. ماهیت جغرافیایی و زیست محیطی منطقه قبا قبا روستایی است در دو فرسخی مدینه ، در سمت چپ آن که به سمت مکه می رود ، به وسعت 1225 کیلومتر مربع، فضای خوبی دارد. طبیعت زیبا و چاه های فراوان به دلیل وجود آب فراوان و هوای خوب، درختان و باغات فراوان در آن پراکنده شده است. ورود پیامبر اکرم به قبا و بنای مسجد بعد از بیرون آمدن پیامبراز مکه با هجرت به یثرب ، روز دوشنبه دوازدهم یا چهاردهم ماه ربیع الاول وارد روستای قبا شد و در مدت اقامت خود در آنجا مسجدی را با کمک سایر مسلمانان بنا کرد او آن را قرار داد.حجر اول از آن اوست و گفته شد که این کار به درخواست خود مسلمانان انجام شده است و کسانی هستند که گفته اند به درخواست عمار بن یاسر مخصوصاً انجام شده است. فضیلت مسجد قبا روایات زیادی در مورد فضیلت مسجد قبا وارد شده است که به برخی از آنها اشاره می کنیم: از پیامبر اکرم نقل شده استفرمود: نماز در مسجد قبا مانند عمره است . ابن نجار در تاریخ مدینه از سهل بن حنیف از پیامبر نقل کرده است.فرمود: هر کس وضو بگیرد و آن را نیکو بجا آورد و به مسجد قبا بیاید و در آنجا دو رکعت نماز بخواند، ثواب عمره برای اوست. مؤلف الطبقات شواهدی از اهمیتی که پیامبر داشته است دیده استآن را به مسجد قبا نسبت داده که فرمود: «او رسول خدا بودهر شنبه با پیاده روی به مسجد قبا می آید». در روایتی دیگر از ابن عمر می گوید: «رسول خدا را دیدمسوار و پیاده به مسجد قبا می آید». 🕋مکه و مدینه https://eitaa.com/fatemi414/528

بازسازی مسجد گفته می شود که اولین ساخت و توسعه مسجد در زمان خلافت عثمان بن عفان صورت گرفت . اما ابوالبقا مکی حنفی از حافظ محب الدین نقل می کند که می گوید: «مسجد قبا همچنان که رسول خدا (ص) آن را بنا کرده بود باقی ماند تا زمانی که عمر بن عبدالعزیز آن را بنا کرد . مسجد رسول خداصلی الله عليه وآله وسلمآن را وسعت بخشید و معرق کرد و سقف آن را با چوب ساج پوشانید و مناره ای برای آن ساخت و رواق ها و محوطه ای وسیع در وسط آن ساخت. چون ویران شد جمال الدین اسبهانی وزیر بنی زنگی آن را در سال پانصد و پنجاه و پنج تجدید کرد. سپس معماری در قرن هشتم و نهم هجری قمری ادامه یافت و تغییرات جدیدی را به وجود آورد. این مسجد همچنین در دوران عثمانی ، به ویژه در دوران حکومت سعودی، توسعه و بازسازی شد . این مسجد دارای مجموعه ای از راهروها با گنبدهای خاص است 🕋مکه و مدینه https://eitaa.com/fatemi414/528

اکثر مفسران گفته اند که آیات 107 تا 110 سوره توبه در مسجد دیرار که توسط منافقین ساخته شده و مسجد قبا که توسط پیامبر اکرم ساخته شده نازل شده است.صلی الله عليه وآله وسلم. انذار از خواندن نماز در اول و اصرار در دوم، با توصيف آن كه بر پايه تقوا ساخته شده است: آنچه كه جايگاه مسجد قبا و جايگاه آن را در انديشه اسلامي كه از ويژگي هاي آن است، آشكار مي كند اين است كه مردانی در آن هستند که پاکیزه شدن را دوست دارند و خدا پاکیزگان را دوست دارد .»

🔺پیامبر اکرم‌ (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، قبل از ورود به مدینه، چند روزی در آن‌جا اقامت کرده است. 🔺مردم این قریه، #نخستین سخنی را که پس از ورود حضرت، از ایشان شنیدند این بود: «آشکارا سلام کنید، از طعام خود به دیگران بخورانید، صله رحم کنید و شب‌هنگام وقتی مردم در خوابند نماز بگزارید، پس به سلامت وارد #بهشت شوید». پیش از آمدن رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)، شماری از مهاجران که از مکه به مدینه آمدند، به طور #موقت در قبا سکونت گزیدند. پس از آن که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به قبا آمدند، چند روزی در آن‌جا توقف کرده و آن‌گاه که خانواده آن حضرت، همراه علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام) به ایشان پیوستند، راهیِ محل اصلی یثرب، یعنی جایی که امروزه مسجد النبی قرار دارد، شدند. 🕋مکه و مدینه https://eitaa.com/fatemi414/528

- سبب اقامت بر اساس روایات شیعی، سبب توقف چند روزۀ پیامبر‌ در محلۀ قبا آن بود تا حضرت علی‌ (علیه‌السلام) به‌ همراه فواطم به ایشان بپیوندد. منابع تاریخی نیز از پیوستن علی‌ بن ابی‌طالب‌ (علیه‌السلام) به رسول خدا‌ (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در قبا و سکونت در خانۀ کلثوم‌ بن هدم خبر داده‌اند، با تأکید بر این‌که توقف چهار روزه برای ساخت مسجد قبا بوده است 🕋مکه و مدینه https://eitaa.com/fatemi414/528

ساخت مسجد قبا پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در توقف کوتاه‌ خویش در قریۀ قبا، تصمیم گرفت پایگاهی برای فعالیت‌های عبادی و سیاسی مسلمانان آن منطقه برپا کند. ایشان، به پیشنهاد #عمار بن یاسر یا به ‌تقاضای ساکنان آن قریه، با خریدن زمینی که متعلق به کلثوم‌ بن هدم بود، سنگ بنای این مسجد را گذاشت، که اولین مسجد در نخستین روزهای هجرت پیامبر‌ به مدینه محسوب شده‌ است. رسول اکرم‌ (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) مساحت مسجد را بر اساس خط سیر شتر خویش مشخص نمود و خط قبله را تعیین کرد و سپس همراه صحابه، به ساخت آن مشغول شد. گرداگرد مسجد، دیواری از سنگ‌های حرّه (آتشفشانی) برافراشتند و سقف آن را بر روی سه‌ردیف ستون قرار دادند. محل نماز پیامبر، ‌ قبل از تغییر قبله، در محل دیوار شمالی مسجد قرار داشت که در توسعۀ دوران آل‌سعود برداشته شد. به گفتۀ ابن‌ شبه، طول و عرض مسجد مساوی و مساحت آن حدود ۳۴ متر بود. ] رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به حدی در ساخت مسجد خود را به زحمت می‌انداخت و خشت‌ها را بر دوش می‌کشید که اصحاب متأثر می‌شدند و از ایشان تقاضا می‌کردند که فقط ناظر امور باشند، اما آن حضرت نمی‌پذیرفت و در حین کار، همراه با صحابه، قوافی اشعار آنان را تکرار می‌کرد: «قد افلح من یعمر المساجداً و یقرأ القرآن قائماً و قاعداً

مسجد قبا در قرآن بنا به روایات فراوان، مسجد قبا مصداق آیه «... لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَی التَّقْوی مِنْ أَوَّلِ یَوْم أَحَقُّ أَنْ تَقُومَ فِیهِ...» می‌باشد. این آیه اشاره به این نکته دارد که این مسجد از روز نخست بر پایه تقوا ساخته شد و لذا سزاوار است تا رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در این مسجد نماز بگزارد. به سبب نزول این آیه در شأن مسجد قبا، در آن زمان ، مسجد یاد شده را به نام «مسجد التقوی» می‌شناختند. این آیه در برابر مسجد ضرار نازل شد که بر خلاف مسجد قبا که بر پایه تقوا ساخته شده بود، مسجد ضرار بر پایه نفاق و اختلاف بنا گردید. تعبیر «مِنْ اَوَّلِ یَوْم» به معنای همان روز تأسیس مسجد است که با نیت خالص بنا نهاده شد. همچنین نقل شده است که آیه «... فِیهِ رِجالٌ یُحِبُّونَ أَنْ یَتَطَهَّرُوا وَ اللهُ یُحِبُّ الْمُطَّهِّرِینَ» در شأن نمازگزاران مسجد قبا نازل شده است. 🕋مکه و مدینه https://eitaa.com/fatemi414/528

- مسجد ضرار در سال نهم هجرت، پس از غیبت پیامبر از مدینه، که برای غزوه #تبوک عازم آن منطقه شده‌ بود، گروهی از منافقان در جوار مسجد قبا، مسجدی ساختند تا پایگاهی باشد برای توطئه‌چینی بر ضد اسلام و مسلمانان. هدف آنان اتحاد میان منافقان و ایجاد #تفرقه میان مؤمنان و از رونق‌ انداختن مسجد قبا بود. آنان برای کسب مشروعیت اقدام خود، حتی از پیامبر‌ خواستند تا در آن مسجد نماز بگزارد، اما خداوند به پیامبرش وحی فرمود: «لاتقم فیه ابداً لمسجد اسّس علی التقوی من اول یوم احق ان تقوم فیه، فیه رجال یحبّون ان یتطهروا والله یحب المطهری افمن اسّس بنیانه علی تقوی من‌الله و رضوان خیر ام من اسّس بنیانه علی شفا جرف‌ هار فانهار به فی نار جهنم و الله لایهدی القوم الظالمین؛ ای پیامبر، هرگز در آن‌جا نماز برپا نکن، زیرا آن مسجدی که در اولین روز هجرت بر اساس تقوا بنا شده سزاوارتر است که در آن به نماز بایستی، در آن‌جا مردانی هستند که دوست دارند خود را از آلودگی‌ها پاک کنند و خدا پاکیزه‌خویان را دوست دارد، آیا کسی که بنای خویش بر پرهیزگاری خدا و رضای او گذاشته بهتر است یا کسی که بنای خویش را بر لب پرتگاهی مشرف به سقوط پی‌ریزی کرده و با آن در آتش دوزخ فرو می‌افتد؟...» در قرآن کریم، این مسجد پایگاه کفر و تفریق و ضرار خوانده شده است: «والذین اتّخذوا مسجداً ضراراً و کفراً و تفریقاً بین المؤمنین و ارصاداً لمن حارب الله و رسوله...» و پس از آن بود که این مسجد، ضرار نام گرفت. پیامبر‌ (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) فرمان داد آن را ویران کنند و اصحاب نیز هجوم بردند و آن را خراب کردند و سوزاندند. یاقوت حِمَوی در اوایل قرن هفتم هجری نوشته است که مسجد ضرار در برابر مسجد قبا ساخته شد و تا به امروز ویرانه آن باقی است. زائرانی که برای زیارت مسجد قبا به این ناحیه می‌آیند، به مسجد ضرار هم سری زده و با زدن لگدی به آن، از آنجا می‌گذرن 🕋مکه و مدینه https://eitaa.com/fatemi414/528

مسجد قبلتین ـ متعلق به طایفه بنوسلمه ـ از مساجد بسیار قدیمی در غرب مدینه و در نزدیکی چاه معروف این شهر، بئر رومه است. ۲ - تاریخچه بنای مسجد به دلیل ارتباط مسجد قبلتین با تغییر قبله، باید زمان بنای آن، در دو سال نخست هجری باشد. ۳ - وجه تسمیه مسجد قبلتین طبق روایتی در وقت تغییر قبله، رسول خدا(صلی الله علیه وآله) در مسجد قبلتین نماز می خوانده و از این جهت آن را قبلتین نامیده اند. ۴ - نام دیگر مسجد قبلتین این مسجد بدان‌جهت که در میان طایفه بنوسلمه بوده، به نام مسجد بنی سلمه نیز مشهور است. ۵ - بازسازی مسجد این مسجد به احتمال، در روزگار امارت عمربن عبدالعزیز در شهر مدینه بازسازی شده است؛ زیرا او به دستور ولیدبن عبدالملک، تصمیم گرفت تمامی مساجدی را که رسول خدا(صلی الله علیه وآله) در آنها نماز خوانده بود، بازسازی کند. ۶ - تجدید بنای مسجد مسجد قبلتین در دوره سلطان سلیمان قانونی در سال ۹۵۰ قمری از نو تجدید بنا شد. بر اساس برخی گزارش ها، این مسجد در اوایل قرن چهاردهم قمری، رو به ویرانی بوده است. مسجد یاد شده از جمله مساجد بازسازی شده در دوره سلطنت فهد است که به صورت بسیار زیبایی بازسازی شد. افزون بر محرابی که به سوی کعبه است، محلّی هم برای نشان دادن محراب پیشین در برابر آن، روی دیوار مشخص شده است. کتیبه موجود نشان از آن دارد که تجدید بنای آن در تاریخ ۳۰/۳/۱۴۰۸ قمری، در مساحتِ ۳۹۲۰ متر مربع به انجام رسیده است. گفتنی است که نوشته های روی دیوار قبله پیشین، در حوالی سال ۱۴۲۰ ق. محو شد و در حال حاضر چیزی روی آن دیوار نوشته نشده است. ۷ - وضعیت فعلی مسجد مسجد قبلتین در شمال غربی مدینه در فاصله ۵/۳ کیلومتری مسجدالنبی(صلی الله علیه وآله) است و در طول روز، مانند مسجد قبا، در همه ساعات روز باز است؛ زیرا زائران مدینه، از سنی و شیعه، ضمن سفر به این شهر، از این مسجد نیز دیدن می کنند و در آن نماز می گزارند. 🕋مکه و مدینه https://eitaa.com/fatemi414/528

مسأله تغيير قبله در 15 شعبان سال دوم هجرت يا بنا به قول ديگر 15 رجب آن سال روي داد. تا پيش از آن، مسلمانان به سوي بيت المقدس نماز مي خواندند. آنچه سبب تغيير قبله شد، #طعنه يهوديان بر مسلمانان اين بود که شما قبله نداريد و به قبله ما نماز مي گزاريد ! اين طعنه، سبب آزردگي رسول خدا صلي الله عليه وآله و مسلمانان گرديد. نکته ديگر آن بود که تاريخ بناي کعبه، بسيار پيش از بيت المقدس بوده و آيه " إِنَّ أَوَّلَ بَيْت وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَکَّةَ مُبَارَکاً... " آل عمران : 96 که حکايت اين قدمت را داشت، نشان مي داد که کعبه بيش از بيت المقدس سزاوار قبله بودن است. به هر روي، پس از درخواست و دعاي رسول خداصلي الله عليه وآله، تغيير قبله اعلام گرديد تا مسلمانان از لحاظ روحي آسوده خاطر شوند. خداوند مسأله تغيير قبله را ضمن آيات 142 - 150 سوره بقره، بيان فرموده است. در يکي از اين آيات خطاب به رسول خدا آمده است: " قَدْ نَرَي تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِي السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّيَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيْثُ مَا کُنتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ وَإِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْکِتَابَ لَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَمَا اللهُ بِغَافِل عَمَّا يَعْمَلُونَ " بقره : 144 نگريستنت را به اطراف آسمان مي بينيم. تو را به سوي قبله اي که مي پسندي مي گردانيم. پس روي به جانب مسجدالحرام کن. و هر جا که باشيد روي بدان جانب کنيد. اهل کتاب مي دانند که اين دگرگوني به حق و از جانب پروردگارشان بوده است. و خدا از آنچه مي کنند، غافل نيست. يک نقل تاريخي حکايت از آن دارد که حکم تغيير قبله در #وسط نماز ابلاغ شد و نمازگزاران دو رکعت از نماز ظهر را به سوي بيت المقدس و دو رکعت بعدي را به سوي کعبه خواندند. تصور گردش در ميانه نماز قدري دشوار به نظر مي رسد; گرچه ممکن است تصور کرد که هم گردش نود درجه اي بوده و هم انتقال از موضعي به موضع ديگر. در روايتي که ابن نجّار نقل کرده، آمده است که رسول خداصلي الله عليه وآله به زيارت زني از بني سلمه با نام امّ بِشْر ـ دختر براء بن معرور ـ رفت. اين زمان به تازگي فرزند او بشر درگذشته بود. امّ بشر طعامي براي آن حضرت فراهم کرد. وقتي ظهر شد، حضرت با اصحاب خود در محل اين مسجد نماز خواند. پس از سپري شدن دو رکعت نماز، به رسول خداصلي الله عليه وآله امر شد تا به سمت کعبه بايستد. رسول خداصلي الله عليه وآله به سمت کعبه برگشت و به همين دليل آن مسجد را مسجد قبلتين گفتند. در نقلي آمده که مردها به جاي زنان و زنان به جاي مردان نقل مکان کردند. 🔹خبر ديگري حکايت از آن دارد که حکم تغيير قبله ميان نماز ظهر و عصر بود; به طوري که نمازگزاران نماز ظهر را به سوي بيت المقدس و نماز عصر را به سمت کعبه خواندند. 🔹در اين باره نيز که در وقت تغيير قبله، رسول خداصلي الله عليه و آله در مسجد قبلتين نماز مي خوانده يا مسجدالنبي، دو روايت مختلف وارد شده است. يک روايت ـ که متن آن گذشت ـ اين است که رسول خداصلي الله عليه وآله در مسجد قبلتين نماز مي خواند و از اين جهت آن را قبلتين ناميده اند. 🔹 در روايت ديگري آمده است که رسول خداصلي الله عليه وآله در مسجد خود ـ مسجد النبي ـ نماز مي خواند و عده اي نيز در مسجد قبلتين به نماز مشغول بودند. پس از تغيير قبله، در ميان نماز، خبر تغيير قبله به آنان رسيد و آنها به سوي کعبه برگشتند; به طور معمول، مورّخان اين نظريه را که تغيير قبله زماني بود که حضرت در مسجد قبلتين نماز مي گزارد را پذيرفته اند. 🔹اين مسجد به احتمال، در روزگار امارت عمربن عبدالعزيز در شهر مدينه بازسازي شده است; زيرا او به دستور وليدبن عبدالملک، تصميم گرفت تمامي مساجدي را که رسول خداصلي الله عليه وآله در آنها نماز خوانده بود، بازسازي کند. مسجد قبلتين در دوره سلطان سليمان قانوني در سال 950 قمري از نو تجديد بنا شد. بر اساس برخي گزارش ها، اين مسجد در اوايل قرن چهاردهم قمري، رو به ويراني بوده است. مسجد ياد شده از جمله مساجد بازسازي شده در دوره سلطنت فهد است که به صورت بسيار زيبايي بازسازي شد. افزون بر محرابي که به سوي کعبه است، محلّي هم براي نشان دادن محراب پيشين در برابر آن، روي ديوار مشخص شده است. کتيبه موجود نشان از آن دارد که تجديد بناي آن در تاريخ 30/3/1408 قمري، در مساحتِ 3920 متر مربع به انجام رسيده است. گفتني است که نوشته هاي روي ديوار قبله پيشين، در حوالي سال 1420 ق. محو شد و در حال حاضر چيزي روي آن ديوار نوشته نشده است. مسجد قبلتين در شمال غربي مدينه در فاصله 5/3 کيلومتري مسجدالنبي صلي الله عليه وآله است و در طول روز ، مانند مسجد قبا، در همه ساعات روز باز است; زيرا زائران مدينه، از سني و شيعه، ضمن سفر به اين شهر، از اين مسجد نيز ديدن مي کنند و در آن نماز مي گزارند.

بر گرفته از کتاب آثار اسلامی مکه و مدینه نوشته رسول جعفریان

قبله بيت المقدس در سمت راست ورودي مسجد بوده كه قبلاً سنگي به عنوان نشانه آن نصب كرده بودند . از آنجا كه زائران آن را مسح و لمس كرده و به آن تبرّك مي جستند ، در سال 1398ق . آن سنگ را برداشتند و آيات تغيير قبله را با خطوطي زيبا و زرّين بر ديوار شمالي نگاشتند كه البته در سال هاي اخير آن را نيز برداشته اند . دو گنبد بزرگ به قطر 8/7 و ارتفاع 8/18 متر نيز بر آن استوار گشته است انفاقاتی که با تغییر قبله در مسجد النبی رخ داد: یک : قبله از سمت شمال مسجد به سمت جنوب تغییر کرد. دو : دری که در دیوار جنوبی مسجد النبی قرار داشت بسته شد و به جای آن دری در سمت شمال مسجد باز گردید. سه : سه ایوان در سمت جنوب ساخته شد همانگونه که در سمت شمال وجود داشت. چهار : باب عاتکه و باب عثمان به همان حال باقی ماند. پنج: مکان صفه از جنوب به شمال مسجد تغییر یافت. شش : مسجد مناره یا محرابی که در دیوار باشد نداشت. 🕋مکه و مدینه https://eitaa.com/fatemi414/528