشنگری 🆔 https://sapp.ir/meyar.pb 🆔 eitaa.com/meyarpb 🆔https://rubika.ir/meyar_pb

📌نشریه اخبار و تحلیل‌ها ۲۳ مهر https://basirat.ir/fa/news/325411/ ✅‌‌کانال بصیرت را به بهترین دوستان و همکاران خود  سفارش کنید.💐 ┄┅┅┅┅❀💠❀┅┅┅┅┄ 🇮🇷 @basirat_fa 🇮🇷www.basirat.ir

🎧گفتگوی زندهٔ با حضور استاد محمدصادق #کوشکی 🔶 دکترای اندیشه‌ی سیاسی و عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران 💫 موضوع: #تحولات_سیاسی کشور #دولت #انتخابات1400 #شبکه_نفوذ #استیضاح_روحانی #محاکمه_جهرمی 🎛 این برنامه ۲۳ مهر ۹۹، ساعت ۱۶:۳۰ از کانال بیداری ملت در گپ، روبیکا و سروش، به‌صورت زنده پخش شد. 🔴 بیداری ملت @bidariymelat @bidariymelat

🔻طبق خبرهای رسیده، دو جاسوس جنجالی و مهم در ایران یعنی «مراد موشه طاهباز» جاسوس محیط زیستی که در پوشش پروژه‌های محیط زیستی اقدام به جاسوسی می‌کرده به همراه «سیامک نمازی» که در قالب پروژه‌های استارت آپی، شرکت‌های مشاوره‌ای و شبکه‌سازی در ایران به دنبال جاسوسی و جمع‌آوری اطلاعات از ایران بوده است به زودی با آمریکا تبادل و مورد معامله قرار خواهند گرفت. 🔺در این تبادل که مورد اصرار طرف آمریکایی و شخص ترامپ است، قرار است ٣ ایرانی که در تایلند به جرم عملیات علیه رژیم صهیونیستی در بازداشت قرار دارند، آزاد شوند و علاوه بر آن ۷ میلیارد دلار از اموال ایران توسط آمریکا در این معامله استرداد شود. #نشستهای_بصیرتی #ثامن #روشنگری 🆔 https://sapp.ir/meyar.pb 🆔 eitaa.com/meyarpb 🆔https://rubika.ir/meyar_pb

💎نشست سیاسی(صوتی) کانال: بصیرت در ایتا 📌سخنران: دکتر ساسان شاه ویسی دانشگاه و کارشناس ارشد مسائل اقتصادی تاریخ و زمان: چهارشنبه23 مهر1399 ساعت21:30 سوالات خود را به @mansar بفرستید ✅‌‌کانال بصیرت را به بهترین دوستان و همکاران خود  سفارش کنید.💐 ┄┅┅┅┅❀💠❀┅┅┅┅┄ 🇮🇷 @basirat_fa 🇮🇷www.basirat.ir

💠نشست سیاسی (صدا ) 🕹مسائل اقتصادی کشور ⁉️پرسش و پاسخ3⃣ سوال: چگونه به مردم آگاهی بدهیم؟ 🎙سخنران :دکترساسان شاه ویسی ✅‌‌کانال بصیرت را به بهترین دوستان و همکاران خود  سفارش کنید.💐 ┄┅┅┅┅❀💠❀┅┅┅┅┄ 🇮🇷 @basirat_fa 🇮🇷www.basirat.ir

💠نشست سیاسی (صدا ) 🕹مسائل اقتصادی کشور ⁉️پرسش و پاسخ1⃣ سوال: تاثیر انتخابات امریکا براقتصاد ایران چیست؟ 🎙سخنران :دکترساسان شاه ویسی ✅‌‌کانال بصیرت را به بهترین دوستان و همکاران خود  سفارش کنید.💐 ┄┅┅┅┅❀💠❀┅┅┅┅┄ 🇮🇷 @basirat_fa 🇮🇷www.basirat.ir

💠نشست سیاسی (صدا ) 🕹مسائل اقتصادی کشور ♨️مشکلات ساختاری اقتصادی چیست؟ 👁‍🗨چشم انداز فرارو 🔲قسمت.4⃣ 🎙سخنران :دکترساسان شاه ویسی ✅‌‌کانال بصیرت را به بهترین دوستان و همکاران خود  سفارش کنید.💐 ┄┅┅┅┅❀💠❀┅┅┅┅┄ 🇮🇷 @basirat_fa 🇮🇷www.basirat.ir

💠نشست سیاسی (صدا ) 🕹مسائل اقتصادی کشور ♨️ظرفیت های اقتصادی ایران 👁‍🗨چشم انداز فرارو 🔲قسمت.1⃣ 🎙سخنران :ساسان شاه ویسی ✅‌‌کانال بصیرت را به بهترین دوستان و همکاران خود  سفارش کنید.💐 ┄┅┅┅┅❀💠❀┅┅┅┅┄ 🇮🇷 @basirat_fa 🇮🇷www.basirat.ir

💠نشست سیاسی (صدا ) 🕹مسائل اقتصادی کشور ♨️دلایل تورم ایران 👁‍🗨چشم انداز فرارو 🔲قسمت.3⃣ 🎙سخنران :دکترساسان شاه ویسی ✅‌‌کانال بصیرت را به بهترین دوستان و همکاران خود  سفارش کنید.💐 ┄┅┅┅┅❀💠❀┅┅┅┅┄ 🇮🇷 @basirat_fa 🇮🇷www.basirat.ir