ثبت نماز به اندازه خشوع نماز: رسول خدا(صلی الله علیه وآله) فرمودند: به راستی بنده ای نماز می گذارد که یک ششم و یک دهم [و یا تمام آن] برای او ثبت نمی شود [؛ بلکه] فقط به اندازه ای که از نماز فهمیده است (حضور قلب داشته) برای او ثبت می شود.»[بحارالانوار، ج 84، ص 249] پس معیار ثبت، تنها توجّه در نماز است که به چه اندازه از نماز را درک کرده و در مقابل خداوند خشوع داشته و قلبش را متمرکز نموده است.

اهتمام به حضور قلب: امام علی (علیه السلام) به کمیل این گونه توصیه فرمودند: «یَا كُمَیْلًُ! لَیْسَ الشَّأْنُ أَنْ تُصَلِّیَ وَ تَصُومَ وَ تَتَصَدَّقَ [إِنَّمَا] الشَّأْنُ أَنْ تَكُونَ الصَّلَاةُ فُعِلَتْ بِقَلْبٍ نَقِیٍّ وَ عَمَلٍ عِنْدَ اللَّهِ مَرْضِیٍّ وَ خُشُوعٍ سَوِیٍّ؛ ای کمیل! مهم  این نیست که (زیاد) نماز بخوانی و روزه بگیری و صدقه بدهی! مهمّ این است که نماز، با دل پاک و عمل خداپسندانه و خشوع راستین صورت گیرد.»[بحارالانوار، ج 74، ص 273

رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) دربارة حضور قلب به ابوذر فرمودند: «یَا أَبَا ذَرٍّ! رَكْعَتَانِ مُقْتَصَدَتَانِ فِی التَّفَكُّر خَیْرٌ مِنْ قِیَامِ لَیْلَةٍ وَ الْقَلْبُ سَاهٍ؛ ای اباذر! دو رکعت نماز مختصر که با تفکّر (و حضور قلب) خوانده شود، بهتر است از بیدار بودن یک شب با حال نماز بدون حضور قلب.»[مکارم الاخلاق، حسن بن فضل طبرسی، دار الحوراء،

هر گاه علی بن الحسین (علیهما السلام) برای نماز وضو می گرفت و می خواست به نماز وارد شود، چهره اش زرد می شد و رنگش تغییر می کرد. یکبار گفته شد: چرا چهره ات زرد می شود؟ فرمود: تصمیم دارم در مقابل پادشاه بزرگ (هستی) بایستم (پس جا دارد که بدنم بلرزد و رنگ چهره ام تغییر کند).»[دعائم الاسلام، ج 1، ص 158]

فاطمه زهرا (سلام الله علیها): در توصیف سیرۀ ایشان می خوانیم: «كَانَتْ فَاطِمَةُ (سلام الله علیها) تَنْهَجُ فِی الصَّلَاةِ مِنْ خِیفَةِ اللَّهِ تَعَالَى؛ فاطمه زهرا (سلام الله علیها) در نماز از خوف خدای بلند مرتبه نفس نفس می زد.»[بحار الأنوار، ج 70، ص 400، ح 72]

سیره معصومان (علیهم السلام)  نشان می دهد که آنان در نماز غرق در عظمت الهی بودند و به غیر او توجّه نداشتند، در خبر پایین تر آن را می توان در حالات بعضی از علما نیز مشاهده کرد.

راهکارهای خاشع شدن در نماز برای دستیابی به هر کار، هدف و مقصودی راهکارهایی وجود دارد که توجّه به آنها زمینة رسیدن به آن هدف را آسان تر و سریع تر فراهم می کند. برای اینکه در نماز خشوع داشته باشیم نیز راهکارهایی وجود دارد که از سخنان معصومان و بزرگان دینی می توان آن را استخراج کرد و در دسترس عموم قرار داد. 1. ترک گناهان گناهان ضررها و زیانهای فراوانی دارند. یکی از آن ضررها این است که خداوند حال دعا و نماز را از انسان می گیرد. در واقع گناهان باعث می شوند که انسان از لیاقت حضور در محضر الهی باز ماند، لذا در روایات آمده است: کسی که به پدر و مادر از روی دشمنی نگاه کند، از توفیق قبولی نماز باز می ماند.[الکافی، ج 2، ص 349، ح 5] و همین طور کسانی که غیبت می کنند.👇

2. اصلاح نفس امام علی(علیه السلام) فرمودند: «اِمْلِكُوا أنْفُسَكُمْ بِدَوَامِ جِهَادِهَا؛ به وسیلة جهاد همیشگی با نفس مالک نفستان گردید!»[نهج البلاغه، خطبه 198] اگر نفس اصلاح نشد، شیطان مسلّط می شود و نمی گذارد در نماز حضور قلب داشته باشیم. حضرت آیت الله بهجت در این باره می فرمود: «از امام جعفر صادق(علیه السلام) روایت شده است که فرمود: یک نماز واجب افضل است از هزار حج و هزار عمرة مقبول و حال آنکه یک حج نزد خدا افضل است از یک دنیا طلا و نقره که در راه صدقه داده شود و چون این قدر فضیلت و شرافت دارد، لذا شیطان حتی الامکان نمی گذارد، انسان یک نماز با حضور قلب به جا بیاورد. «و در اثر وسوسه شیطان» هر چه گم شده، در نماز پیدا می شود. هر چه فراموش کرده، در نماز به نظرش می آید. در نماز حساب ریخته می شود و تمام خیالات در نماز مجسّم می شود. تدبیر و تنظیم امور دنیا در نماز انجام می شود.»[ثمرات الحیات، ج 2، ص 683]👇

3. درک حضور خدا رسول خدا (صلی الله علیه وآله) به ابوذر فرمودند: «اُعْبُدِاللهُ کَاَنَّکَ تَرَاهُ، فَاِنْ لَمْ تَکُنْ تَرَاهُ فَاِنَّهُ یَرَاکَ؛ خدا را آن گونه عبادت کن که گویا او را می بینی، پس اگر تو او را نمی بینی، او تو را می بیند.»[المحاسن، للبرقی، ج 1، ص 3؛ الکافی، ج 2، ص68] این درک حضور برای انسان خشوع می آورد. حضرت آیت الله اراکی در خصوص حضور قلب در نماز می فرماید: «من در نماز که می ایستم، مثل اینکه با خدا شفاهی دارم صحبت می کنم. مثل اینکه رو به رو هستم. این طور حالی دست می دهد.»

یکی از طلّاب به خدمت حضرت آیت الله العظمی بهجت (قدس سره) عرض کرد: در خواب دیدم که در مکان مقدّسی مشغول نماز هستم و وقتی به سجده می روم، همة سنگریزه ها با من تسبیح می گویند، حضرت آیت الله بهجت فرمودند : اگر انسان کامل شود، این را در بیداری می شنود و مشاهده می کند.[بهجت عارفان، ص 164] آری، به خدا چنان باید توجّه کرد که غیر از او در نظر جلوه نکند، چنان که خداوند به بنده اش چنان توجّه دارد که گویا غیر از او بنده ای ندارد.👇

4. درک بی نیازی خدا از حضرت آیت الله بهجت (قدس سره) سؤال شد: نماز برایم مانند جریمه دادن [سنگینی] است، چه کنم؟ ایشان فرمودند: (زیاد) بگویید: (وَ رَبُّكَ الْغَنِیُّ ذُو الرَّحْمَة)؛ «و پروردگار تو، بی نیاز و صاحب رحمت است.»[گوهرهای حکیمانه، مهدی عاصمی، مؤسسه فرهنگی طوبای محبت، چاپ اول، 1384ش ، ص 17]👇

5. توجّه به معنای نماز و فراغت قلب برای خشوع و توجّه بیش تر به خداوند متعال در نماز لازم است معنای نماز را فرا گیریم و به آن توجّه نماییم، و از آن بهتر این است که تفسیر سورة حمد و اخلاص را مرور کنیم تا بیش تر با عمق نماز آشنا شویم. این کار انسان را در خشوع و حضور قلب کمک می کند. از محضر آیت الله العظمی بهجت (قدس سره) پرسیده شد: چه کار کنیم که در نماز حضور قلب داشته باشیم؟ ایشان فرمودند: اوّل وقتِ نماز، با توجه به نماز وارد شوید و هنگام خواندن حمد و سوره به معنای آن توجّه داشته باشید تا این ارتباط حفظ شود.»