فرهنگ جبهه و دفاع مقدس سنگر - 1 بعضی مواقع سئوالاتی از سوی نسل های بعد از دفاع مقدس مطرح می شود که در نگاه اول برای کسانی که در آن فضا بوده اند ، قدری ساده ، پیش پا افتاده و کم اهمیت جلوه می کند . رزمنده راوی چه در روایت زنده و چه در کتاب به دلیل اینکه تصور می کند بعضی اصطلاحات ، کلمات و واژه ها برای شنونده یا خواننده ، قابل فهم می باشد یا اهمیت چندانی برایشان ندارد ، از توضیحات اضافه خودداری می کند . واژ سنگر یکی از همان کلماتی است که از آن در روایت های جبهه ، بسیار گفته می شود ، ولی شرح و توضیحی در باره آن داده نمی شود و تا راوی جبهه ، چه به صورت روایت زنده و چه در کتاب مورد سئوال واقع نشود ، به دلیل اینکه شنونده و یا خواننده را بی نیاز از شرح بیشتر می داند ، به آن نمی پردازد . اگر نوع زندگی – محل زندگی – سبک زندگی و این قبیل موضوعات را ، جزء و زیر مجموعه فرهنگ بدانیم ، سنگر به عنوان محل اقامت در یک منطقه جنگی ، جزو فرهنگ جبهه به شمار می آید . از این لحاظ در مجموعه ای به عنوان فرهنگ جبهه و دفاع مقدس ، در چند بخش به معرفی سنگر به عنوان محل اقامت و زندگی رزمندگان خواهیم پرداخت .

[ Photo ] فرهنگ جبهه و دفاع مقدس سنگر - 2 سنگر در ادبیات و فرهنگ دفاع مقدس جایگاه ویژه ای دارد . در داستان ، خاطره و شعر دفاع مقدس به فراوانی با این واژه سر و کار داریم . از نماز شب های داخل سنگر ، تا فروریختن و گلوله خوردن سنگرها . در فرهنگ های لغت برای ریشه کلمه سنگر مانند برخی کلمات دیگر ، چیزی یافت نمی شود که به آن اطمینان کرد . ممکن است سه حرف اول آن از همان سنگ باشد که با تغییراتی سنگر شده ، ولی به زبان ساده سنگر یعنی جان پناه . مکانی برای محافظت از نفرات ، ادوات و وسایل در برابر دید و تیر دشمن ، همچنین محافظت در برابر نور خورشید ، سرما و گرما اما سنگرهای جبهه چگونه بود ؟ همه یک شکل و یک قواره بودند ؟ از همه یک نوع و یک جور استفاده می شد ؟ انواع سنگر : سنگرهای جبهه تفاوت هایی با هم داشتند . این تفاوت ها از نظر مصالح (چوب-سیمان-فلز-خاک) – از نظر منطقه (کوهستانی-دشت-هور) – از نظر استفاده ( نفرات – ادوات – تجهیزات ) – از نظر حجم ( انفرادی – گروهی ) – سنگرهای نفرات از نظر کاربرد ( استراحت – نگهبانی – اجتماعات – فرماندهی ) – سنگر خودی و دشمن ( ایرانی و عراقی ) - از نظر آفندی و پدافندی (تعجیلی-با فرصت) بود

[ Photo ] فرهنگ جبهه و دفاع مقدس سنگر - 3 سنگرهای تعجیلی : سنگرهایی بودند که قبل و حین حمله ( عملیات ) از آنها استفاده می شد . وقت عملیات رزمندگان از مقرهای خود به خط اول منتقل می شدند . چند ساعتی تا شروع عملیات در خط اول می ماندند . در این چند ساعت نه فرصت و نه امکانات احداث یک سنگر مستحکم که ساخت آن چند روز طول می کشید نبود . با امکانات موجود ، به وسیله سر نیزه یا بیل مقداری زمین را می کندند و در آن به صورت یک نفره یا چند نفره مستقر می شدند . همچنین ، وقتی که عملیات آغاز می شد و خط دشمن سقوط می کرد ، به دلیل اینکه احتمال ادامه عملیات تا ساعاتی دیگر وجود داشت ، و همینطور امکان تعویض نیروهای عمل کننده با نیروهای تازه نفس وجود داشت ،لازم نبود که امکانات سنگر سازی مستحکم به خط جلو برای احداث سنگر بیاید . زمانی که خط پیشروی به پایان می رسید و باید سنگرهای اصلی و مستحکم احداث شود ، چندین روز طول می کشید تا کار آن تمام شود و در این چند روز رزمندگان باید از سنگر و جان پناه های ساده تر که بدون سقف بودند استفاده کنند . اگر سنگرهای دشمن قابل استفاده بود ، استفاده می شد ، وگرنه رزمندگان سنگری ساده و سر یع برای خود درست می کردند

فرهنگ جبهه و دفاع مقدس سنگر - 4 سنگر با فرصت – ساده سنگرهایی بود که در روزهای اولیه تثبیت خط و برای چندین روز احداث می شد . بعد از پایان عملیات و تا زمانی که امکانات سنگرهای مستحکم به خط نبرد بیاید ، رزمندگان با استفاده از گونی و خاک و پلیت به صورت موقت ، سنگر می ساختند . اگر پلیت برای سقف موجود بود استفاده می شد وگرنه ، برای جلوگیری از سرما یا نور خورشید روی آن را پتو می کشیدند و برای جلوگیری از باران ، نایلون . دیواره این سنگرها ، گونی از خاک پرشده یا جعبه های خالی شده مهمات که داخل آن خاک می ریختند بود .

فرهنگ جبهه و دفاع مقدس سنگر - 5 سنگرهای با فرصت – ثابت سنگرهایی بودند که به صورت دائمی و محکم در خطوط دفاعی ساخته می شد . در سال های اول دفاع مقدس ، برای ساخت این سنگرها از بدنه گونی خاک ، سقف چوبی(الوار) و پلیت استفاده می شد . به تدریج با تشکیل واحدهای سنگر ساز ، با استفاده از مصالحی چون سیمان و آهن ، قطعات سنگر ساخته و سپس به خط مقدم منتقل و راه اندازی می شد .

فرهنگ جبهه و دفاع مقدس سنگر - 6 مراحل ساخت و راه اندازی سنگرهای با فرصت ثابت : بعد از راه اندازی واحدهای سنگر ساز ، قطعات اولیه سنگر که شامل بدنه و سقف می شد در کارگاه های ساخت ، تهیه و سپس به خطوط نبرد منتقل و سنگر احداث می گردید . سنگرهای سیمانی و فلزی از عمده ترین این نوع سنگرها بودند که بعد از جای گذاری در محل خود ، بوسیله لدر به روی آنها خاک ریخته می شد .

فرهنگ جبهه و دفاع مقدس سنگر -7 آموزش سنگرسازی : یکی از آموزش ها چه قبل از اعزام به جبهه و چه بعدا در جبهه ، آموزش سنگر کنی انفرادی بود . این آموزش برای حفر سنگرهای انفرادی و کانال بود . در واقع آموزش خاصی نبود .این آموزش ها ، برخی توضیحات پیرامون اهمیت سنگر و حفظ جان در شرایط رزم بود و بیشتر یک تمرین عملی برای استفاده صحیح از بیل و سرنیزه برای حفر زمین . در ساخت سنگرهای تجمعی و مستحکم ، یا واحدهای سنگر ساز اقدام می کردند یا خود رزمندگان به صورت گروهی ، گونی ها را خاک می کردند ، گونی ها را به صورت دیوار روی هم می چیدند ، الوار یا آهن را برای پوشش سقف روی گونی ها می گذاشتند و پلیت ها را به عنوان سقف پهن می کردند و در پایان اگر لدر بود و گرنه خودشان دستی ، پشته بزرگی از خاک به روی سقف می ریختند .

فرهنگ جبهه و دفاع مقدس سنگر -8 سنگر در مناطق مختلف : حدود 1200 کیلومتر خط مرزی درگیر با جنگ ، به طور تقریبی ، از نظر نوع زمین به چهار شکل (دشت – هور – رمل – ارتفاعات) بوده است : (فاو تا طلائیه ، دشت) – (طلائیه تا چزابه ، هور) – (چزابه تا فکه ، رمل) و از شمال فکه به بالا ابتدا تپه های کوچک که هر چه به سمت شمال ادامه پیدا می کرد بر بلندی و حجم ارتفاعات افزوده و جنس آن نیز از خاک به سنگ و صخره های سخت تبدیل می شد . احداث سنگر در هر کدام از این مناطق با شیوه های مخصوص و مصالح متفاوتی بود . مثلا در جنوب اگر بیشتر از خاک استفاده می شد ، در مناطق کوهستانی به دلیل کمبود خاک از سنگ استفاده می شد .در هورهای جنوب که سنگرها باید روی آب ساخته می شد ، ابتدا باید سطحی کافی روی آب ایجاد و سپس سنگری سبک روی آن بنا می شد .

فرهنگ جبهه و دفاع مقدس سنگر -9 نمونه سنگرهای کوهستانی سه نمونه از سنگر در مناطق کوهستانی جبهه های کرمانشاه ، حد فاصل سرپل ذهاب – گیلانغرب کمبود مصالح طبیعی – دشواری انتقال مصالح و تجهیزات سنگر سازی و استفاده از عوارض طبیعی ، نکات قابل توجه در سنگرهای کوهستانی بوده است . مردادماه 1360 – جبهه بازی دراز – شهیدان احمد گل آرایی و احمد خرمی - استفاده از غار و سایر عوارض کوهستانی به عنوان سنگر زمستان 1360 – جبهه شیاکوه – شهیدان جواد عنایتی – عباس صلاحی پور – محمد جندقیان – سنگر در شیب ارتفاعات زمستان 1360 – جبهه تنگ کورک – شهید علیرضا کریمشاهی – حاج اصغر زاهدی – استفاده از گونی و صخره کوهستان

فرهنگ جبهه و دفاع مقدس سنگر -10 نمونه سنگرهای کوهستانی زمستان 59-بهار60 - مریوان - دزلی - ارتفاعات پیر رستم سنگرسازی با سنگ های کوهستان به جای خاک و کونی شهید غلامعلی اناری از ابوزیدآباد و سنگر گوهستانی بازدید خانواده شهیدان اناری و عرب از محل شهادت و سنگرهای قدیمی دزلی

فرهنگ جبهه و دفاع مقدس سنگر -11 سنگرهای هور – مناطق آبگرفتگی هورها مثل هورالعظیم و هورالهویزه وقتی در عملیات های خیبر و بدر به عنوان مناطق عملیاتی ، محل استقرار رزمندگان واقع شد ، به دلیل وجود آبگرفتگی – باتلاق و نیزار ، علاوه بر محدودیت ها و مشکلات اتصال به خشکی و راهسازی ، برای سنگرسازی و استقرار نیز ویژگی های خاص خود را داشت . احداث سنگرهای سنگین و محکم تقریبا ناممکن بود . بیشتر سنگرهای نگهبانی و کمین فاقد سقف بودند و سنگرهای سقف دار هم در حد ترکش گیر بوده و در برابر هدف قرار گرفتن مستقیم استحکامی نداشتند . نمونه یک سنگر در جزیره مجنون : اتصال قطعاتی از پل خیبر برای تشکیل خط پدافندی خرداد 1364 – جزیره مجنون - گردان انبیا - لشکر8نجف اشرف - شهید حسین نیکروش پل خیبر ، پل و جاده ای بود به طول 14 کیلومتر که جزیره مجنون را به خشکی متصل می کرد . مصالح اصلی این پل فوم بوده است . پل خیبر ، شاهکار مهندسی جنگ بود که هنوز در نوع خود بی نظیر است .

روزها و یادها 17 تیرماه 1358 تیتر روزنامه های جمهوری اسلامی - اطلاعات - آیندگان - انقلاب اسلامی حوادث کردستان - ترور - درگیری مردم با مجاهدین خلق - اعتصاب همافران ارتش نگرانی های حضرت امام و پیام به مردم : سبب پیروزی انقلاب دو عامل مهم داشت که حالا دشمنان با آن دو عامل سر جنگ دارند ، اسلام و وحدت