أَ لَمْ تَرَ إِلی رَبِّکَ کَیْفَ مَدَّ الظِّلَّ وَ لَوْ شاءَ لَجَعَلَهُ ساکِناً ثُمَّ جَعَلْنَا الشَّمْسَ عَلَیْهِ دَلِیلاً«45»
آیا به(قدرت)پروردگارت نمی نگری که چگونه سایه را گسترده است؟ و اگر می خواست آن را ساکن(و ثابت)قرار می داد(تا همیشه شب یا بین الطلوعین باشد)سپس خورشید را دلیل و نمایانگر آن قرار دادیم.
ثُمَّ قَبَضْناهُ إِلَیْنا قَبْضاً یَسِیراً«46»
سپس آن سایه را(اندک اندک)به سوی خود جمع می کنیم.
نکته ها:
*امام باقر علیه السلام فرمود:مراد از سایه گسترده در آیه،سایه ی مابین طلوع فجر و طلوع خورشید است.[77] گرچه بعضی مراد از سایه را سایه ی شب یا بعد از ظهر گرفته اند،ولی با توجّه به جمله بعد که می فرماید: «ثُمَّ جَعَلْنَا الشَّمْسَ عَلَیْهِ دَلِیلاً» ،سخن امام مورد قبول است.
کیف مدّالظل نقش اولیاست
کو دلیل نور خورشید خداست [78]
اندرین وادی مرو بی این دلیل
لا احبّ الآفلین گو چون خلیل [79]
پیام ها:
1- بهترین راه خداشناسی برای همگان،تفکّر در پدیده های هستی است که بر اساس حکمت الهی آفریده شده اند. «أَ لَمْ تَرَ»
2- گردش زمین به دور خود و خورشید تصادفی نیست،حکیمانه و مدبرانه است. «أَ لَمْ تَرَ إِلی رَبِّکَ کَیْفَ مَدَّ الظِّلَّ»
3- انسان غرق در نعمت هاست،ولی با دیده ی عبرت به آنها نمی نگرد. «أَ لَمْ تَرَ إِلی رَبِّکَ کَیْفَ مَدَّ الظِّلَّ»
4- گستردگی و طولانی شدن مدّت سایه به خاطر پرورش و رشد و شکوفایی است. رَبِّکَ ... مَدَّ الظِّلَّ (اگر نور،مستقیم و یا سایه دائمی بود،یا همگی می سوختند و یا منجمد می شدند.)
5-گرچه خداوند قدرت دارد که در طبیعت،تغییر و تحوّل شدید ایجاد کند،ولی خداوند سنّت خود را ترک نمی کند. «وَ لَوْ شاءَ»
6- تداوم گردش هستی به دست اوست. «وَ لَوْ شاءَ لَجَعَلَهُ ساکِناً»
7- شناخت سایه با وجود خورشید و نور ممکن است،زیرا هر چیزی با وجود ضدش شناخته می شود. «ثُمَّ جَعَلْنَا الشَّمْسَ عَلَیْهِ دَلِیلاً»
8-حرکت هستی و عملکرد طبیعت،عمل خداست. «مَدَّ - جَعَلْنَا -قبضنا»
9- همان گونه که آفرینش جهان به تدریج و آرامی و در شش مرحله صورت گرفته است،تغییر آن نیز به تدریج خواهد بود. «قَبْضاً یَسِیراً»
10- گرفتن هیچ چیز برای خدا سخت نیست. «قَبْضاً یَسِیراً»
وَ هُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ اللَّیْلَ لِباساً وَ النَّوْمَ سُباتاً وَ جَعَلَ النَّهارَ نُشُوراً«47»
و او کسی است که شب را برای شما پوشش و خواب را آرام بخش گردانید و روز را زمان برخاستن(و تلاش)شما قرار داد.
نکته ها:
*در قرآن کریم از چند چیز به عنوان«لباس»یاد شده است:
شب، «جَعَلَ لَکُمُ اللَّیْلَ لِباساً» [80]،
همسر؛ «هُنَّ لِباسٌ لَکُمْ وَ أَنْتُمْ لِباسٌ لَهُنَّ»[81]وتقوا «وَ لِباسُ التَّقْوی ذلِکَ خَیْرٌ»[82]
*«سبت»یعنی قطع و تعطیل کار.به استراحت بعد از تلاش نیز«سبت»می گویند[83]
«نشور»از«نشر»،به معنای پخش شدن مردم در روز برای کار و تلاش است.
پیام ها:
1- گردش شب و روز تصادف نیست،اهداف و برنامه های حکیمانه ای در آن نهفته است. «جَعَلَ لَکُمُ اللَّیْلَ لِباساً وَ النَّوْمَ سُباتاً»
2- پدیده ی شب،یک نعمت الهی برای بشر است. «لَکُمُ»
3- خواب و بیداری خود را با طبیعت هماهنگ کنیم. «اللَّیْلَ لِباساً وَ النَّوْمَ سُباتاً» تاریکی و سکوت،در ایجاد آرامش مؤثّرند،چنانکه وجود نور در تلاش و جنب و جوش انسان،مؤثّر است.
4- شب،حافظ جسم وسلامتی است،چنانکه لباس،حافظ بدن است. «اللَّیْلَ لِباساً»
5-گردش شب و روز و آرامش در شب و تلاش در روز،نشانه ی ربوبیّت خداوند است. رَبِّکَ کَیْفَ مَدَّ الظِّلَّ ... وَ هُوَ الَّذِی ...
علامه حسن زاده آملی:
الهی! امشب که شب قدر است، همه قرآن به سر می کنند، حسن را توفیق ده قرآن به دل کند.
#الهی_نامه