✅یاران و اصحاب امام
🔻قاسم بن بشر ازدي
🔹«قاسم » پسر «بشر الازدي» است(۱). او مردي شجاع و از شيعيان كوفه بوده است. او همراه لشكر «ابن‌سعد» از كوفه به كربلا حركت كرد. قاسم بن حبيب هنگامي كه ظلم امويان و مظلوميت حضرت اباعبدالله الحسين عليه‌السلام را مشاهده كرد به امام و ياران آن حضرت پيوست .
🔻شهادت قاسم
🔸قاسم پس از جنگ با دشمن پيش از ظهر روز عاشورا به مقام شهادت نائل آمد(۲). برخي گفته‌اند او در حمله نخستين در پيش روي امام به شهادت رسيده است(۳).شيخ طوسي رحمه الله او را از اصحاب امام حسين عليه‌السلام دانسته است(۴ ).
-------------------------
📚پی نوشت‌ها :
( ۱ ) تسمية من قتل الحسين عليه‌السلام، ش ۹۰،سماوي نام پدر وي را «حبيب بن ابي‌بشر» دانسته است. (ابصار العين، ص ۱۸۶ )
( ۲ ) منتهي الآمال، ج ۱، ص ۶۵۴
( ۳ ) بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۷۲
( ۴ ) رجال شيخ طوسي، ص ۷۹
🔺🔻🔺🔻🔺🔻🔺🔻🔺🔻🔺
🔻جوين بن مالك بن قيس بن ثعلبة
«جوين » پسر «مالك» از قبيله «قيس بن ثعلبة»بود(۱). ✳️او كه از شيعيان بود با قبيله خود براي جنگ با امام حسين عليه‌السلام خارج شده بود؛ ولي وقتي ابن‌سعد شروط امام را نپذيرفت، با عده‌اي شبانه به اردوگاه حسيني ملحق شد(۲ ).
🔻شهادت جوين
🔸ابن‌شهر آشوب شهادت جوين را در حمله نخستين دانسته است(۳). بنابراين او پيش از ظهر عاشورا به مقام شهادت رسيده است(۴ ).
✳️درسي كه مي‌توان گرفت : بي‌شك عده‌اي بر مبناي جهالت وارد معركه‌اي مي‌شوند؛ اما شهادت در انتخاب راه صحيح پس از شناخت آن كاري بس دشوار و شيوه رادمردان است جوين يكي از آن رادمردان بود .
-------------------------
📚پی نوشت‌ها :
( ۱ ) تسمية من قتل الحسين عليه‌السلام، ش ۹۰،سماوي نام پدر وي را «حبيب بن ابي‌بشر» دانسته است. (ابصار العين، ص ۱۸۶ )
( ۲ ) منتهي الآمال، ج ۱، ص ۶۵۴
( ۳ ) بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۷۲
( ۴ ) رجال شيخ طوسي، ص ۷۹
🔺🔻🔺🔻🔺🔻🔺🔻🔺🔻🔺
🔻امية بن سعد بن زيد طائي
🔹«اميه » پسر «سعد» از قبيله «طي» است(۱). او از بزرگان اصحاب اميرمؤمنان عليه‌السلام است. او از زمره رزم‌آوران بود و در كوفه اقامت داشت(۲). او در شب هشتم محرم در كربلا به امام حسين عليه‌السلام و يارانش پيوست(۳ ).
🔻شهادت اميه
🔸اميه نيز چون بسياري از ياران امام عليه‌السلام قبل از ظهر روز عاشورا به فوز شهادت نائل گشت(۴ ).
-------------------------
📚پی نوشت‌ها :
( ۱ ) تسمية من قتل الحسين عليه‌السلام، ش ۶۶
( ۲ ) #ابصار_العين ، ص ۱۹۸، مقصد ۱۳
( ۳ ) تنقيح المقال، ج ۲، ص ۱۴۸
( ۴ ) منتهي الآمال، ج ۱، ص ۶۵۶
✅ @hosenih_maghtal
✅یاران و اصحاب امام
8⃣3⃣ #زهير_بن_بشر_خثعمي
🔷زهير پسر بشر است كه در كربلا حضور يافت و در حمله نخستين به فوز شهادت نائل آمده است(۱). در زيارت رجبيه اين گونه آمده است:
▪️«السلام علي زهير بن البشر؛
▪️سلام بر زهير پسر بشر (بشير)(۳ ).
-------------------------
📚پی نوشت‌ها :
( ۱ ) مناقب آل ابي‌طالب، ج ۴، ص ۱۱۳؛ وسيلة الدارين، ص ۹۴؛ الامام الحسين في كربلا، ج ۴، ص ۲۶۸، ش ۲۵؛ ابصار العين، ص ۱۷۰
( ۲ ) اقبال الاعمال، ج ۳، ص ۷۸؛ بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۷۲
🔺🔻🔺🔻🔺🔻🔺🔻🔺🔻🔺
9⃣3⃣ #عبدالله_بن_بشر_خثعمي
🔹«عبدالله » پسر «بشر» پسر «ربيعة بن عمرو» از شجاعان نام‌آور عرب بوده است. پدر عبدالله نيز از رزم‌آوران بوده است. عبدالله ✳️از جمله كساني بود كه همراه لشكر ابن‌سعد خارج شد، ولي سرانجام از ياران امام حسين عليه‌السلام گشت(۱ ).
🔸شهادت عبدالله
عبدالله پيش از ظهر عاشورا به فوز شهادت رسيد(۲ ).
-------------------------
📚پی نوشت‌ها :
( ۱ ) ابصار العين، ص ۱۷۰
( ۲ ) منتهي الآمال، ج ۱، ص ۶۵۶
🔺🔻🔺🔻🔺🔻🔺🔻🔺🔻🔺
0⃣4⃣ #بشر_بن_عمرو_حضرمي
🔹«بشر » پسر «عمرو» پسر احدوث و از مردم «حضرموت» و از قبيله كنده بوده است.✳️ او از نيكان و ياران حضرت امام علي عليه‌السلام است. دلاوري فرزندان او در نبردها زبانزد است. بشر در ايامي كه هنوز امام حسين عليه‌السلام با ياران يزيد در حال گفت‌وگو بودند، به امام حسين عليه‌السلام پيوست(۱ ).
✳️امتحاني ديگر
🔶«سيد داودي» نقل كرده: روز عاشورا فرارسيد و جنگ آغاز شد. در همان حال به بشر خبر رسيد كه ✳️پسرت عمر در مرز ري به اسارت گرفته شد. او در پاسخ گفت:
😭به حساب خداوند مي‌گذارم. من دوست ندارم كه او اسير شود و من بعد از او زنده باشم(۲). خبر اين جريان به امام حسين عليه‌السلام رسيد.
حضرت به او فرمودند :
▪️«رحمك الله انت في حل من بيعتي، فاذهب و اعمل في فكاك ابنك؛
▪️خداي تعالي تو را رحمت كند، تو از بيعت با من آزادي، پس برو و در آزادي پسرت كوشش كن»
🔹 بشر عرض كرد:
✳️«اكلتني السباع حيا ان انا فارقتك يا اباعبدالله؛
😭اي اباعبدالله! درندگان مرا زنده زنده بخورند، اگر از شما جدا شوم»
🔹پس امام فرمود: «اينها را به پسرت محمد بده (محمد نيز پدر را در كربلا همراهي مي‌كرد) اين لباس‌هاي بردي است كه مي‌تواند در آزادي برادرش از آن كمك گيرد».
امام به او پنج لباس دادند كه قيمت آنها هزار دينار مي‌شد(۳ ).
✳️درسي كه مي‌توان گرفت: معرفت ويژه بشر در كربلا به امام و هدف او باعث شد تحت تأثير عواطف پدري قرار نگيرد .
🔻شهادت بشر
🔸بشر در كربلا پيش از ظهر عاشورا به مقام رفيع شهادت نائل آمده است(۴).
در زيارت ناحيه مقدسه آمده،
▪️«السلام علي بشر بن عمرو الحضرمي»
▪️درود بر بشر پسر عمرو حضرمي». سروي نيز شهادت او را در حمله نخستين دانسته است(۵ ).
-------------------------
📚پی نوشت‌ها :
( ۱ ) #ابصار_العين ، مقصد ۷، ص ۱۷۳
( ۲ ) «عند الله احتسبه و نفسي ما كنت احب ان يؤسر و ان ابقي بعده .»
( ۳ ) تنقيح المقال، ج ۱، ص ۱۷۳
( ۴ ) منتهي الآمال، ج ۱، ص ۶۵۴
( ۵ ) مناقب آل ابي‌طالب، ج ۴، ص ۱۱۳
✅ @hosenih_maghtal
✅یاران و اصحاب امام
1⃣4⃣ #حجاج_بن_زيد_بدر_سعدي تميمي بصري
🔹«حجاج » پسر «بدر» و اهل «بصره» و از «بني‌سعد» است. سيد داوودي نقل كرده است : امام حسين عليه‌السلام به منذر بن جارود عبدي، يزيد بن مسعود نهشلي، احنف بن قيس و ديگران از رؤساي پنج‌گانه و اشراف نامه نوشتند، كه هر كدام به گونه‌اي با آن برخورد كردند.
✳️احنف امام را به صبر دعوت و اميدوار كرد، اما پيام‌آور امام را به ابن‌زياد تحويل داد كه او را كشتند.
🔺اما مسعود قوم خود، بني‌تميم، بني‌حنظله، بني‌سعد و بني‌عامر را جمع كرد و خطبه‌اي بر آنها خواند. سپس نامه‌اي به امام حسين عليه‌السلام نوشته و توسط حجاج بن بدر سعدي آن را به سوي امام ارسال داشت(۱).
او نامه «مسعود بن عمرو» را از بصره به خدمت امام آورد و تا آخر راه همراه امام باقي ماند(۲). وقتي حضرت اباعبدالله الحسين عليه‌السلام نامه را دريافت كردند، پس از مطالعه فرمود :
▪️«ما لك! آمنك الله من الخوف، و اعزك و ارواك يوم العطش الاكبر (۳)؛
▪️تو را چه مي‌شود! خداوند تو را از ترس ايمن دارد و عزتت عنايت كند و روز تشنگي بزرگ سيرابت كند ».
🔻شهادت حجاج بن بدر
🔸تاريخ‌نگاران گفته‌اند، حجاج در حمله نخستين پيش از ظهر به شهادت رسيده است(۴).
در زيارت «ناحيه مقدسه» مورد سلام و درود امام عليه‌السلام قرار گرفته است : «السلام علي حجاج بن بدر السعدي(۵)؛ سلام بر حجاج پسر بدر سعدي ».
-------------------------
📚پی نوشت‌ها :
( ۱ ) تفصيل خطبه مسعود (ابن‌مسعود) تهشلي و سخنان جدي او و نامه سراسر ولائي‌اش ر. ك: سماوي، ابصار العين، ص ۲۱۴ تا ۲۱۲ آمده است
( ۲ ) ابصار العين، ص ۲۱۲؛ منتهي الامال، ج ۱، ص ۶۵۶
( ۳ ) ابصار العين، ص ۲۱۳ و ۲۱۴
( ۴ ) ابصار العين، ص ۲۱۴؛ منتي الآمال، ج ۱، ص ۶۵۴
( ۵ ) اقبال الاعمال، ج ۳، ص ۷۸
🔺🔻🔺🔻🔺🔻🔺🔻🔺🔻
2⃣4⃣ #عائذ_بن_مجمع بن عبدالله عائذي مذحجی
🔹«عائذ » پسر «مجمع بن عبدالله عائذي» است. او همراه پدرش «مجمع» با جمعي از دوستداران، پس از شهادت «قيس بن مسهر» به دست ابن‌زياد، از كوفه به كربلا هجرت كردند و در «عذيب الهجانات» به امام ملحق شدند.
تاريخ‌نگاران تنها از چهار هم‌سفر نام برده‌اند كه آنها عبارت‌اند از: «عمرو بن خالد، جناده، مجمع و پسرش عائذ» اما از «واضح» غلام «حرث»، «سعد» غلام «عمرو بن خالد» ياد نكرده‌اند، چنان كه از «طرماح» راهنماي آنها ياد نكرده‌اند(۱ ).
🔻شهادت عائذ
🔸عائذ بن مجمع پس از پيوستن به جمع ياران حسين عليه‌السلام در خدمت امام بود تا اين كه در روز عاشورا به مقام شهادت نائل آمد(۲ ).
-------------------------
📚پی نوشت‌ها :
( ۱ ) #ابصار_العين ، ص ۱۴۶-۱۴۷
( ۲ ) تسمية من قتل الحسين عليه‌السلام، ش ۶۴
✅ @hosenih_maghtal
✅یاران و اصحاب امام
3⃣4⃣ #قارب_بن_عبدالله_دئلي
🔹«قارب» فرزند «عبدالله دئلي » است. ✳️عبدالله كسي است كه به هنگام هجرت از مدينه و خروج رسول الله صلي الله عليه و آله از غار «ثور» به سوي مدينه منوره، در نزد او به اسلام تشرف يافته و با آن حضرت از بيراهه به مدينه همراه شده است.
✳️گفته شده كه مادر «قارب» افتخار خدمت در محضر امام حسين عليه‌السلام را داشته است(۱). او از مدينه تا مكه و از مكه تا كربلا امام را همراهي كرده است(۲ ).
🔻شهادت قارب
🔸قارب در حمله نخستين، ساعتي قبل از ظهر به فوز شهادت نائل شد(۳). در زيارت ناحيه مقدسه آمده است :
▪️«السلام علي قارب مولي الحسين بن علي عليه‌السلام ( ۴).
▪️درود بر قارب غلام حسين بن علي عليه‌السلام ».
-------------------------
📚پی نوشت‌ها :
( ۱ ) ابصار العين، ص ۹۶؛ منتهي الآمال، ج ۱، ص ۶۵۴
( ۲ ) ابصار العين، ص ۹۶
( ۳ ) ابصار العين، ص ۹۶
( ۴ ) اقبال الاعمال، ج ۳، ص ۷۶
🔺🔻🔺🔻🔺🔻🔺🔻🔺🔻
4⃣4⃣ #منجح_بن_سهم
🔹«منجح» فرزند «سهم» است،
✳️او غلام امام حسين عليه‌السلام بود(۱) و با فرزندان آن امام به كربلا آمد(۲ ).
🔻شهادت منجح
🔸در كتب تاريخ درباره هنگام شهادت منجح سخني به ميان نيامده است؛ اما ابن‌شهر آشوب او را در زمره شهداي حمله نخستين دانسته است :
▪️«و عشرة من موالي الحسين و موليان من موالي اميرالمؤمنين عليه‌السلام (۳ )
▪️ده نفر از غلامان حسين عليه‌السلام و دو نفر از غلامان حضرت اميرالمؤمنين عليه‌السلام در كربلا به شهادت رسيده‌اند ».
🔸ناگفته نماند كه سماوي شهادت ايشان را به نقل از صاحب حدائق در اوايل درگيري دانسته است(۴) در زيارت ناحيه مقدسه آمده :
«السلام علي منجح؛ درود بر منجح»(۵ ).
-------------------------
📚پی نوشت‌ها :
( ۱ ) تسمية من قتل الحسين عليه السلام، ش ۲۲؛ ترجمة الحسين و مقتله، ص ۱۷۶. تاريخ الامم و الملوك،، ج ۵، ص۶۹
( ۲ ) منتهي الآمال، ج ۱، ص ۶۵۴
( ۳ ) مناقب آل ابي‌طالب،ج ۴، ص ۱۱۳
( ۴ ) ابصار العين، ص ۹۶
( ۵ ) اقبال الاعمال، ج ۳، ص ۷۳ و ۳۴۶
🔺🔻🔺🔻🔺🔻🔺🔻🔺🔻
5⃣4⃣ #سعد_بن_حرث مولي علي بن ابي‌طالب
🔹«سعد » فرزند «حرث» (حارث) بوده است. عده‌اي از مورخان او را از
✳️صحابه رسول الله صلي الله عليه و آله دانسته‌اند(۱).
✳️در حالي كه او از جمله غلامان آزاد شده امام علي عليه‌السلام نيز بوده است(۲).
او را از شرطة الخميس (همراهان امام علي عليه‌السلام) دانسته‌اند.
✳️او در زمان حكومت مولي از طرف آن حضرت به عنوان والي و استاندار آذربايجان منصوب شده است(۳).
✳️پس از مولي علي عليه‌السلام او از ملازمان امام مجتبي عليه‌السلام بوده و سپس امام حسين عليه‌السلام را تا كربلا همراهي كرده است(۴ ).
🔻شهادت سعد بن حرث
🔸سعد از زمره كساني است كه به فيض شهادت رسيده است. ابن‌شهر آشوب ادعا كرده كه او در حمله نخستين به شهادت رسيده است ولي ديگر مورخان نامي از او نبرده‌اند(۵ ).
-------------------------
📚پی نوشت‌ها :
( ۱ ) الاصابة في تمييز الصحابة، ج ۳، ص ۴۲
( ۲ ) منتهي الآمال، ج ۱، ص ۶۵۴
( ۳ ) مستدركات علم رجال الحديث، ج ۴، ص ۲۷
( ۴ ) ابصار العين، ص ۹۶
( ۵ ) #ابصار_العين ، ص ۹۶
✅ @hosenih_maghtal
✅یاران و اصحاب امام
6⃣4⃣ #نصر_بن_ابي_نيزر حبشي مدني
🔹«نصر » فرزند «ابي‌نيزر» و غلام امام علي عليه‌السلام است. برخي از مورخان «ابي‌نيزر» را از نوادگان پادشاهان عجم دانشته‌اند كه به رسول خدا صلي الله عليه و آله هديه داده شده و پس از آن، به اميرالمؤمنين رسيده است(۱ ).
🔸پدر نصر ابي‌نيزر
✳️پدر نصر، «ابي‌نيزر» بوده است. او در نخلستان امام علي عليه‌السلام و در خدمت او كشاورزي مي‌كرده است(۲).گويند «ابي‌نيزر» مردي بلندقد و خوش‌سيما بود و رنگ او چون اهل حبشه نبود. آري، اگر او را مي‌ديدي مي‌پنداشتي كه او مردي عرب است(۳). گويند ابي‌نيزر از فرزندان نجاشي، پادشاه حبشه بوده است(۴).
او را در اوان كودكي خدمت پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم آوردند. او به اسلام رغبت نشان داد و مسلمان شد. پس از آن تحت تربيت و توجه پيامبر اسلام قرار گرفت(۵).ابي‌نيزر پس از مسلمان شدن، براي ديدار رسول گرامي اسلام از حبشه به مدينه آمد و در آنجا براي هميشه اقامت گزيد. پس از مرگ نجاشي، مردم حبشه به مدينه آمدند تا تنها بازمانده او - ابي‌نيزر - را براي نصب پادشاهي به حبشه ببرند، ولي او گفت :
▪️«ما كنت لاطلب الملك بعد ان من الله علي بالاسلام؛(۶ )
▪️يك ساعت در خدمت رسول الله بودن برايم از يك عمر پادشاهي شما و حبشه برتر است».
ابي نيزر در ماجراي حفر چاه و قناتي كه به نام او اختصاص يافت، يعني «عين ابي‌نيزر» و «بغيبغه»، در خدمت علي عليه‌السلام بوده است. امام در متن آن وقفنامه از او نام برده‌اند. متن اولين قناتي كه براي آن وقفنامه نوشته شد، چنين است:
«به نام خداوند بخشنده مهربان. اين، صدقه‌ي بنده خدا، علي اميرمؤمنان است. او دو چشمه «ابي‌نيزر» و «بغيبغه» را به فقيران ساكن مدينه و بين راه‌ماندگان صدقه داده است تا خدا به واسطه‌ي وقف اين دو چشمه (و قنات) چهره‌اش را از گرماي آتش روز قيامت حفظ كند. اين دو چشمه فروخته نشود و بخشيده هم نگردد تا خداوند آن را به ارث برد، او بهترين ارث‌برندگان است. مگر اين كه حسن و حسين محتاج آن دو سرچشمه شوند، در اين صورت آن دو مالك بي‌قيد و شرط آن دو نهر خواهند بود، و كسي جز آن دو نفر بر آن مالكيتي نخواهد داشت(۷ ).
🔻بيدار فكري نصر
🔹«نصر » نيز چون پدرش از ياران امام علي عليه‌السلام و پس از آن حضرت از علاقمندان حضرت اباعبدالله الحسين عليه‌السلام بود. او از مدينة النبي امام را تا كربلا همراهي كرده است. اين فرزند خلف «ابي‌نيزر» همان روحيه پدر را داشت و در پاسخ امام حسين عليه‌السلام - هنگامي كه او را اجازه بازگشت دادند و بيعت را چون بقيه ياران از او برداشتند - اين گونه بيان كرد:
▪️«نه، به خدا، هرگز و هرگز... اگر رفتني بوديم به اينجا نمي‌آمديم.» شايد منظورش اين بود كه اگر عافيت‌طلب بودم آن زمان كه پدرم را براي پادشاهي خواندند به حبشه بازگشته بودم .
🔻شهادت نصر بن ابي‌نيزر
🔸«نصر » مردي شجاع بود كه پس از نبرد و كشتن جمعي از دشمنان ولي خدا، خود شربت شهادت نوشيد(۸) آن عزيز از سواره‌نظام بود كه اسب او پي شد و سپس خود در حمله نخستين به شهادت رسيد(۹ ).
-------------------------
📚پی نوشت‌ها :
( ۱ ) منتهي الآمال، ج ۱، ص ۶۵۷
( ۲ ) ذخيرة االدارين، ص ۴۵۷
( ۳ ) الكامل في اللغة و الادب، ج ۳، ص ۲۰۷
( ۴ ) الكامل في اللغة و الادب؛ ج ۳، ص ۲۰۷؛ ابصار العين، ص ۹۷
( ۵ ) الحسيني الشيرازي، ذخيرة الدارين، ص ۱۱۲
( ۶ ) بسم الله الرحمن الرحيم. هذا ما تصدق به عبدالله علي اميرالمؤمنين، تصدق بالضيعتين المعروفتين بعين ابي‌نيزر و البغيبغه علي فقراء اهل المدينة و ابن السبيل، ليقي الله بهما وجهه حر النار يوم القيامه. لا تباعا و لا توهبا حتي يرثهما الله و الله خير الوارثين، الا ان يحتاج اليهما الحسن و الحسين فهما طلق لهما و ليس لاحد غيرهما... (الكامل في اللغة و الادب، ج ۳، ص ۲۰۷-۲۰۸ ).
( ۷ ) #ابصار_العين ، ص ۹۸
( ۸ ) ابصار العين، ص ۹۸
✅ @hosenih_maghtal
✅یاران و اصحاب امام
7⃣4⃣ #حبشي_بن_قيس_نهمي
🔹«حبشي » فرزند «قيس بن سلمه» فرزند «طريف» پسر «ابان بن سلمه» از «آل همدان» بوده است(۱). حبشي از كساني است كه در ايامي كه هنوز درگيري پيش نيامده بود، به امام حسين عليه‌السلام ملحق شد(۲ ).
🔻شهادت حبشي
🔸به نقل از سماوي، «ابن‌حجر عسقلاني» او را از شهيدان همراه حضرت اباعبدالله الحسين دانسته است(۳ ).
-------------------------
📚پی نوشت‌ها :
( ۱ ) ابصار العين، ص ۱۳۴
( ۲ ) ابصار العين، ص ۱۳۴
( ۳ ) ابصار العين، ص ۱۳۴
🔺🔻🔺🔻🔺🔻🔺🔻🔺🔻
8⃣4⃣ #حارث_بن_نبهان
🔹«حارث » پسر «نبهان» بود. «نهبان» خود غلام «حمزه سيد الشهداء» عموي پيامبراسلام(۱) و سواري شجاع بود. «حرث» پسر نبهان به حضرت علي عليه‌السلام پيوسته بود. سپس امام مجتبي را همراهي كرده و نيز با امام حسين عليه‌السلام به كربلا آمده بود(۲ ).
حارث در حمله نخستين در راه امام حسين عليه‌السلام و اهداف او به فوز شهادت نائل آمد(۳ ).
-------------------------
📚پی نوشت‌ها :
( ۱ ) تسمية من قتل مع الحسين عليه‌السلام، ش ۲۴.الحدائق الوردية، ج ۱، ص ۱۲۱
( ۲ ) منتهي الآمال، ج ۱، ص ۶۵۴؛ الحدائق الوردية، ج ۱، ص ۱۲۱
( ۳ ) ابصار العين، ص ۹۸
🔺🔻🔺🔻🔺🔻🔺🔻🔺🔻
9⃣4⃣ #سالم_بن_عمرو
🔹«سالم » غلام «بني‌مدينه» بود كه آنها تيره‌اي از «كلب» بودند. او از شيعيان كوفه بود. در ايامي كه هنوز جنگ آغاز نشده بود به امام و يارانش ملحق شد(۱ ).
🔻شهادت سالم
در كتاب حدائق آمده است كه سالم پيوسته در خدمت بود تا اين كه در كربلا به شهادت رسيد(۲). ابن‌شهر آشوب هنگام شهادت سالم را در حمله نخستين پيش از ظهر عاشورا دانسته است(۳). در زيارت ناحيه مقدسه نام او آمده و مورد سلام واقع شده است(۴ ).
-------------------------
📚پی نوشت‌ها :
( ۱ ) ابصار العين، ص ۱۸۲-۱۸۳
( ۲ ) ابصار العين، ص ۱۸۳
( ۳ ) ابصار العين، ص ۱۸۳
( ۴ ) بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۷۲
🔺🔻🔺🔻🔺🔻🔺🔻🔺🔻
0⃣5⃣ #شبيب_مولي_حرث_بن_سريع همداني جابري
🔹وقتي «سيف» پسر «حرث» و «مالك» پسر «عبدالله» به امام حسين عليه‌السلام ملحق شدند(۱)، «شبيب» غلام حرث هم آنها را همراهي مي‌كرد. ايشان مردي شجاع و جنگاور بود(۲ ).
🔻شهادت شبيب
🔸ابن‌شهر آشوب گزارش كرده كه شبيب در حمله نخستين به شهادت رسيده است. هنگام آن پيش از ظهر روز دهم محرم كه همراه جمعي از ياران امام به شهادت رسيد(۳ ).
-------------------------
📚پی نوشت‌ها :
( ۱ ) انشاءالله بعد از اين درباره سيف و مالك و نحوه شهادت آن دو مرد بزرگ سخن خواهيم گفت
( ۲ ) ابصار العين، ص ۱۳۳
( ۳ ) #ابصار_العين ، ص ۱۳۳
✅ @hosenih_maghtal
✅یاران و اصحاب امام
1⃣5⃣ #عمرو_بن_جناده
🔹«عمرو » فرزند «جناده» شهيد كربلا است(۲). ✳️او در حالي كه عمري بيش از يازده سال نداشت، پس از شهادت پدرش به خدمت امام آمد تا اذن جهاد بگيرد. حضرت او را اذن ميدان نداد و فرمود:
😭«پدر اين نوجوان در اولين حمله كشته شده است. شايد مادرش كشته شدن او را خوش نداشته باشد»(۳).
😭✳️نوجوان گفت: «البته مادرم مرا به جهاد امر كرده است»(۴).
پس از آن امام به او اجازه جنگيدن داد. او در هنگام ورود به ميدان اين بيت را ترنم مي‌كرد :
▪️«اميري حسين و نعم الامير سرور فؤاد البشير النذيرعلي و فاطمه والده و هل تعلمون له من نظير ( ۵ ).
▪️سالارم حسين است و چه نيك اميري، كه نشاط دل پيامبر و مژده‌دهنده (به سعادت) و بيم‌دهنده (از انحراف و دوري از حق) است. علي و فاطمه پدر و مادر اويند و آيا مانند او كسي را مي‌شناسيد؟ »
🔻شهادت عمرو
🔸پس از اجازه امام «عمرو» بي‌درنگ به ميدان رفت و پس از كارزاري نه چندان طولاني به شهادت رسيد. اين نوجوان نيز همراه پدرش در زيارت ناحيه مقدسه مورد سلام امام است:
▪️«السلام علي جنادة بن كعب الانصاري الخزرجي، و ابنه عمرو بن جناده؛ سلام بر جناده پسر كعب انصاري خزرجي و فرزندش عمرو پسر جناده ».
-------------------------
📚پی نوشت‌ها :
( ۱ ) #ابصار_العين ، ج ۱۸۰
( ۲ ) كتاب الفتوح، ج ۵، ص ۱۱۰
( ۳ ) عبارت امام از ابومخنف گزارش شده است: عن الحسين عليه‌السلام: «ان هذا غلام قتل ابوه في المعركة و لعل امه تكره ذلك». مقتل الحسين عليه‌السلام مقرم، ص ۲۵۳
( ۴ ) فقال الغلام: «اني امي هي التي امرتني». ابصار العين، ص ۱۵۹
( ۵ ) مناقب آل ابي‌طالب، ج ۴، ص ۱۰۴
✅ @hosenih_maghtal
✅یاران و اصحاب امام
2⃣5⃣ #عبدالله_بن_عمير
🔹«عبدالله»(۱ ) فرزند «عمير»(۲) از قبيله «بني‌عليم»(۳)است. «ابومخنف» مي‌گويد ابوجناب به من گزارش كرد كه «عبدالله بن عمير» از ما بود. او پيش از اين به كوفه آمده بود، و نزديك چاه «جعد» از همدان سكني گزيده بود. همسري داشت از «نمر بن قاصد» كه او را «ام‌وهب» دختر «عبد» مي‌ناميدند. علامه مجلسي رحمه الله مي‌گويد: روايتي ديده‌ام كه در آن اين گونه گزارش شده:
✳️«جناب وهب پيش از اين نصراني بود. او به همراه مادرش به دست حضرت اباعبدالله الحسين عليه‌السلام اسلام آورده بود»(۴). او مردي شريف و شجاع بود در بين قوم خود با قامتي بلند و بازواني پرتوان و مهارتي در رزم بود. او از شيعيان مخلص و شجاع حسين عليه‌السلام به شمار آمده است(۵). او پيش از آن، در كوفه ساكن بود ولي هنگامي كه لشكر «ابن‌زياد» از كوفه براي جنگ با امام حسين عليه‌السلام عازم كربلا شد، او نيز به اتفاق همسر خود رهسپار كربلا شد و توفيق يافت به سپاه امام ملحق شود(۶ ).
🔸حركت عبدالله به سوي امام
🔹ابن‌مخنف مي‌گويد: روزي «عبدالله بن عمير» متوجه گروهي شد كه همگي به اردوگاه «نخيلة» رونهاده‌اند تا از آنجا به سوي امام حسين عليه‌السلام بروند . «عبدالله» جلو آمد و از آنها پرسيد كه چه عزمي دارند. به او گفتند كه به سوي حسين فرزند فاطمه دختر رسول خدا صلي الله عليه و آله بسيج مي‌شوند .
عبدالله گفت :
✳️«سوگند به خدا براي جهاد با اهل شرك حريص هستم. من اميدوارم كه ثواب جهاد كساني كه با پسر دختر پيامبرشان قصد جنگ دارند، از جهاد با مشركان آسان‌تر به دست آيد ». او نزد همسرش رفت و آنچه شنيده بود و قصد خويش را براي او بازگفت.
✳️همسرش گفت : «به واقع رسيده‌اي. اميدوارم كه خداي تعالي به تو روي كند و در كارهايت رشد يابي! آري، چنين كن و مرا نيز با خود از اين شهر خارج ساز ». او شبانه همراه همسرش از شهر خارج شد تا به حسين عليه‌السلام برسد و با او در قيام شركت كند(۷ )
🔸مبارزه عبدالله
🔹عبدالله براي پاسخ‌گويي «يسار» و «سالم» از جاي برخاست، امام او را اجازه داد و فرمود :
▪️«اني لاحسبه للاقران قتالا! اخرج ان شئت ! ؛
▪️او را براي مبارزه با همتاي خود نگه داشته‌ام، اگر مايلي (براي جنگ) خارج شو!»
لحظاتي بعد، او وارد ميدان شد. آن دو پرسيدند تو كه هستي؟ عبدالله خود را معرفي كرد. آنها گفتند: ما تو را نمي‌شناسيم. بايد براي كارزار با ما افرادي چون «زهير»، «حبيب» و يا «برير» بيايند. در حالي كه «يسار» فاصله چنداني با «عبدالله» نداشت، گفت: «اي حرامزاده، آيا مايلي با من مبارزه كني؟» سپس با شمشير به او حمله‌ور شد. در اين درگيري «سالم» از جانبي ديگر به عبدالله روي آورد كه دوستانش فرياد برآوردند: «عبدالله» بهوش باش، غلام خونت را نريزد» اما او اعتنايي نكرد و «سالم» با شمشير به او حمله كرد . «عبدالله» هنگامي به خود آمد كه دير شده بود. او به ناچار دست چپ خود را جلو آورد تا از خود دفاع كند، ولي انگشتان دستش قطع شد. عبدالله به «سالم » نزديك شد، پيش از اين كه او خود را جمع كند او به را قتل رساند. ديري نگذشت كه «عبدالله» روي به سوي حسين عليه‌السلام كرد و شعار پيروزي سر مي‌داد در حالي كه هر دو را كشته بود(۸ ).
▪️«ان تنكروني فانا ابن‌كلب اني امرؤ ذو مرة و غضب‌و لست بالخوار عند النكب ( ۹ ).
▪️اگر مرا نمي‌شناسي من پسر كلب هستم، آري من شخصي قوي و سخت هستم. و در سختي‌ها هرگز تسليم نخواهم شد ».
🔻حمله ناجوانمردانه سپاه ابن‌سعد
🔹پس از آن «عبدالله بن عمير» نزد امام درنگ چنداني نداشت كه ناگاه «عمرو بن حجاج» به طرف راست سپاه امام حمله‌ور شد در اين حال «عبدالله» بر اسب سوار شد و با نيزه خود به استقبال آنها رفت، آري او يك تنه جلوي آن موج را گرفت تا ديگران فرارسيدند و آنها را به عقب پس راندند(۱۰ ).
🔻شهادت عبدالله
🔸گفته شده «عبدالله» يك تنه ۱۹ سوار و ۱۶ پياده را به قتل رسانيد(۱۱). بنابر گزارش مجلسي
✳️وي و مادرش ابتدا نصراني بودند، ولي به دست مبارك امام حسين عليه‌السلام مسلمان شدند، و توانست در روز عاشورا ۱۲سواره و ۲۴ پياده را از پاي درآورد(۱۲ ). او پس از آن به دست دشمن به اسارت افتاد و به دستور عمر سعد سرش را از تن جدا كردند و
😭سر مطهر وي را به جانب امام حسين پرتاب كردند؛ همسرش سر مطهر و پاك او را گرفت. و خاك را از سر و صورت او زدود و چنين گفت بهشت گوارايت باشد(۱۳).
😭سپس ستون خيمه را از جاي كند و به طرف دشمن حمله كرد. امام پيش آمد و او را برگردانيد و فرمود :
▪️«خداي رحمتت كند، از شما جهاد برداشته شده است.»(۱۴) او بازگشت، در حالي كه مي‌گفت: «پروردگارا! اميدم را نااميد مكن». امام حسين فرمود: «خداوند، اميدت را نااميد نخواهد كرد»(۱۵ ).
-------------------------
📚پی نوشت‌ها :
( ۱ ) شيخ طوسي رحمه الله، ايشان را از ياران حضرت اباعبدالله الحسين عليه‌السلام شمرده است. رجال شيخ طوسي، ص
۷۸
( ۲ ) تاريخ الامم و الملوك، ج ۵، ص ۴۲۹. فضيل بن زبير نام وي را «عبدالله بن عمر بن عياش» دانسته است. تسمية من قتل مع الحسين عليه‌السلام، ش ۷۶
( ۳ ) تاريخ الامم و الملوك، ج ۵، ص ۴۲۹
( ۴ ) بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۱۷
( ۵ ) #ابصار_العين ، ص ۱۷۹، مقصد ۹
( ۶ ) تاريخ الامم و الملوك، ج ۵، ص ۴۲۹ .
( ۷ ) تاريخ الامم و الملوك، ج ۵، ص ۴۲۹
( ۸ ) مقتل الحسين مقرم، ص ۲۹۳
( ۹ ) الارشاد، ج ۲ ص ۱۰۱
( ۱۰ ) الارشاد، ج ۲، ص ۱۰۲
( ۱۱ ) مناقب آل ابي‌طالب، ج ۴، ص ۱۰۱
( ۱۲ ) بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۱۷
( ۱۳ ) تاريخ الامم و الملوك، ج ۵، ص ۴۳۸
( ۱۴ ) تاريخ الامم و الملوك، ج ۵، ص ۴۳۰، علامه مجلسي عبارت امام را قدري ظريف‌تر آورده‌اند: «ارجعي، يا ام‌وهب، انت و ابنك مع رسول الله صلي الله عليه و آله؛ اي ام‌وهب، برگرد، تو و پسرت با رسول خدا (محشور) هستيد ». بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۱۷
( ۱۵ ) و هي تقول: «اللهم لا تقطع رجائي فقال الحسين لا يقطع الله رجاك». مقتل الحسين مقرم، ص ۲۹۸
✅ @hosenih_maghtal
✅ یاران و اصحاب امام
3⃣5⃣ #ام_وهب ، همسر عبدالله بن عمیر
🔹«ام وهب» دختر «عبدالله» و همسر «عبدالله بن عمير الكلبي» و مادر «وهب نمريه قاسطيه» است(۱).
✳️او وارد معركه جنگ شد، در حالي كه به شوهر خود مي‌گفت:
😭«پدر و مادرم فداي تو، آري، تو اي مرد در راه پاكان نسل محمد صلي الله عليه و آله و سلم مبارزه كن»(۲) عبدالله، - شوهر او - هر چه كرد تا همسرش را به خيمه برگرداند موفق نشد. آن زن پيراهن همسرش را مي‌كشيد و مي‌گفت:
😭«اني لن ادعك دون ان الموت معك؛
😭تو را رها نمي‌كنم تا با تو كشته شوم» ✳️امام با مشاهده او فرمود :
😭«از خاندان پيامبرتان جزاي خير بينيد، به خيمه برگرد چون بر زنان و بانوان جهاد نيست » پس او به جانب خيمه‌گاه بازگشت(۳).
🔸روز عاشورا پس از حمله شمر و يارانش به جانب چپ سپاه امام، «عبدالله بن عمير كلبي» به اسارت گرفته شد و به شهادت رسيد.
😭بعد از شهادت وي ناگهان همسر باوفايش، ام‌وهب خود را به بالين او رسانيد و در كنار او نشست. خون از صورت او برگرفت و اين گونه مي‌گفت :
▪️😭«هنيئا لك الجنة، اسأل الله الذي رزقك الجنة ان يصحبني معك؛(۴)
▪️بهشت بر تو گوارا باد، از خداوندي كه بهشت را روزي تو گردانيد طلب مي‌كنم مرا همنشين با تو قرار دهد ».
🔻شهادت ام‌وهب
🔹شمر «رستم» غلام خود را صدا زد تا با عمود به فرق زن بزند. آن غلام با عمود آهنين حمله‌ور شد و ام‌وهب در دم جان داد. ✳️او اولين بانوي شهيد از ياران حسين است كه در روز عاشورا در ميدان جهاد، جسم پاكش به خون نشست(۵ ).
✳️درسي كه مي‌توان گرفت : اگر وهب تازه مسلمان باشد و اسلام‌نمايان مدعي در جبهه مخالف، غرورهاي زشت، آخر الامر ما را در كدام جبهه قرار مي‌دهد؟مبادا به هنگام ظهور مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف تازه مسلمانان با صلابت‌تر از ما به ميدان آيند !
🔻طلب كمك و هدايت الهي
🔸عده زيادي از ياران امام به شهادت رسيده بودند. راوي مي‌گويد :
✳️امام محاسن شريف را گرفت در حالي كه از شدت خشم چهره‌اش برافروخته شده بود، فرمود :
🔻«بر يهود خشم الهي شدت يافت؛ چرا كه براي خدا فرزند تراشيدند و خشم او بر نصاري نيز شدت يافت، چون سه‌گانه‌پرست شدند. بر زرتشتيان نيز خشم گرفت چرا كه او را نپرستيدند و به پرستش خورشيد و ماه روي آوردند. غضب خدا بر اين قوم شدت يابد كه بر قتل پسر دختر پيامبرشان متحد شده‌اند. آري! به خدا سوگند هرگز آنها را به آن چه از من طلب مي‌كنند اجابت نخواهم كرد، تا اين كه خداوند را با محاسني گلگون از خونم ملاقات كنم »(۶ ). ترديدي نيست كه آنها بيعت با ظلم را از امام درخواست داشتند، ولي امام دست رد به سينه يزيد و خلفاي دروغين زد تا مسلمانان بدانند روش اهل بيت عليهم‌السلام ظلم ستيزي همراه با حفظ عزت نفس است.سپس امام فرياد برآورد:
✳️«آيا پناه دهنده‌اي هست كه ما را پناه دهد؟ و آيا حمايت‌كننده‌اي هست كه دشمن را از حرم رسول الله دور سازد؟»(۷).
🔹در پاسخ اين نداي الهي ناگهان عده‌اي از لشكر كفر به سمت امام روي آوردند كه به آنها اشاره‌اي خواهيم داشت. درسي كه مي‌توان گرفت: براي دعوت به حق نه تنها عقل و منطق، بلكه گاه تحريك احساسات و عواطف زنده ديگران، كارآمد است .نداي غربت امام در آخرين روز حيات، دل‌هاي بي‌رمق پاره‌اي را كه هنوز از حيات برخوردار بودند چنان تحت تأثير قرار داد كه اين گروه به ريسمان محكم الهي چنگ زدند و در اردوگاه حسيني براي هميشه بارنهادند. تلاش براي بيداري از جهالت، رسالتي است كه در لحظه لحظه عاشورا در رفتار امام حسين عليه‌السلام متبلور مي‌شود؛ اما امام هرگز از ابزار نامناسب و مخالف شرع و عقل استفاده نكرد.
شعار معروف «هدف وسيله را توجيه مي‌كند» غلط روشن و فاحشي است كه امامان معصوم ما از آن بيزار و متنفر بوده‌اند، البته يكي از ابزارهاي اهل دنيا همين شعار بوده و هست .
-------------------------
📚پی نوشت‌ها :
( ۱ ) #ابصار_العين ، ص ۲۲۷
( ۲ ) «فداك ابي و امي، قاتل دون الطيبين ذرية محمد صلي الله عليه و آله »
( ۳ ) تاريخ الامم و الملوك، ج ۵، ص ۴۳۰؛ الكامل في التاريخ، ج ۲، ص ۵۶۴؛ اعيان الشيعه، ج ۱، ص ۶۰۳، وقعة الطف، ص ۲۱۸؛ الارشاد، ج ۲، ص ۱۰۱
( ۴ ) تاريخ الامم و الملوك، ج ۵، ص ۴۳۸
( ۵ ) تاريخ الامم و الملوك، ج ۵، ص ۴۳۸؛ مقتل الحسين مقرم، ص ۲۹۸؛ ابصار العين، ص ۲۲۷
( ۶ ) اما و الله لا اجيبهم الي شيي مما يريدون حتي القي الله و انا مخضب بدمي» سيد بن طاووس، اللهوف، ص ۴۴
( ۷ ) «ثم صاح: اما من مغيث يغيثنا، اما من ذاب يذب عن حرم رسول الله.» سيد بن طاووس، اللهوف، ص ۴۴
✅ @hosenih_maghtal
✅یاران و اصحاب امام
4⃣5⃣ #مالك_بن_عبدالله بن سريع
🔹«مالك » پسر «عبدالله» فرزند «سريع» برادر مادري «سيف بن الحارث» است. در واقع مالك با سيف عمو نيز بوده است(۲) و هر دو از تيره همدان بوده‌اند(۳)
✳️هنگامي كه اين دو برادر به خدمت امام مشرف شدند، شبيب كه غلام آنها بود نيز همراه آنها به اردوگاه امام آمد(۴) و در روز عاشورا، اين دو يار دلاور قدم پيش نهادند و 😭در محضر امام سخت گريستند.
✳️حضرت علت گريه آنان را جويا شد و فرمود :
▪️«اي پسران برادرانم! چه چيز شما را به گريه آورده است؟ پس به خدا قسم، پس از ساعتي هر دوي شما چشمتان روشن خواهد شد »( ۵ ).
😭آن دو در پاسخ گفتند : «خداوند ما را فداي شما كند، نه به خدا قسم ما براي خود گريه نمي‌كنيم. گريه ما بدين سبب است كه اين گونه گرفتاري‌ها بر شما وارد مي‌شود، در حالي كه ما قادر به رساندن هيچ نفعي به شما نيستيم ».
🔻امام عليه‌السلام فرمود : «اي دو پسر عمو! خداوند به سبب مواسات و خيرخواهي شما بهترين پاداش اهل تقوي را به شما عنايت فرمايد »( ۶ ).
🔻شهادت مالك بن عبدالله
🔸امام حسين عليه‌السلام هر دو يار را دعا كرده بود. آنها در كنار امام به جهاد پرداختند، تا اين كه پس از مبارزه‌اي سخت به مقام شهادت نائل آمدند(۷). اين دو دلاور در زيارت ناحيه مقدسه مورد درود و سلام واقع شده‌اند(۸ ).
-------------------------
📚پی نوشت‌ها :
( ۱ ) موسوعة الكلمات الامام الحسين عليه‌السلام، ص ۴۴۸
( ۲ ) «سيف بن الحارث» شهيد ديگر كربلا است كه بعد از «مالك بن عبدالله» به شرح حال ايشان خواهيم پرداخت
( ۳ ) انساب الاشراف، ج ۳، ص ۱۹۸. تاريخ الامم و الملوك، ج ۵، ص ۴۴۳
( ۴ ) تاريخ الامم و الملوك، ج ۵، ص ۴۴۳. ابصار العين، ص۱۳۲
( ۵ ) فقال عليه‌السلام: «اي ابني اخي، ما يبكيكما؟ فوالله! انا لارجوا ان تكونا قريري عين عن ساعة »
( ۶ ) فقال عليه‌السلام: فجزاكما الله، يا ابني اخي عن وجه كما من ذلك، و مواساتكما اياي بانفسكما احسن جزاء المتقين». ابن اثير، الكامل في التاريخ، ج ۲، ص ۵۶۸
( ۷ ) مقتل الحسين مقرم، ص ۲۹۴، تاريخ الامم و الملوك، ج ۵، ص ۴۴۳؛ اعيان الشيعه، ج ۱، ص ۶۰۷ وقعة الطف، ص۲۴۳؛ بحارالانوار، ج ۴۵ ص ۳۱
( ۸ ) اقبال اعمال، ج ۳، ص ۷۹
🔻🔺🔻🔺🔻🔺🔻🔺🔻🔺🔻
5⃣5⃣ #سيف_بن_حارث بن سريع جابري
🔹«سيف » فرزند «حارث» فرزند «سريع» از قبيله همدان است(۱). او به همراه برادر مادري خود «مالك بن عبد بن سريع» كه پسر عموي او نيز بود در كربلا حضور يافت و در حمايت از امام و اهداف زنده او به شهادت رسيد(۲ ).
🔻شهادت سيف بن حارث
🔸پيش از ورود به ميدان نبرد، او و پسر عمويش «مالك» متوجه امام حسين عليه‌السلام شدند و عرض كردند : «السلام عليك يابن رسول الله؛ اي پسر پيامبر! سلام بر تو باد» امام در پاسخ فرمود :
▪️«و عليكما السلام و رحمة الله؛ بر هر دوي شما سلام و رحمت الهي باد»(۳)
▪️اين ياور فداكار در «زيارت رجبيه» و در زيارت ناحيه مقدسه مورد سلام امام واقع شده‌اند(۴ ).
🔸ابومخنف حادثه‌اي را نقل فرموده كه خواندني است: اين دو برادر (سيف و مالك) در خدمت امام بودند. به ناگاه «حنظلة بن سعد» پيشي گرفت و به موعظه قوم پرداخت و جنگيد تا به شهادت رسيد(۵). در اين هنگام بود كه اين دو مرد از ديگران پيشي گرفتند و به خدمت امام آمدند و اذن نبرد گرفتند. پس از آن، هر كدام از ديگري حمايت مي‌كرد و هوادار او مي‌بود تا اين كه هر دو به شهادت رسيدند(۶ ).
✳️درسي كه مي‌توان گرفت : مؤمنان دو گونه‌اند: برخي امام را براي منافع خود مي‌خواهند و برخي خود و تمام هستي خويش را براي امام مي‌خواهند. گروه اول، خودپرستاني‌اند كه از امام و دينشان براي خود و دنياي خويش سرمايه مي‌اندوزند، ولي گروه دوم، بحق مسلمان‌اند و امام را پيشوا و رهبر واقعي خود دانسته‌اند. و از اين راه، اهل ولايت و معرفت‌اند .
-------------------------
📚پی نوشت‌ها :
( ۱ ) سماوي نام پدر «سيف» را «حرث» ضبط كرده است، #ابصار_العين ، ص ۱۳۲
( ۲ ) الكامل في التاريخ، ج ۲، ص ۵۶۸
( ۳ ) بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۳۱
( ۴ ) اقبال الاعمال، ج ۳، ص ۳۴۵
( ۵ ) پس از اين درباره «حنظلة بن اسعد» و موعظه او سخن خواهيم گفت
( ۶ ) تاريخ الامم و الملوك، ج ۵، ص ۴۴۳؛ مثير الاحزان، ص ۶۶
✅ @hosenih_maghtal