۰

بسم الله الرحمن الرحیم گزارشی از تاریخچه مدسه تاریخی علوی خوانسار( موقوفه مریم بیگم صفوی) چکيده مدرسه علمیه علوی (مريم بيگم صفوي) ، قديمي‌ترين مدرسه خوانسار است که در زمان صفويه توسط مريم بيگم شاهزاده صفوي بنا گرديده است. تاريخ انشاء وقفنامه مدرسه مربوط به 1106 هـ. ق و تاريخ وقفنامه يک جلد فروع کافي موجود در مدرسه 1113 هـ. ق مي‌باشد. اين مدرسه از جمله مدارس پر برکت جهان اسلام بوده و از زمان تأسيس تاکنون بسياري از عالمان بزرگ تحصيلات اوليه خود را در آن سپري نموده‌اند. طرح معماري بنا طرح هشت ضلعي است که در مرکز آن حوض سنگي و اطراف آن مسجد، حجره‌ها و مدرس واقع است. در سال 1394 هـ.ق توسط آيت الله سيد حسين علوي نجفي تعمير و مرمت گرديد و براساس حديث شريف (انا مدينة العلم و علي بابها) که بر سردر مدرسه گچ‌بري گرديد، نام مدرسه را علوي ناميدند. مدرسه داراي موقوفات قابل توجهي بوده که متأسفانه به مرور زمان از بين رفته و يا از حالت وقف خارج گرديده است. مقدمه شهرستان خوانسار از جمله شهرستان‌هاي استان اصفهان مي‌باشد. اين شهرستان درغرب استان بين شهرستانهاي فريدن از سمت غرب، از شمال به گلپايگان و از سمت شرق به شهرستان برخوار و ميمه و ازجنوب به شهرستان تيران و کروند و فريدن محدود است. شهر خوانسار در مرکز شهرستان در 50 درجه و 19 دقيقه طول شرقي و 33 درجه و 13 دقيقه عرض شمالي و 2250 متري از سطح دريا واقع گرديده است و به همين سبب داراي آب وهواي کوهستاني است. [۱] پيشينه تاريخي خوانسار بنابر آثار وشواهد متعدد به قبل از اسلام مي‌رسد و آثار بقاياي آتشکده هيکل در تيدجان از جمله اين آثار است. ورود اسلام به اين منطقه به بيش از هزار سال مي‌رسد. وجود امامزادگان متعدد به‌ويژه امامزاده جليل القدر «احمد بن محمد بن امام علي النقي(عليه السلام)» مؤيد اين امراست. آنچه مسلم است اين که خوانسار در ميان شهرهاي اطراف و اکناف اين شهر از نظر مذهبي موقعيتي ممتاز و جايگاهي ويژه دارد، به نحوي که دراين شهر نسبتا کوچک تعداد 100 باب مسجد و حسينيه وجود دارد. و در بسياري از محلات کوچک اين شهر چندين باب مسجد با فاصله بسيار اندک و درکنار هم قرار گرفته است. مدرسه تاریخی علوی (مريم بيگم صفوي) مدرسه علمیه مریم بیگم در سمت جنوب شهر مجاور سرشاخه شرقي رودخانه خوانسار واقع گرديده است. اين مدرسه که امروزه به نام حوزه علميه علوي ناميده مي‌شود از جمله بناهاي عصرصفويه است. مدرسه فوق کهن‌ترين مدرسه موجود در شهرستان خوانسار است که به امر مريم بيگم صفوي از شاهزادگان صفوي(دختر شاه صفي) بنا گرديده است. تاريخ وقفنامه آن که پس ازبناي مدرسه انشا شده است، سال 1106 هـ ق را نشان مي‌دهد. لازم به ذکر است که اين شاهزاده صفوي همچنين مدرسه‌اي به همين نام در سال1115 هـ ق در محله خواجو در شهر اصفهان نزديک چهارسو‌نقاشي ساخته که متأسفانه امروزه به کلي ويران شده و درمحل آن مدرسه‌اي جديد ساخته‌اند. دو لوح سنگي حاوي کتيبه از مدرسه قديمي و کتيبه سردر مدرسه در موزه ايران باستان نگاهداري مي‌شود. [۴] ويژگي‌هاي بنا مدرسه فوق داراي 1500 متر مربع مساحت مي‌باشد. مجاور مدرسه قطعه زميني به مساحت 200 مترمربع وجود دارد که سابقاً مکان حمام متعلق به مدرسه در آن بنا گرديده بود و امروز از بين رفته است. مدرسه داراي دو در ورودي است. در اصلي مدرسه سمت شمال، مجاور رودخانه خوانسار قرار دارد. اين در داراي سردري زيبا به ارتفاع 7 متراست. در ورودي مدرسه چوبي به ابعاد 170 سانتي‌متر در2 متر است. در دو سوي در ورودي دو سکوي سنگي قرار دارد. در بالاي سردر فوق حديث شريف «انا مدينة العلم و عليٌ بابها» به طرز زيبايي گچ‌بري گرديده است. در ذيل حديث شريف، اشعاري در خصوص تعميرات مدرسه در سال 1310 هـ ق گچ‌بري شده است. اين اشعار اثرطبع نظام الشريعه بديع [۵] (1268-1329) از شعراي خوانسار و گچ‌بري و خوشنويسي آن را استاد اسماعيل طهراني و استاد حسين طهراني به عهده داشته‌اند. در وسط سردر ورودي در قسمت بالا پنجره زيباي مشبک کتابخانه مدرسه قرار دارد. متأسفانه بخشي از سردر زيباي مدرسه در سال‌هاي اخير براثر رنگ آميزي و بخش ديگر بنا، بدون توجه به اصالت تاريخي آن آجرنما گرديده است. ورودي مدرسه، دالاني است به طول 9 متر با ارتفاع 3 متر و 40 سانتي‌متر وعرض 2 متر. در پايان دالان ورودي، به قرينه سمت نماي خارجي، دو سکوي سنگي از سمت داخلي محوطه ايجاد شده است. در وسط دالان ورودي در سمت راست، ورودي کتابخانه واقع است که با عرض 80 سانتي‌متر، ارتفاع 2 متر و 12 پله به کتابخانه که در طبقه فوقاني دالان ورودي مدرسه قرار گرفته است متصل است. اطراف دالان ورودي و محوطه داخلي مدرسه تا ارتفاع 1 متري توسط سنگ‌هاي قطور با ابعاد بزرگ نماسازي گرديده است. طرح داخلي مدرسه، طرح 8 ضلعي مي‌باشد که حياط آن داراي ابعاد 17 در 17 متر است. حياط مدرسه توسط سنگ فرش‌هاي قطور به چهارقسمت مساوي تقس

يم و درمرکز آن، حوض سنگي بسيار زيبا با ابعاد 5/1 در 2 متر وعمق 5/1 متر توسط سنگ‌هاي يکپارچه با قطر20 سانتي‌متر ايجاد گرديده است. آب حوض از نهر موسوم به نهر«لا» يا «نغيلا» که محل آن از چشمه‌هاي معروف به سرچشمه خوانسار است تأمين مي‌گردد. مجراي ورودي آب از خارج از مدرسه تا محل حوض توسط کانالي سنگي به‌صورت يکپارچه شده است. اين نهر از سمت غرب وارد مدرسه مي‌گردد و از سمت شمال از خروجي زير زميني که کانالي است سنگي به سوي خارج از مدرسه جريان مي‌يابد. مدرسه داراي 22 حجره مي‌باشد. روبروي در شمالي مدرسه در سمت جنوب حياط مدرسه مسجد واقع و در دو سوي غرب و شرق حيات آن دو حجره به قرينه قراردارد که اين دو حجره همچون ساير حجره‌ها با دو پله سنگي به حيات مرتبط است. در جلوي اين دو حجره فوق به عرض 5 / 1 متر در4 متر ايواني با طاق‌ نماي هلالي شکل قراردارد و حجره اصلي مدرسه که اطاق مديريت حوزه نيز محسوب مي‌گردد داراي ابعاد4 در4 متر و ارتفاع 4 متر مي‌باشد. سقف کليه حجره‌ها به‌صورت طاق ضربي به شکل هلال از درون بسيار زيبا نماسازي گرديده است. کليه حجره‌ها فاقد پنجره است. نماي داخلي مدرسه اصالت خويش را حفظ نموده و از زمان ساخت تا کنون ظاهراً تغيير چنداني نيافته است. ناودان‌هاي پشت بام مدرسه که به سمت داخل حيات مدرسه جريان دارند از سنگ‌هاي قطور يکپارچه ساخته شده‌اند. حمام و آشپزخانه در ضلع جنوب غربي واقع است و درطبقه فوقاني حمام و آشپزخانه دو حجره که جديد احداث گرديده قرار دارد و راه ورودي آن از داخل بنا مي‌باشد به نحوي که ساخت حجره‌ها درترکيب مدرسه بي نظمي و خللي ايجاد ننموده است. در ضلع جنوب شرقي مدرسه در ورودي ديگر ايجاد گرديده است که با دالاني نسبتاً طولاني به خيابان آيت الله خوانساري متصل است. اين دالان با اختلاف ارتفاع در دو سطح متفاوت در انتها با دوپله به حياط مدرسه متصل است. در مرکز، دالان به چهار راهي تقسيم مي‌شود که راه غربي آن به وضوخانه و درسمت چپ به باغ مدرسه متصل است و ادامه دالان به عرض 5/2 متر به طول 15 متر به خيابان متصل است. در ضلع شمال شرقي مدرسه کلاس درس و دستشويي‌هاي مدرسه قرار دارد. [۶] مسجد مدرسه مسجد در سمت جنوب مدرسه قرار دارد. ارتفاع سردر ورودي مسجد 6 متر است. درسمت بالاي سردر مسجد اين جمله بر روي کاشي‌ها نقش بسته است. «ولقد اَمَرَ بتعميرهذالبنا حجت‌الاسلام والمسلمين آيت الله العظمي الحاج آقا حسين العلوي الموسوي» اين کاشي‌ها مربوط به زماني است که مدرسه توسط مرحوم آيت الله علوي تعميرگرديده. در جلو اين مسجد که با دو پله به حياط مدرسه متصل است ايواني به ابعاد 4 متر در4 متر قرار دارد که سقف آن به‌صورت هلال مي‌باشد. مسجد از دو بخش تشکيل شده است بخش اوليه به‌صورت مستطيل با جهت شمالي- جنوبي به ابعاد 5/4 در5/5 متراست. ارتفاع اين بخش 5 متر و سقف آن طاق هلالي است. بخش دوم در انتهاي قسمت اول به‌صورت مستطيل با جهت غربي– شرقي با ابعاد 5/4 در 11 مترطول است و گنبد کوچک مسجد در مرکز آن واقع است. محراب در سمت غرب اين بخش واقع است. محراب کوچک مسجد داراي ابعادي به ارتفاع 2 متر و60 سانتي‌متر و عرض1 متر و 20 سانتي‌متراست. داخل محراب به‌صورت 5 ضلعي بسيار زيبا ساخته شده است. دور تا دور مسجد نيز همچون ساير بخش‌هاي مدرسه، به ارتفاع 80 سانتي‌متر ازکف به‌وسيله سنگ نماسازي گرديده است که بر زيبايي بنا افزوده است. در بخش شرقي مسجد با دو پله امکان ورود به بخش وضوخانه مهيا گرديده است. ارتفاع گنبد تا کف 11 متر است. در سمت راست مسجد حجره‌اي کوچک قرار دارد که اين حجره داراي دو در ورودي بوده است يک در آن از داخل حياط مدرسه و در ديگرآن از خارج از مدرسه به حجره متصل بوده که اکنون مسدود گرديده است. اين حجره توسط در کوچکي که در کنار محراب مسجد بوده به مسجد متصل بوده و امام جماعت مسجد توسط اين در بدون ورود به مدرسه عبور و مرور مي‌نموده است. اين در اکنون مسدود و راهي از مسجد به خارج از مدرسه وجود ندارد و علت آن تصاحب زمين‌هاي اطراف مدرسه و راه عبور آن است. کتابخانه مدرسه از زمان تأسيس داراي کتابخانه بوده است ولي متاسفانه کتابخانه آن دستخوش حوادث گرديده و اکثر کتب نفيس آن به تاراج رفته است و امروزه تنها پنجاه نسخه خطي از کتابخانه اوليه موجود است. [۷] قديمي‌ترين نسخه خطي موجود يک نسخه فروع کافي است که تاريخ وقف آن 1113 هـ ق مي‌باشد. تعداد کتب چاپي کتابخانه بالغ بر6000 جلد است که اکثر آنها کتب مرجع مي‌باشد. تربيت يافتگان مدرسه اين مدرسه به اشاره علامه آقاحسين خوانساري(رحمت الله عليه) توسط شاهزاده صفوي بنا گرديده است و از آن زمان تا کنون علما و صلحاي بسياري در آن ساکن و بهره برده‌اند. از جمله مدتي مرحوم ميرزاي قمي (شوهرخواهرآيت الله آقا سيّد حسين خوانساري) و آيت الله العظمي سيّد محمد تقي خوانساري (صاحب نمازاستسقاء)، آيت الله العظمي سيّد ابوتراب خوانساري، آيت الله العظمي