ُعاشَرَتِهِ حَتّى يَجعَلَ اللّه مِن ذلِكَ مَخرَجا؛
بردبار نيست آن كه با كسى كه چاره اى جز معاشرت با او ندارد به نيكى معاشرت نكند تا اين كه خداوند براى او راه نجاتى از معاشرت با وى فراهم آورد.
نهج الفصاحه ص 660 ، ح 2392
حدیث (24) امام على عليه السلام :
لَيْسَ الْحَلِيمُ مَنْ عَجَزَ فَهَجَمَ وَ إِذَا قَدَرَ انْتَقَمَ إِنَّمَا الْحَلِيمُ مَنْ إِذَا قَدَرَ عَفَا وَ كَانَ الْحِلْمُ غَالِباً عَلَى كُلِّ أَمْرِه
كسى كه چون ناتوان شود هجوم برد و چون قدرت يابد انتقام گيرد بردبار نيست، بلكه بردبار كسى است كه قدرت داشته باشد اما گذشت كند و بردبارى بر تمامى امور او غالب باشد.
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 286 ، ح 6437
حدیث (25) امام على عليه السلام :
مَن حَلَمَ عَن عَدُوِّهِ ظَفِرَ بِهِ؛
هر كس در مقابل دشمن بردبار باشد بر او پيروز مى شود.
كنزالفوائد ج 1 ، ص 319
حدیث (26) رسول اكرم صلى الله عليه و آله :
فَأَمَّا الْحِلْمُ فَمِنْهُ رُكُوبُ الْجَمِيلِ وَ صُحْبَةُ الْأَبْرَارِ وَ رَفْعٌ مِنَ الضِّعَةِ وَ رَفْعٌ مِنَ الخَسَاسَةِ وَ تَشَهِّي الْخَيْرِ وَ تَقَرُّبُ صَاحِبِهِ مِنْ مَعَالِي الدَّرَجَاتِ وَ الْعَفْوُ وَ الْمَهَلُ وَ الْمَعْرُوفُ وَ الصَّمْتُ فَهَذَا مَا يَتَشَعَّبُ لِلْعَاقِلِ بِحِلْمِه
حاصل بردبارى: آراسته شدن به خوبيها، هم نشينى با نيكان، ارجمند شدن، عزيز گشتن، رغبت به نيكى، نزديك شدن بردبار به درجات عالى، گذشت، آرامش و تأنى، احسان و خاموشى. اينها ثمره بردبارى عاقل است.
تحف العقول ص16
حدیث (27) امام رضا علیه السلام:
لَا يَسْتَكْمِلُ عَبْدٌ حَقِيقَةَ الْإِيمَانِ حَتَّى تَكُونَ فِيهِ خِصَالٌ ثَلَاثٌ التَّفَقُّهُ فِي الدِّينِ وَ حُسْنُ التَّقْدِيرِ فِي الْمَعِيشَةِ وَ الصَّبْرُ عَلَى الرَّزَايَا.
هیچ بنده اى حقیقت ایمانش را کامل نمى کند مگر این که در او سه خصلت باشد: دین شناسى، تدبر نیکو در زندگى، و شکیبایى در مصیبت ها و بلاها.
تحف العقول ص 446 - بحار الانوار(ط-بیروت) ج 75 ، ص 339
حدیث (28) امام على علیه السلام :
إِنَّ المُؤمِنَ... إذا أَصابَتهُ شِدَّةٌ صَبَرَ... وَالمُنافِقُ ... إِذا أصابَتهُ شِدَّةٌ ضَغا؛
مؤمن در گرفتارى صبور است، و منافق در گرفتارى بى تاب.
تحف العقول ص 212
حدیث (29) امام على عليه السلام :
خَيرُ النّاسِ مَن اِن اُغضِبَ حَلُمَ وَ اِن ظُلِمَ غَفَرَ وَ اِن اُسىءَ اِلَيهِ اَحسَنَ؛
بهترين مردم كسى است كه اگر او را به خشم آورند، بردبارى نمايد و چنانچه به او ظلم شود، ببخشايد و چون به او بدى شود، خوبى كند.
تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 285 ، ح 6394
حدیث (30) امام على عليه السلام :
احْتَمِلْ مَا يَمُرُّ عَلَيْكَ فَإِنَّ الِاحْتِمَالَ سِتْرُ الْعُيُوبِ، وَ إِنَّ الْعَاقِلَ نِصْفُهُ احْتِمَالٌ وَ نِصْفُهُ تَغَافُلٌ.
در برابر آنچه بر تو مىگذرد، بردبار باش، زيرا بردبارى، عيبها را مىپوشاند. به راستى كه نيمى از عقل، بردبارى و نيمه ديگرش خود را به غفلت زدن است.
عیون الحکم و المواعظ(لیثی) ص 84 ، ح 2039
حدیث (31) پيامبر اکرم صلی الله علیه و آله :
اَطعِمُوا المَرأَةَ فى شَهرِها الَّذى تَلِدُ فيهِ التَّمرَ فَاِنَّ وَلَدَها يَكونُ حَليما نَقيّا ؛
به زن، در ماهى كه زايمان كرده ، خرما بدهيد ، چرا كه فرزند او بردبار و پاك مى شود.
بحارالانوار(ط-بیروت) ج 63 ، ص 141 ، ح 14
حدیث (32) پيامبر اکرم صلی الله علیه و آله :
ثَلَاثٌ مَنْ لَمْ تَكُنْ فِيهِ فَلَيْسَ مِنِّي وَ لَا مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا هُنَّ قَالَ حِلْم يَرُدُّ بِهِ جَهْلَ الْجَاهِلِ وَ حُسْنُ خُلُقٍ يَعِيشُ بِهِ فِي النَّاسِ وَ وَرَعٌ يَحْجُزُهُ عَنْ مَعَاصِي اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.
سه چيز است كه هر كس نداشته باشد نه از من است و نه از خداى عزّوجلّ. عرض شد: اى رسول خدا! آنها كدامند؟ فرمودند: بردبارى كه به وسيله آن جهالت نادان را دفع كند، اخلاق خوش كه با آن در ميان مردم زندگى كند و پارسايى كه او را از نافرمانى خدا باز دارد.
خصال ص 145، ح 172 {شبیه این حدیث در وسایل الشیعه ج 20 ، ص 359 ، ح 25829 }
حدیث (33) امام صادق عليه السلام :
كَمَالُ الْأَدَبِ وَ الْمُرُوءَةِ سَبْعُ خِصَالٍ الْعَقْلُ وَ الْحِلْمُ وَ الصَّبْرُ وَ الرِّفْقُ وَ الصَّمْتُ وَ حُسْنُ الْخُلُقِ وَ الْمُدَارَاةُ.
كمال ادب و مروت در هفت چيز است: عقل، بردبارى، صبر، ملايمت، سكوت، خوشاخلاقى و مدارا.
معدن الجواهر ص 59
حدیث (34) امام على عليه السلام :
اِنَّكَ مُقَوَّمٌ بِاَدَبِكَ فَزَيِّنهُ بِالحِلمِ؛
تو با ادبت ارزشگذارى مىشوى، پس آن را با بردبارى زينت بخش.
عیون الحکم و المواعظ(لیثی) ص 172 ، ح 3599
حدیث (35) پيامبر اکرم صلی الله علیه و آله :
العدل حسن و لكن في الامراء أحسن، السّخاء حسن و لكن في الأغنياء أحس
ن، الورع حسن و لكن في العلماء أحسن، الصّبر حسن و لكن في الفقراء أحسن، التّوبة حسن و لكن في الشّباب أحسن، الحياء حسن و لكن في النّساء أحسن.
عدالت نيكو است اما از دولتمردان نيكوتر، سخاوت نيكو است اما از ثروتمندان نيكوتر؛ تقوا نيكو است اما از علما نيكوتر؛ صبر نيكو است اما از فقرا نيكوتر، توبه نيكو است اما از جوانان نيكوتر و حيا نيكو است اما از زنان نيكوتر.
نهج الفصاحه ص 578 ، ح 2006
حدیث (36) امام صادق عليه السلام :
إِيَّاكَ وَ خَصْلَتَيْنِ الضَّجَرَ وَ الْكَسَلَ فَإِنَّكَ إِنْ ضَجِرْتَ لَمْ تَصْبِرْ عَلَى حَقٍّ وَ إِنْ كَسِلْتَ لَمْ تُؤَدِّ حَقّاً
از دو خصلت بپرهيز: بى حوصلگى و تنبلى، زيرا اگر كم حوصله باشى بر حق شكيبايى نكنى و اگر سست و تنبل باشى حقّى را ادا نكنى.
من لا یحضره الفقیه ج 4 ، ص 355 ، ح 5762 - امالى(صدوق) ص 543
حدیث (37) پيامبر اکرم صلی الله علیه و آله :
أَ لَا أُخْبِرُكُمْ بِأَشْبَهِكُمْ بِي قَالُوا بَلَى يَا رَسُولَ اللَّه قَالَ أَحْسَنُكُمْ خُلُقاً وَ أَلْيَنُكُمْ كَنَفاً وَ أَبَرُّكُمْ بِقَرَابَتِهِ وَ أَشَدُّكُمْ حُبّاً لِإِخْوَانِهِ فِي دِينِهِ وَ أَصْبَرُكُمْ عَلَى الْحَقِّ وَ أَكْظَمُكُمْ لِلْغَيْظِ وَ أَحْسَنُكُمْ عَفْواً وَ أَشَدُّكُمْ مِنْ نَفْسِهِ إِنْصَافاً فِي الرِّضَا وَ الْغَضَبِ.
آيا شما را از شبيه ترينتان به خودم با خبر نسازم؟ گفتند: آرى اى رسول خدا! فرمودند: هر كس خوش اخلاقتر، نرمخوتر، به خويشانش نيكوكارتر، نسبت به برادران دينىاش دوستدارتر، بر حق شكيباتر، خشم را فروخورنده تر و با گذشتتر و در خرسندى و خشم با انصاف تر باشد.
كافى(ط-الاسلامیه) ج 2، ص 240، ح 35
حدیث (38) پيامبر اکرم صلی الله علیه و آله :
خَمسٌ مِن سُنَنِ المُرسَلينَ: اَلحَياءُ وَ الحِلمُ وَ الحِجامَةُ وَ السِّواكُ وَ التَّعَطُّرُ
پنج چيز از سنت پيغمبران است: حيا، بردبارى، حجامت كردن، و مسواك و عطر زدن.
نهج الفصاحه ص 462 ، ح 1463
حدیث (39) ابن شهر آشوب :
كانَ النَّبىّ صلی الله علیه و آله قَبْلَ الْمَبْعَثِ مَوْصُوفاً بِعِشْرِينَ خَصْلَةً مِنْ خِصَالِ الْأَنْبِيَاءِ لَوِ انْفَرَدَ وَاحِدٌ بِأَحَدِهَا لَدَلَّ عَلَى جَلَالِهِ فَكَيْفَ مَنِ اجْتَمَعَتْ فِيهِ كَانَ نَبِيّاً أَمِيناً صَادِقاً حَاذِقاً أَصِيلًا نَبِيلًا مَكِيناً فَصِيحاً عَاقِلًا فَاضِلًا عَابِداً زَاهِداً سَخِيّاً كَمِيّاً قَانِعاً مُتَوَاضِعاً حَلِيماً رَحِيماً غَيُوراً صَبُوراً مُوَافِقاً مُرَافِقاً لَمْ يُخَالِطْ مُنَجِّماً وَ لَا كَاهِناً وَ لَا عَيَّافا
رسول اكرم صلی الله علیه و آله پيش از مبعوث شدن، بيست خصلت از خصلتهاى پيامبران را دارا بودند، كه اگر كسى يكى از آنها را داشته باشد، دليل عظمت اوست؛ چه رسد به كسى كه همه آنها را دارا باشد، آن حضرت پيامبرى امين، راستگو، ماهر، اصيل، شريف، استوار، سخنور، عاقل، با فضيلت، عابد، زاهد، سخاوتمند، دلير و با شهامت، قانع، متواضع، بردبار، مهربان، غيرتمند، صبور، سازگار، و نرمخو بودند و با هيچ منجّم (قائل به تأثير ستارگان)، غيبگو و پيشگويى همنشين نبودند.
مناقب (ابن شهر آشوب) ج 1، ص 123
حدیث (40) امام حسن عسکری علیه السلام :
الجَهلُ خَصمٌ، وَالحِلمُ حُكمٌ.
نادانى دشمن است و بردبارى حكمرانى است.
نزهة الناظر و تنبیه الخاطر ص146 ، ح 17
حدیث (41) امام حسن علیه السلام:
اَلخَیرُ الَّذِی لا شَرَّ فِیهِ، اَلشُّکرُ مَعَ النِّعمَة وَ الصَّبرُ عَلَی النّازِلَة؛
خیری که هیچ شری در آن نیست ، شکر بر نعمت و صبر بر مصیبت ناگوار است .
تحف العقول ص 234
حدیث (42) امام علی علیه السلام:
لا یَعدَمُ الصَبورُ الظَّفَرَ و اِن طالَ بِهِ الزَّمان؛
شخص صبور پیروزی را از دست نمی دهد و عاقبت به پیروزی می رسد اگر چه زمانی طولانی بر او بگذرد.
نهج البلاغه(صبحی صالح) ص 499 ، ح 153
حدیث(43) امام علی علیه السلام:
مَن لَم یُنجهِ الصَّبرُ أهلَکَهُ الجَزَعُ؛
کسی که صبر وی را نجات نبخشد، جزع و بی تابی وی را از پای در می آورد.
نهج البلاغه(صبحی صالح) ص 502 ، ح 189
حدیث(44) امام علی علیه السلام:
ألحِلمُ وَ ألاناةَ تَوأمانِ تُنتِجُهَما عُلو الهِمَّةِ.
بردباری و وقار دو همزادند که از بلندی همّت زاده می شوند.
بحارالانوار(ط-بیروت) ج 68 ، ص428
حدیث (45) امام محمد باقر علیه السلام :
ما شیبَ شیءٌ بشیءٍ اَحسن مِن حِلمٍ بعلمٍ؛
چیزی با چیزی نیامیخته است که بهتر از حلم با علم باشد.
تحف العقول ص 292
حدیث (46) امام صادق عليه السلام :
فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ- قَالَ الصَّبْرُ الصَّوْمُ.
خداوند عزو جل كه فرموده است: از صبر و نماز كمك بگيريد، صبر، روزه است.
وسائل الشيعه ج 10 ، ص 408 ، ح 13718
در ۴۶ حدیث فوق الذکر درباره صبر و حلم و بردباری فرمایشاتی از معصومین علیهم السلام صادر شده که لازم است دقت کنیم تا متخلق و متصف به صفت صبر و حلم باشیم
امام علی علیه السلام می فرمایند:
الصّبر مرفعة، الجزع منقصة
صبر و شكيبايي رفعت و بلندي است، و بيتابي و ناشكيبايي پستي و نقصان
غررالحکم
امام علی علیه السلام می فرمایند:
الصّبر رأس الايمان
صبر، اساس و سر ايمان است
غررالحکم
امام علی علیه السلام می فرمایند:
الصّبر ثمرة اليقين
صبر، ميوه يقين است
غررالحکم
امام علی علیه السلام می فرمایند:
الصّبر يهوّن الفجيعة
صبر، مصيبت را آسان كند
غررالحکم
امام علی علیه السلام می فرمایند:
الصّبر ثمرة الايمان
صبر، ميوه ايمان است
غررالحکم
امام علی علیه السلام می فرمایند:
الصّبر كفيل بالظّفر
صبر، ضامن و كفيل پيروزي است
غررالحکم
امام علی علیه السلام می فرمایند:
الصّبر عنوان النّصر
شكيبائي دليل و نشانه ياري حضرت حق است.
غررالحکم
امام علی علیه السلام می فرمایند:
الصّبر يرغم الاعداء
صبر، بيني دشمنان را به خاك مالد (و آنها را مأيوس گرداند)
غررالحکم