🔺تصحیح انتقادی رسالة فی اغراض مابعدالطبیعه(للفارابی) @konashmirrokni

🔺تصحیح انتقادی رسالة فی اغراض مابعدالطبیعه؛ بوعلی در فهم کتاب متافیزیک ارسطو، خود را وامدار این رساله می‌داند. از بعض از اساتید فلسفه شنیده‌ام که با این شبهه که «آنچه بوعلی خود را وامدار آن در فهم متافیزیک می‌داند، باید شرحی مبسوط و گسترده باشد»، انتساب این متن را به آن رساله مورد تردید قرار می‌دهند. صرف نظر از مطابق نبودن این شبهه با اسناد تاریخی نزد ما، و اصلا صرف نظر از درستی یا غلطی این شبهه، آنچه بچشم می‌آید، ندیدن اصل معنای غرض نزد این شبهه‌کننده است. شرح محتوای آراء ارسطو، در آثار فارابی فراوان است. بخصوص در رساله التعلیقات، فارابی قواعد اصلی سنت فلسفه ارسطو را به بیانی موجز و خلاصه بیان کرده است. بنابراین، بوعلی برای فهم محتوا آراء ارسطو، نمی‌باید با وجود تعلیقات فارابی، محتاج چیز دیگری باشد(بخصوص که او هم تاحدودی از سنت ابوزید بلخی بهره‌مند بود، و هم احتمالا از سوی سنت اسماعیلی به میراث یونانی دسترسی داشت). پیدا است آنچه بوعلی از رساله اغراض مابعدالطبیعه می‌توانست بدست بیاورد-که در دیگر آثار موجود زمانش نبود-، نه شرح آراء ارسطو و قواعد فلسفی سنت مشائی، بل غرض نهایی ارسطو است از نگارش و اظهار تمامی این آراء. در مقدمه‌‌ای که بر رساله «فی ما ینبغی ان یقدم قبل تعلم الفلسفه» نگاشتم، کوشیدم توضیح دهم که چه فرقی است میان رأی و غرض، و اینکه چطور توضیح «غرض»، فارابی را بجای توضیح آراء ارسطو در آثارش، به تمرکز بر تبویب و فصل‌بندی آثار ارسطو می‌کشاند. آنچه فارابی را از سایر شرّاح ارسطو (یحیی بن عدی، ابوالحسن عامری، کندی، ابوزید بلخی و...) متمایز میکند، التفات او به همین نقطه‍ است، «غرض». این غرض کلمه‌‌ای بیش نیست، اما تمام سطور فارابی نیروی خود را از همین یک کلمه می‌گیرند. برای ما که اکنون از پس دوازده قرن سنت فلسفه اسلامی به این تاریخ می‌نگریم، فهم درک مسلمین از آن غرض ، ضروری و سازنده است. ---------------- متن تصحیح انتقادی سرکار خانم کیان‌خواه تفاوت چندانی با متن‌های موجود دیگر ندارد. من قبلا دو نسخه سنگی از این رساله ( کتابخانه مجلس ۳/۴۱۷ - کتابخانه مجلس ۱۶/۱۲۳۲ ) دیده بودم. یکی طبع مصر است‌و یکی طبع حیدرآباد دکن. تاجایی که بنده مقایسه کرده‌ام، عبارات عینا عبارات تصحیح مذکور است. اما آنچه مهم است اینکه در این تصحیح تمام نسخه موجود در ایران (که اقدم آن‌ها متعلق به قرن یازدهم است) گردآمده‌ است. می‌شود قاطعا گفت که دقیق‌تر از این متن، متنی از رساله اغراض موجود نیست. @konashmirrokni

🔺موضع داشتن، مقدمه پژوهش و‌ پرسش داشتن است؛ در دل سنت پژوهشی بر پا است، این پژوهش هرچند به طرح سوالاتی می‌انجامد، و به دنبال آن سوالات هم می‌رود، اما اساسش موضعی است که دارد. ▪️در صفحه اندیشه روزنامه قدس بخوانید؛ (به نحوی ادامه مصاحبه‌ای است که قبلا در خبرگزاری مهر منتشر شد.) @konashmirrokni

▪️فایل صفحه اندیشه روزنامه قدس(۲۹ بهمن ۹۸) 👆 🔺موضع داشتن، مقدمه پژوهش و‌ پرسش داشتن است؛ در دل سنت پژوهشی بر پا است، این پژوهش هرچند به طرح سوالاتی می‌انجامد، و به دنبال آن سوالات هم می‌رود، اما اساسش موضعی است که دارد. (به نحوی ادامه مصاحبه‌ای است که قبلا در خبرگزاری مهر منتشر شد.) @konashmirrokni

🔺|تذکری به معنای شهادت| ▫️در استقبال از بیانات #استاد_محمدتقی_فیاض_بخش دربرنامه تلویزیونی #فتح_خون ما نسبت به مقام شهادت، بی‌بصیرت و کوریم. هرچند در زیست روزمره ما جوانان حزب‌اللهی، شهید و شهادت نقش پررنگی دارد، اما این ابدا به معنای آن نیست که درک صحیحی از معنای شهادت داریم. در همین روزها و هفته‌هایی که گذشت، بسیاری از نزدیکترین دوستانم صفحات مجازی‌خود را در پی‌اقدامات اینستاگرام از دست دادند؛ بعد همین‌نزدیکترین دوستان، خود را #شهید_مجازی نامیدند. عجیب بود! انگار لفظ شهید بازیچه ما است که به هر دست‌آویزی مصرفش کنیم. البته این قضیه محدود به این مقطع خاص نیست؛ اصل نحوه شهادت‌طلبی‌ای که اخیرا کمی رایج شده است هم می‌باید محل مناقشه باشد؛ دوستی سال پیش پیامی برایم فرستاد که «راهیم به سمت مناطق جنوب؛ دعا کن پایم روی مینی برود و شهادت نصیبم شود!» این چه درکی از شهادت است که نیل به این مقام را در ایام تعطیلات، و جایی بیرون از محل انجام تکلیف قلمداد میکند؟! آیا اصلا شهادت، طرح و پیشنهادی است برای زندگی کردن، یا گزینه‌‌ای است برای مردن؟! دیروز در برنامه فتح خون - که از شبکه افق پخش شد - مربی و‌معلم گرانقدر؛ استاد محمدتقی فیاض‌بخش متعرض معنا اصیل شهادت شدند. معنایی که شهادت را نه مقامی بیرون از زندگی، بلکه همچون منزلی از منازل آن، جهت آن، و معنای آن قلمداد میکرد؛ با این تعبیر که «انسان در مقام شهادت خلق شد». گویی اگر انسانی انسان است، اگر انسانی همچون انسان می‌زیَد، از برای مقام شهادت است که همچون انسان می‌زیَد. شهادت ، مسئولیت انسانی است، و انسان بدین مسئولیت است که میشود انسان. شهادت به این معنا حیات است، و این معنای جمله شهید عزیز ما است که فرمود: «شرط شهید شدن، شهید بودن است.». طرح ایشان از #شهادت ، مرا به یاد گفته یحیی بن زید بن علی به متوکل بن هارون انداخت. یحیی که همچون پدرش اهل و داعیِ قیامِ به سیف است در این گفت‌وگو در خصوص امام باقر و امام صادق علیهما‌السلام چنین میگوید: «إن عمی محمد بن علی و ابنه جعفرا دعوا الناس الی الحیاة و نحن دعوناهم الی الموت».میگوید ایشان مردم را به حیاة دعوت میکنند، در حالی که ما مردم را به مرگ می‌خوانیم. یحیی در این بیان به خیال خود دارد حضرات امامان را متهم می‌کند. حال آنکه بیان او حقیقتی است؛ شیعه داعیِ به زندگی و حیاة است. در اصل ماجرا چنانکه زیدیان می‌بینند نیست؛ انتخاب میان زندگی و شهادت نیست، بلکه انتخاب میان زندگی و زندگیِ‌عالی‌تر است. بنابراین شهادت نه انقطاع از زندگی است و نه سرسری گرفتن آن، بلکه برعهده گرفتن مسئولیت زندگی و مسئولیت انسان بودن است. «وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِن بَنِى ءَادَمَ مِن ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَى‏ أَنفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّکُمْ قَالُواْ بَلَى‏». . شهادت حاج قاسم سلیمانی دعوتی است دوباره به شهادت؛ شهادتی که منزلی از منازل زندگی است، و در اصل باطن و معنای آن است. بدین ترتیب شرط شهادت مقتول فی سبیل‌الله بودن نیست، بلکه به عکس، شرط مقتول‌فی سبیل‌الله‌ بودن، شهادت است. ▫️عکس: به رسم یادگاری پس از ضبط برنامه گرفته شد؛ بدست سردبیر برنامه برادرم آقای سیدباقر نبوی ثالث: به ترتیب از راست: دکتر سیدمجید امامی(مجری)، مربی و معلم عظیم‌القدر استاد محمدتقی فیاض‌بخش، بنده حقیر https://www.instagram.com/p/B8kIpZKJVtA/?igshid=1hfj7quytmoix

🔺| کلینی؛ نخستین جامع نگار شیعه!؟ | تأملی در معنای جامعیت الکافی کلینی را عمدتاً اولین جامع نگار تاریخ حدیث شیعه میدانند. هرچند این ادعا به لحاظ تاریخی چندان صحیح بنظر نمیرسد، اما به راستی باید او را مقوِّم انگاره جامعیت دانست. شاید اگر نوشته های محدثین طبقات پیش از او را کنار هم بگذاریم، کسان دیگری نظیر صفار قمی یا مشایخ او را بتوانیم به معنایی جامع نگار بخوانیم. فی الواقع تصور رایج مورخین حدیث و فقه از جامعیت، هرکسی (و شاید حتی گوگل را) بتواند ذیل این عنوان قراردهد. در نظر عمده این مورخین ، جامع نگاری یعنی توانایی گردآوری هرآنچه در زمینه ای موجود است؛ جامع نگاری یعنی دایره المعارف نویسی(در مقدمه ای که بررساله «درباب آنچه میباید پیش از آموختن فلسفه بیاید» در خلال مقایسه ابوحیان توحیدی و ابونصر فارابی توضیح داده ام که دایره المعارف نویسی معمولا پیشه اهل فکر نمیتواند باشد.). اما ایا کافی کلینی بواقع دایره المعارف است؟ او اصول اربعمایه را صرفا گردآورده؟ البته برخی از پژوهشگران قدمی پیشتر نهاده اند و راز گرمای کتاب کلینی را در تبویب ان جستجو کرده اند. اما حکم نهایی این پژوهش ها هم معمولا چیزی ناامید کننده از آب در می آید. آنان بر شخصیت کلینی تاکید میکنند به مثابه اول کسی که احادیث را در ابواب مورد نیاز و پرسش مردمان، «تقطیع» کرد و اینگونه بهره بردن از مآثر معصومین را برای شیعه میسّر کرد. این حکم البته هنوز نه فرق روشنی با دایره المعارف نویسی دارد، و نه حتی به لحاظ تاریخی چندان صادق بنظر میرسد. چنانکه ما بسیاری از اصول اربعمایه را در دست نداریم تا بفهمیم آیا مثلا صفارقمی در نقل روایات بصائر دست به تقطیع زده است یا نزده است؟! در پژوهش هایی که حول کلینی انجام میشود، معمولا به کلمات معصومین در آثار او توجه ویژه ای میشود، حتی به ناقلین این کلمات هم توجه شایانی صورت میگیرد. اما عجیب این جا است که گویا نزد پژوهندگان آثار کلینی، کلمات خود شیخ چندان مورد اعتنا نیست. توضیحات او در بیان احادیث، و مهمتر از همه مقدمه او بر کلّ کتاب کافی کمتر مورد توجه قرار میگیرد. در نظر آوردن مقدمه او بر کتابش، تازه معنای بعضی نامگذاری های منحصر به فرد او را بر ابواب کتابش روشن میکند. کلینی در سخنرانی(در بعضی نسخه ها نام مقدمه را خطبه الکتاب ضبط کرده اند) مفصلی که پیش از بیان احادیث کتابش ترتیب داده است، راز و رمز جامعیت و «کفایت» کتابش را تا حدودی برملا میکند. کلینی پس از بیان اصول توحیدی شیعه ، جملاتی درباره انسان به زبان می آورد. او انسان را ممتاز به قوه عقل میداند، و بودن و ایستادن عاقل را به «ادب و تعلیم» ممکن میداند. و ادعا میکند که تمام کتابش دعوتی است برای مردمان برای آنکه دوباره به ادب و تعلیم تن دهند، در زمانه ای که علم و ادب رو به تباهی نهاده است. «ادب» آن چیزی است که کلینی بقاء آدمی را بدان میشناسد«جعل بقاء أهل الصحّة و السلامة بالأدب و التعليم». این ادب نه انتخابی میان گزینه های متعدد، بلکه راهی ضروری است، راهی که حتی بعثت انبیاء و اولیاء خدا نیز ضرورت خود را از آن میگیرند؛ « فلو كانت الجهالة جائزة لأهل الصحّة و السلامة لجاز وضع التكليف عنهم و في جواز ذلك بطلان الكتب و الرسل و الآداب، و في رفع الكتب و الرسل و الآداب». هیچ گفتاری قابلیت خلاصه شدن نخواهد داشت، مگر در صورتی که جوهره اش را به یاد بیاورد. کلینی با این مقدمه، جوهره تمام آنچه به مثابه میراث انبیاء و «علم دین» میشناسیم را متذکر میشود. تنها بدین مقدمه است که میتواند کتابی بنگارد همچون «الکافی فی علم الدین» ، و تنها بدین جوهره است که الکافی او میتواند انسان را کفایت کند، چنانکه ادب او را کفایت میکند. با این فهم کتاب کلینی را به معنا عام کلمه باید کتاب آداب خواند. از همین جا است که حتی در بخش الاصول من الکافی که مفسرین به غلط آن را شامل اصول عقاید - به معنای رایجش- دانسته اند، با کتاب الایمان و الکفر، و نیز کتاب العشره و کتاب الدعا مواجه میشویم. و بخش الفروع من الکافی که معمولا کتاب فقهش میخوانند، محتوی ابوابی است که داعیه «احکام» بودن ندارند، بلکه خود را به عنوان «آداب» معرفی میکنند؛ ادب الصائم، ادب الصلاه، ادب الحکم و... . کلینی نخستین جامع نگار شیعه است، تنها اگر جامع نگاری را به طرح او در تلخیص تمام علم دین، ذیل جوهره ای چون «ادب» بشناسیم. امام صادق علیه السلام در نامه ای که به شیعیان خود مینگارد، دستورات متعددی به شیعیان میفرماید. از وجوه مختلفی میشود این دستورات را وحدتی بخشید. شاید از نقطه ای که این متن در تمهید آن است، بشود گفت تمام آنچه در آن نامه است، و تمام آنچه جامع حدیثی کافی در پیجویی آن نگاشته شده، یک دستور امام صادق علیه السلام است؛ «هذا ادبنا ادب الله، فخذوا به، و تفهموه و اعقلوه» #تاریخ_حدیث #شیخ_کلینی #یادداشت

🔺گزیده‌ای از یادداشت‌ها و مصاحبات مطبوعاتی در سالی که گذشت(۱۳۹۸) : ▫️ کافی نقطه اجمال تمام معارف شیعی https://www.mehrnews.com/news/4615742 ▫️عبدالعظیم حسنی؛ مجرای رسیدن معارف توحیدی و ولایی به ما بوده است! https://www.mehrnews.com/news/4645281/عبدالعظیم-حسنی-مجرای-رسیدن-معارف-توحیدی-و-ولایی-به-ما-بوده-است ▫️حاشیه‌ای بر رمان نخل و نارنج؛ تأملی در امکان طرح شیخ اعظم فقها https://www.mehrnews.com/news/4596906/حاشیه-ای-بر-رمان-نخل-و-نارنج-تأملی-در-امکان-طرح-شیخ-اعظم-فقها ▫️تیغ تفکیک بر تن تمامیت تشیّع؛ چرا دوپاره کردن شیعه به سیاسی و الهیاتی جوهره آن را نادیده می‌گیرد؟ http://sobhe-no.ir/newspaper/781/13 ▫️سلوک زائر اربعین به سمت ولایت حسینی؛ معرفی کتاب ادب‌حضور؛ آداب و مراقبات عزاداری سیدالشهداء و راهپیمایی اربعین از استاد محمدتقی فیاض‌بخش http://sobhe-no.ir/newspaper/796/12/31917 ▫️دشمن‌داری؛ امکان استقلال سیاسی تاملی درباب نسبت مفهوم دشمن و استقلال سیاسی ملّی http://bashgah.net/go/kku8/ ▫️بعثت اخلاق توحیدی تأملی در تمامیت مکتب علمی و اخلاقی رسول اکرم(ص) https://www.google.com/amp/s/www.farsnews.com/amp/13980114000558 ▫️مصاحبه: آشنایی زدایی از فارابی| درکی حدأقلی از سنت‌های علمی خود داریم! https://www.mehrnews.com/news/4811568/آشنایی-زدایی-از-فارابی-درکی-حداقلی-از-سنت-های-علمی-خود-داریم ▫️مصاحبه: موضع داشتن، مقدمه‌ پژوهش و پرسش‌داشتن است؛ [تاملی درباب سنت‌و سنت‌مندی] http://www.qudsonline.ir/news/693094/موضع-داشتن-مقدمه-پژوهش-و-طرح-مسئله-است @konashmirrokni

🔺 تصحیح و ترجمه « رسالة فی الکافی » ▫️نوشته‌مرحوم آقابزرگ تهرانی در این رساله کوتاه، بطور یکجا می‌شود درک متأخرین از کتاب کافی را ملاحظه کرد. معمولا نزد متأخرین، اهمیت‌و جلالت قدر کتاب کافی به وثاقت اخبار مندرج در آن برگردانده می‌شود. توضیحات مرحوم شیخ آقابزرگ هم در این رساله دائر همین مدار است. @konashmirrokni

🔺 |درباره ظاهرپرستی؛ این قسمت: شهوتِ زیارت| تذکری درباب نهاد رسمیِ علمِ شیعه [ سطوری درباب وقایع اخیر قم و مشهد ] #یادداشت https://www.mehrnews.com/news/4880973/ظاهرپرستی-این-قسمت-شهوت-زیارت-تذکری-در-باب-نهاد-رسمی-علم-شیعه

🔺 | مقالهٔ «تحصیل؛ فراغت و رسمیت از برای حکم» | تأملی در وجه تکوین مدرسه نزد مسلمین حمیدرضا میررکنی‌بنادکی ▫️به همت دوستانم‌ در مؤسسه علم‌و سیاست اشراق در «فصلنامه علم و سیاست بابِل ـ شماره ۴ و ۵ ـ پاییز و زمستان ۹۸» به‌ چاپ رسید. الحمدلله توفیق داشتم در این شماره از فصلنامه بابل هم مقاله‌ای تقدیم کنم. این مقاله محصول گفت‌وگوهایی است که حول پژوهش گروه مطالعات نهاد علم به مدیریت آقای سیدعلی متولی شکل گرفت و مدت‌ها ادامه یافت. محور این شماره از فصلنامه اقتصاد سیاسی است. گروه مطالعات نهادعلم از‌ نقطه خودش به اقتصاد سیاسی نهاد علم پرداخته است. باتوجه به اوضاع و شرایط جاری، دوستانم در موسسه اشراق شرایطی را فراهم کرده‌اند که بتوانیم این فصلنامه را در منزل مطالعه کنیم. #مقاله ▫ خرید‌ و‌ دریافت فصلنامه بابِل در اپلیکیشن تاقچه: https://taaghche.ir/book/70789

🔺| اتحاد ماقبل صفوی؛ میان فقه و عرفان شیعی | [در استقبال از پژوهشی نو با عنوان «شهیدعارف»] حمیدرضا میررکنی‌بنادکی کتاب «شهیدعارف» نه‌فقط در حوزه کلامی حله، بلکه می‌تواند به‌طور عمده مطالعات اسلامی را در فهم مناسبات تاریخی عرفان و فقه، به مرحله تازه‌ای وارد کند و فهم دقیق‌تری از این حلقه مفقوده عرفان شیعی به‌دست دهد. ... ▫️متن کامل را در سایت روزنامه فرهیختگان بخوانید👇 http://farhikhtegandaily.com/news/39358/-اتحاد-ماقبل‌صفوی-میان-فقه-و-عرفان-شیعی/

🔺 | نفحه‌ای دیگر رسید آگاه باش! | [در معرفی کتاب «اسرار ماه رمضان» نوشته استاد محمدتقی فیاض‌بخش] اولین شرط بهره‌گیری از این ایام، فهم شأن و قدر این ایام است. تنها با دانستن این شأن و قدر است که اسرار اعمال و توصیه‌های حضرات معصومین در این ماه‌ها روشن می‌شود، و عمل‌کننده به این دستورات آن وجهی که می‌تواند و باید از آن سود و بهره ببرد را در می‌یابد. از این رو یکی از اهتمامات علما و اساتید اخلاق و سلوک، همواره توضیح و تبیین موقعیت و جایگاه این ایام و ماه‌ها بوده و هست. آثاری نظیر المراقبات مرحوم میرزا جوادآقا ملکی تبریزی شاید یکی از بهترین این متون باشد؛ که... https://www.mehrnews.com/news/4906922/%D9%86%D9%81%D8%AD%D9%87-%D8%AF%DB%8C%DA%AF%D8%B1-%D8%B1%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%D8%A2%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A8%D8%A7%D8%B4-%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%A7%D9%87-%D8%B1%D9%85%D8%B6%D8%A7%D9%86

🔺 التحقیق المختصر حول صحّة نسبة ما نقش علی الحجر إلی الامام الصادق علیه‌السلام الشیخ عبدالزهرا العویناتی در این متن نگارنده با مقایسه لحن و محتوای جمله نگاشته شده بر روی سنگ‌نوشته نویافته، ادله انتساب و اشکالات مخالفین این انتساب را طرح و‌ نقد می‌کند. @konashmirrokni

🔺 رساله سیر و سلوک؛ تألیف سیدمهدی بحرالعلوم یا سید بن طاووس؟ ✍ حمیدرضا میررکنی | توضیح عکس: مخطوطی از رساله سیر و سلوک منسوب به مرحوم بحرالعلوم بخط آسید عبدالحسین اصطهباناتی (تاریخ کتابت: ۱۳۰۵ .ق ) | @konashmirrokni

🔺| رساله سیر و سلوک؛ تألیف سیدمهدی بحرالعلوم یا سید بن طاووس؟ | ✍ حمیدرضا میررکنی [فرسته نخست] رساله سیر و سلوک مرحوم بحرالعلوم به دو طریق منتشر شده است؛ یکی نسخه‌ای است که نزد مرحوم آیت‌الله پهلوانی‌تهرانی (معروف به سعادت‌پرور) (ره) بوده است که در رسائل عرفانی ایشان به چاپ رسیده است. و دومی که از اولی شهرت بیشتری دارد، نسخه‌ای است که علامه طهرانی (ره) با تعلیقاتی آن را منتشر نموده‌اند. مبنای هر دو ، نسخه‌ای است که نزد مرحوم علامه طباطبائی بوده است. رساله سیر و سلوک مرحوم بحرالعلوم، چنانکه اقتضای عمده چنین رسالاتی است در سنت خاصی نقل و کتابت می‌شده است و اثری عمومی محسوب نمیشده. بنابراین نسخه‌های فراوانی از این رساله در دست نیست. اصالت این متن از جهت محتوا و مضمون نزد تمام اساتید و اهل‌فن مسجّل است و این قلم در اندازه تحلیل و سنجش این اصالت نبوده و نیست. انتساب متن موجود از این رساله نیز به سیدمهدی بحرالعلوم نیز با ادله‌ای که مرحوم علامه طهرانی (ره) در مقدمه خود بر این رساله نگاشته‌اند، پیدا و مسجّل است. اما بنظر‌می‌رسد، در خصوص مؤلف این اثر ملاحظاتی در کار است. مرحوم استاد پهلوانی در مقدمه مختصر خود چنین می‌نگارند؛ «این رساله مخطوط از متن و شرح است؛ شرح از سیّد و متن از سیّد بن طاووس می‌باشد(رسائل عرفانی: ص۲۴)». البته در انتهای کتاب، مرحوم پهلوانی در ضمن توضیحی در‌پاورقی اذعان می‌کنند، که این رساله از آنِ سید بحرالعلوم به شمار می‌رفته است(همان.ص۱۲۱)؛ «این رساله نزد ایشان[صاحب طرائق] مسلّم از سید [بحرالعلوم] به شمار می‌رفته است.». بنابراین باز بنظر می‌رسد مرحوم پهلوانی در انتساب رساله به مرحوم‌بحرالعلوم، جزماً رای نمی‌دهند، بلکه به بیان اینکه این رساله نزد کسانی که به سید قریب‌العهد بوده‌اند، از آثار سید «به شمار می‌رفته است» ، اکتفا‌می‌نمایند. اما مرحوم علامه طهرانی با ادله ای در نهایت اعلام میفرمایند؛ « از مجموع آنچه ذکر شد میتوان نتیجه گرفت که نسبت این رساله به بحرالعلوم اقرب و اقوی است(و الله اعلم)(رساله سیر و سلوک منسوب به بحرالعلوم :ص27)». بنظر می‌رسد آنچه علامه طهرانی را از داشتن رای جازم باز میدارد، نظر مرحوم علامه طباطبائی است. ایشان از مرحوم علامه چنین نقل می‌کنند: «بعضی این رساله را ترجمهٔ از رساله مرحوم سید بن طاووس میدانند و معتقدند که در اصل عربی آن - که فعلا در دسترس نیست- و نیز در عنوان نسخه ای که من از مرحوم آقاسیدابوالقاسم خونساری گرفتم، نوشته بود: رساله فی السیر و السلوک لابن طاووس. لکن استاد بزرگ ما آیه الحق مرحوم حاج میرزا علی آقا قاضی رضوان الله علیه تمام این رساله را به طور قطع و یقین از مرحوم سیدمهدی بحرالعلوم میدانستند. (همان: صص 24-25) ». ایشان در ادامه با چند اشکال انتساب اصل عربی رساله را به مرحوم سیدبن طاووس ردّ میکنند؛ بطور خلاصه این استدلالات عبارت اند از: 1. جلالت قدر و علمیت مرحوم آیت الله سیدعلی قاضی (ره) 2. نبود دلیل موجّهی در ردّ انتساب رساله به مرحوم بحرالعلوم 3. بر این رساله قلم واحدی حکم فرما است ؛ بنابراین دوگانه «متن بن طاووس و شرح بحرالعلوم» نمیتواند در کار باشد. 4. اسلوب انشائی و نثر فارسی سلیسِ این متن، گویای آن است که این رساله ترجمه نمیتواند بود، بلکه اصلا و اساسا فارسی نوشته شده است؛ درحالی که سیدبن طاووس (ره) قطعا فارسی نمی نگاشته است. @konashmirrokni

[فرسته دوم] نکته کانونی در کل استدلال های مرحوم علامه طهرانی، دایر کردن بحث به دو احتمال است، درحالی که میشود احتمال سومی را مطرح نمود؛ ایشان در استدلال سوم، عملا تنها دو احتمال را در نظر می آورند؛ وقتی اسلوب واحدی بر متن حاکم است، لاجرم مولف باید واحد باشد، پس یا رساله از آن سید بن طاووس است(احتمال اول)، یا از آن مرحوم سیدمهدی بحرالعلوم(احتمال دوم). و در استدلال آخر معلوم میشود از آنجایی که رساله نثر فارسی درست و سلیسی دارد، سید بن طاووس نمیتواند مؤلف آن باشد. اما بنظر میرسد، عقلاً و سنداً دلیلی قاطع بر طرد احتمالی که مرحوم علامه طباطبایی و مرحوم استاد پهلوانی طرح کرده اند، وجود نداشته باشد. شاید سرنوشت رساله سیر و سلوک را بشود با سرنوشت رساله الطیر فارسی اثر شیخ اشراق مقایسه کرد. چنانکه میدانیم، این رساله در اصل عربی است و مولف آن بوعلی. حالْ صاحب رساله الطیری که در ضمن مجموعه آثار سهروردی به چاپ رسیده است، واقعا بوعلی است یا شیخ اشراق؟ حتما هر دو را باید به نحوی صاحب این رساله دانست! یکی آن را به عربی نگاشته، دیگری آن را به فارسی احیاء کرده و بعضا تشریحانی آورده. درک قدما از مقوله ترجمه متفاوت است از درک امروزین ما از ترجمه. نزد قدما، مترجم تخته بند تک تک ملفوظات صاحب اثر نیست، بلکه او خود را در موضع مولف قرار میدهد، و میکوشد تا مقصود اصلی مولف را بیان کند؛ سیر مباحث، استدلال ها و استشهادات حفظ میشوند، اما لحن و بیان ممکن است تغییر کند. ترجمه یک اثر، خلق دوباره اثر اصلی است و اظهار دوباره‌ موضع اثر است. هرجا مترجم احساس کند برای فهمیده شدن بهتر عبارت اصلی، لازم است چیزی به متن افزوده شود، افزوده میشود. چنانکه در مقایسه میان رساله الطیر فارسی از شیخ اشراق با رساله الطیر عربی از بوعلی به خوبی میتوان این واقعیت را ملاحظه کرد. نثر قدرتمند اثر نیز نمیتواند دلیل بر ترجمه نبودن این رساله باشد. چنانکه میدانیم نثر رساله الطیر شیخ اشراق، و یا کتابی نظیر کلیله و دمنه (که اصلا سانسکریت بوده است) نیز، از بهترین نثرهای فارسی محسوب میشوند و سرمشق فارسی-نویسان بوده و هستند. از سوی دیگر میدانیم که نحوه سلوک مرحوم ابن طاووس نیز بر محکمات دین و نیز آداب مراقبه و محاسبه و ذکر و فکر مبتنی بوده است. بنابراین هیچ بعید نیست که بر این رساله دقیقا نظیر احکام رساله الطیر صادق باشد؛ یعنی اصل و اسلوب رساله از متن عربی رساله ای از ابن طاووس گرفته شده باشد، و مرحوم بحرالعلوم آن را ضمن ترجمه و بازنویسی به فارسی، تشریح نیز کرده باشند. بخصوص وقتی به شهادت مرحوم علامه طباطبائی(ره) و مرحوم پهلوانی توجه کنیم، به راحتی نمیتوانیم این احتمال را کنار بگذاریم. بنابراین شاید بهتر باشد، که زین پس بجای سخن گفتن از رساله سیر و سلوک منسوب به بحرالعلوم ، ازرساله سیر و سلوک منسوب به ابن طاووس و بحرالعلوم سخن بگوییم. در این خصوص لازم است تحقیقاتی مفصل در خصوص نسخه-های موجود از این رساله، قدمت نسخه ها و نیز مقایسه روش سلوکی پیشنهادشده در این متن و نیز مکتب سلوکی ابن طاووس انجام گیرد. چنین تحقیقی میتواند پیشینه و پشتوانه جریان عرفای متاخّر را دوباره نشان دهد. @konashmirrokni

🔺 کتاب «تحلیل رفتار خوارج» چه هست و چه نیست؟ |نقدی بر کتاب «تحلیل رفتار خوارج با رویکرد نهج‌البلاغه»| ▫️پژوهش تاریخی، عمدتاً پیچیده تر از آنی است که عرفاً فکر می شود. پژوهش در تاریخ، نه فیش برداری درباره شخص، چیز و یا واقعه ای در گذشته؛ بلکه احیاء امری دیرین چونان امری تازه و اعطای دوباره چیزی به اکنون ماست؛ بنابراین پژوهش تاریخی به هیچ وجه واقعه نگاری نیست. عمده آثاری که در موضوعات تاریخی نگاشته می شوند، به این معنا تاریخی نیستند... ▫️در سایت مجله اینترنتی کتاب فردا بخوانید 👇 https://bookroom.ir/mag/content/164/کتاب-تحلیل-رفتار-خوارج-چه-هست-و-چه-نیست-نقدی-بر-کتاب-تحلیل-رفتار-خوارج-با-رویکرد-نهج-البلاغه @konashmirrokni

🔺 سوالات و نکات ارسالی مخاطبین و منتقدین؛ در چند ماه اخیر به تعدادی از سوالات مخاطبین و‌ پژوهشگران پاسخ نداده‌ام. البته به سوالاتی که جنبه‌ مشاوره داشته‌اند، در حد بضاعت مزجاتم پاسخ داده‌ام، اما در میان سوالات بعضی موارد در واقع اشکالاتی بود که دوستان متوجه نوشته‌های بنده کرده بودند. پاسخ به این سوالات و اشکالات را به‌ وقتی مقتضی موکول کرده بودم. البته این تاخیر موجب آفت شد و برای چند ماه بکلی این موارد را فراموش کردم. إن‌شاءالله بزودی و به مرور پاسخ بعضی از این اشکالات - که جنبه‌عمومی‌تری ممکن است داشته باشد - را در همین کانال قرار خواهم داد. بابت تاخیر در پاسخگویی از مخاطبین و بخصوص منتقدین محترم عذرخواهم و از لطف آنان در پیگیری دقیق مطالب ممنونم. #سوالات #اشکالات @konashmirrokni

🔺 #سوال اول : | مسئله انتساب رجال‌البرقی به صاحب المحاسن | [در سه فرسته] متن کامل پرسش و پاسخ را در سه فرسته پایین بخوانید 👇 #سوالات #اشکالات #رجال @konashmirrokni

🔺 مسئله انتساب متن رجال‌البرقی به صاحب المحاسن؛ - #سوال : در یکی از جلسات شرح حدیث عنوان بصری، بحث به سمت معرفی منابع رجالی شیعه رفت و در اونجا شما رجال برقی رو به احمد بن محمد برقی منتسب کردید، در حالی که ظاهرا این کتاب به نوه ایشان منسوب است. شما این انتساب رو قبول ندارید؟ یعنی بنظر شما رجال برقی متعلق به همون احمد بن محمد هست و نه نوه ایشان؟ - #پاسخ : کتاب «رجال البرقی» بواسطه قدمتش از جهات مختلفی نیازمند تحقیقات و تصحیحات بیشتری است. اما مشخصا مسئله انتساب آن به احمد بن محمد بن خالد برقی رای مشهور علمای شیعه است. آنچه در آن جلسه گفته شد بنا بر همین رای مشهور بود. اما از آنجایی که اخیرا برخی از اهل تحقیق در انتساب این کتاب به احمد بن محمد بن خالدبرقی تردید کرده اند، بد نیست توضیحی در این خصوص عرض کنم: الف) ادله تقویت کننده انتساب رجال البرقی به احمد بن محمد بن خالدبرقی: اگر این کتاب متعلق به احمد بن محمد بن خالد نباشد، قاعدتا می باید متعلق به یکی از افراد خاندان او باشد. از ابی عبدالله بن خالد برقی چنین کتابی نقل نشده است؛ همچنین از فرزندان احمد بن محمد نیز چنین کتابی عنوان نشده. در حالی که قدما در فهرست کتب احمد بن محمد بن خالد برقی، وجود کتابی تحت عنوان «رجال» را در میان آثار او گزارش کرده اند؛ به عنوان نمونه تنها به دو نقل اکتفا میکنیم: 1. نجاشی در رجال خود در فهرست آثار او ، از ابن بُطَّه که از اجل شاگردان برقی بوده است، از «کتاب الرجال» و نیز «کتاب الطبقات» یاد میکند. (رجال النجاشی . رقم 182 . ط جامعه مدرسین) 2. ابن شهرآشوب در کتاب معالم العلماء فی فهرست کتب الشیعه پس از نقل فهرستی از آثار احمد بن محمد بن خالد برقی چنین مینویسد: «و زاد محمد بن بطه علی ذلک: طبقات الرّجال(رقم55: ص31 .ط نشر فقاهت)». در این نقل بجای کتاب الرجال و کتاب الطبقات ، کتاب طبقات الرجال آمده است. در اینکه چرا در طول سه قرن، گزارش ابن شهرآشوب کمی با گزارش نجاشی متفاوت شده است، می باید تحقیق شود اما دلالت تعبیر «طبقات الرجال» بر تعلق کتابی رجالی به احمد بن محمدبرقی تمام است. بنابراین انتساب رجال البرقی موجود به احمد بن محمدبرقی انتسابی معقول و مستند بنظر میرسد. ب) مروری بر ادله مخالفین این انتساب: استاد محقق حضرت آیت الله سبحانی در کتاب کم نظیر خودشان تحت عنوان کلیات فی علم الرجال دلائل و شواهدی علیه این استناد آورده اند. نیز آیت الله نورمفیدی در کتاب اخیر خودشان (مسائل بنیادین علم رجال) نسبت به این انتساب با استناد به همان شواهد تردیدهایی روا داشته اند. مخلص بیان ایشان به این شرح است؛ [ ادامه مطلب در فرسته دوم 👇 ]

▪️تقریر استدلال آیت الله نورمفیدی: 1. در متن موجود از رجال البرقی در بعضی مواضع به سعد بن عبدالله اشعری قمی و نیز عبدالله بن جعفر حمیری (صاحب قرب الاسناد) استشهاد شده است. 2. سعد بن عبدالله و عبدالله جعفر حمیری هر دو جزو شاگردان احمد بن محمدبرقی صاحب المحاسن اند و یک طبقه پس از او محسوب میشوند. 3. ایشان سپس مقدمه ای کلی را بیان میفرمایند: «ممکن نیست برقی(صاحب المحاسن) و پدرش در این کتاب نام کسی را ببرند که متاخر بوده و شاگرد آنان محسوب میشده است.»و یا در خصوص عبدالله بن جعفر از آنجایی که در رجال البرقی صراحتا دارد «الذی سمعت منه» ایشان مینویسند: «عبدالله بن جعفر شاگرد صاحب المحاسن محسوب میشود، آنگاه چگونه ممکن است از او استماع کرده باشد.»(مسائل بنیادین علم رجال: ص۲۴۸ .ط بوستان کتاب). نتیجه: مولف رجال البرقی نمیتواند احمد بن محمدبرقی (صاحب المحاسن) باشد. ▪️شواهد حضرت آیت الله سبحانی در طرد این انتساب: ایشان شواهد پیش گفته را آورده اند، به علاوه دو شاهد دیگر و آن اینکه در این کتاب از احمد بن ابی عبدالله بن خالد برقی ذکری آمده است و اگر مولف احمد بن محمد باشد میباید قاعدتا اشاره مینمود که این احمد بن ابی عبدالله همو است. همچنین از محمد بن خالد سخن به میان آمده است . مولف اگر احمد بن محمد میبود، قاعدتا باید اشاره مینمود که محمد بن خالد، پدر او است؛ درحالی که در متن کتاب اثری از چنین اشارتی نیست.(کلیات فی علم الرجال : ص72 . ط مرکز مدیریت حوزه علمیه قم) ▫️ملاحظاتی حول استدلالات و شواهد مخالفین این انتساب: در مورد این استدلال ملاحظاتی جدی مطرح است: اولا اگر منظور از استشهادات به سعد بن عبدالله قید نمودن «کتاب سعد» در جایجای کتاب است باید تحقیق شود که آیا این افزوده راویان کتاب رجال البرقی است، یا چیزی است که خود مولف کتاب در متن آورده بوده است؟ چه بسا این استشهادات توضیحات اضافه شاگردان و روایات رجال برقی باشد، بر متن کتاب. اگر چنین باشد قید «الذی سمعت منه» در خصوص عبدالله بن جعفر نیز میتواند مورد پیدا کند. همچنین است قید شدن نام احمد بن محمد بن خالد و محمد بن خالد برقی؛ یعنی ممکن است این رجال همان رجال برقی باشد، اما دیگرانی از جمله شاگردان برقی که در طبقات پس از او قرار داشته اند، نام او و دیگر معاصرین او را به کتاب او اضافه نموده باشند، اما از آنجایی که این اثر اساسا متعلق به احمد بن محمد برقی (صاحب المحاسن) بوده است، نام او همچنان بر این اثر باقی مانده است. ثانیا حتی اگر این استشهادات (به سعدبن عبدالله و عبدالله بن جعفر حمیری) توسط خود مولف باشد، باز این مطلب نمیتواند دلیلی بر عدم انتساب متن موجود به صاحب المحاسن باشد؛ به دو دلیل: (1) روایت استاد از شاگرد و استشهاد استاد به قول شاگرد، ولو خلاف عادت و سنت علما است، اما ناممکن و نامعقول نیست. تاجایی که (2) در میان علما شیعه و محدثین چنین نقل هایی وجود داشته است. بحث رایجی که در علم رجال تحت عنوان «روایه الاکابر عن الاصاغر» مطرح شده است، دقیقا از برای تحلیل چنین پدیده ای بوده است. در توضیح این مطلب ملامحمدجعفر شریعتمداری استرآبادی در کتاب کم نظیر خود چنین مینویسد: «رواية الأكابر عن‏ الأصاغر، و هو ما كان راويه مقدّما على المرويّ عنه في السنّ أو الأخذ عن الشيخ(لب اللباب فی علم الرجال:ص83)». همچنین صاحب بهجه الآمال نیز در توضیح این نحو از روایت خبر مینویسد: «[رواية الأكابر عن‏ الأصاغر] و ان روى عمن دونه فى السن او في اللقاء او فى المقدار فهو النوع المسمى برواية الاكابر عن الاصاغر كرواية الصحابى عن التابعي و قد وقع منه رواية العبادلة و هم عبد اللّه ابن عباس و عبد اللّه بن عمر و عبد اللّه بن الزبير و عبد اللّه بن مسعود و غيرهم عن كعب الاحبار، و رواية التابعي عن تابع التابعى كعمرو بن شعيب». در ادامه نویسنده بهجه الآمال مثال های مختلفی از روایت استاد از شاگرد و روایت پدر از فرزند و ... را در میان راویان شیعه و سنّی ذکر میکند. بنابراین هیچ بعید نیست که استشهاد صاحب المحاسن به سعد بن عبدالله و عبدالله بن جعفر حمیری، از باب روایت الاکابر عن الاصاغر باشد. [ ادامه‌ مطلب در فرسته‌ سوم 👇 ]

▫️بررسی احتمال انتساب متن رجال البرقی به احمد بن عبدالله بن احمدبرقی: حضرت آیت الله سبحانی و نیز آیت الله نورمفیدی در ادامه مباحث خود دو احتمال را طرح میکنند؛ یکی عبدالله بن احمد بن محمد بن خالدبرقی و دیگری احمد بن عبدالله بن احمد بن محمدبرقی. آیت‌الله‌ نورمفیدی در میان این دو احتمال، احتمال انتساب این متن به احمد بن عبدالله را به جهت معاصرت بیشتر با سعد بن عبدالله و عبدالله بن جعفر بیشتر میدانند. این در حالی است که ظاهرا هیچ گزارشی مبنی بر وجود کتب رجالی در فهرست کتب این دو فرزند صاحب المحاسن در دست نیست. آیت الله نورمفیدی در انتهای بحث خود قول نجاشی در انتساب کتاب رجال به صاحب المحاسن را قرینه مهمی بر صحت این انتساب معرفی میکنند ، اما مجدد تاکید میکنند «اما این شبهه که چگونه ممکن است کسی به کتاب شاگردش استناد کند، همچنان باقی است، هرچند میتوان آن را توجیه کرد.». چنانکه گذشت این مسئله ابدا یک «شبهه» نیست، بلکه امری نادر اما موجود میان محدثین و راویان حدیث بوده است. اما دو شاهدی که در کتاب کلیات فی علم الرجال آمده نیز مستلزم مطالعاتی نسخه‌شناختی است، و به‌ متن مصحَّح آن نمی‌شود اکتفا کرد. 🔹 نتیجه: چنانکه گذشت، ادله انتساب رجال البرقی به صاحب المحاسن دلائلی قوی است، و استدلال منتقدین این انتساب ، هنوز استدلالی کافی در طرد اصل این انتساب نمی‌تواند باشد. چه بسا شواهد منتقدین این انتساب اضافات راویان رجال البرقی باشد؛ چنانکه در مورد رجال الکشّی با چنین اضافاتی مواجهیم و‌ می‌دانیم این اضافات از شیخ طوسی (رحمة‌الله علیه) است. البته اینکه با پذیرفتن این احتمال (وجود اضافاتی از افراد مجهول) چه بر سر وثاقت و حجیت متن این کتاب می‌آید، مسئله دیگری است که باید در آن تامّل کرد. [پایان]

🔺 | نرم‌افزار جامع‌الاحادیث نور برای اندروید | 🔸مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) سه روز پیش نرم‌افزار «جامع‌الاحادیث» به صورت رایگان برای اندروید را عرضه کرد. 🔸در این نرم‌افزار «متن» حدود 400هزار حدیث به همراه آدرس منبع آنها، قابل مطالعه و جستجو است و حاوی شرح و سندِ احادیثِ منابعِ دست‌اول نیز هست (که البته نیاز به آنلاین بودن دارد) 🔸همچنین امکان فیلتر کردن احادیث حسب گوینده، قرن و طول حدیث نیز وجود دارد 👈🏻توضیحات و دانلود noorsoft.org/fa/software/View/73958 @konashmirrokni

🔺 | یادی از مرحوم علامه محمدباقر مجلسی صاحب بحارالأنوار | [به مناسبت ۲۷ رمضان سالروز وفات ایشان] ✍ حمیدرضا میررکنی @konashmirrokni

🔺| یادی از مرحوم علامه‌محمدباقر مجلسی صاحب بحار‌الأنوار | [ به مناسبت ۲۷ رمضان سالروز وفات ایشان ] ✍حمیدرضا میررکنی علامه محمدباقر مجلسی باب آشنایی ما آثار قدیم شیعی است؛ به نحوی که در بحارالانوار او می توان هر آنچه که همچون «میراث شیعه» شناخته شدنی است را ملاحظه نمود. این البته تا حدود زیادی محصول زمانه مجلسی دوم است. تشیع در آن دوران در حال احیاء خود، همچون یک کلیت جامع و کامل است. کلیتی که تمام ابعاد فردی و اجتماعی، و ظاهری و باطنی را در خود دارد. این درحالی است که عمده سنت در دسترس آن روز، در روایات فقهی خلاصه شده بود. اما علامه با ظرفیتی که خود در مطالعات حدیثی اش از سنت و حدیث شیعه سراغ داشت، میدانست که تمام میراث اهل بیت به آنچه اکنون نزد فقها است -نظیر کتب اربعه- خلاصه نمی شود. چنانکه او خود در مقدمه بحار مینویسد: « ثم بعد الإحاطة بالكتب المتداولة المشهورة تتبعت الأصول المعتبرة المهجورة التي تركت في الأعصار المتطاولة و الأزمان المتمادية إما لاستيلاء سلاطين المخالفين و أئمة الضلال أو لرواج العلوم الباطلة بين الجهال المدعين للفضل و الكمال أو لقلة اعتناء جماعة من المتأخرين بها اكتفاء بما اشتهر منها لكونها أجمع و أكفى و أكمل و أشفى من كل واحد منها» مراد او از اصول در این متن، همان مراد محدثین است. یعنی نوشته های حدیثی مربوط به سه قرن اول هجری که توسط یاران اهل بیت بصورت بی واسطه نوشته شده است. آنچه بعدا به اصول اربعمأة شهرت یافت. از حدود قرن هفتم بسیاری از آثار اصول اربعمأة کم‌کم به دست فراموشی سپرده شده بودند. جستجوی پرتلاش علامه منجر به کشف دوباره آثار متعددی از علمای شیعه شد که تا آن زمان در میان عالمان شیعه شهرت نیافته بود(نظیر تفسیر فرات الکوفی که قبلا درباره اش مطالبی بیان شد.). ارسال شاگردان طی سالهای طولانی برای یافتن آثار شیعی در شهرهای مختلف جهان اسلام، گردآوری و استنساخ آثار و ارسال کتب استنساخ شده به سایر شهرها ، چیزی بود که باعث شد اکنون ما با میراث غنی حدیثی شیعه آشنا باشیم، و این آشنایی محدود به روایات فقهی نباشد. اما تمام مسئله به گردآوری منابع و تکثیر آن ها ختم نشد. جامعه شیعی صفوی مانند جامعه قرن چهارم و پنجم شیعیان نبود. شیعیان در قرن یازدهم و دوازدهم اصول عقاید منقح و متعینی پیدا کرده بودند، و نیز تعارضات و مواجهات روشنی در عقاید خود با سایر علوم نظیر فلسفه و طبیعیات و نجوم و بالاخره طب پیدا شده بود. این مسائل در میان طلاب علوم رسمی ، مسائل مهمی به شمار میرفت. همچنین مخاطب فارسی‌زبان که سال‌ها در فروع از احکام عامه پیروی کرده بود و انبیاء و اولیاء الهی را بیشتر با تفاسیر سنی مذهبان شناخته بود، اکنون نیازمند آشنایی با دینی سراسر شیعی بود. طبعاً جامعه شیعی تنها با تبعیت از احکام فقه شیعه محقق نمیشد(چنانکه نشده بود.). عموم داستان های انبیاء و اولیاء در سنت ادب فارسی برگرفته از آثار اهل سنت بود. آثار اهل سنت هم بخصوص در زمینه تواریخ انبیاء، بیشتر مشتمل بر داستان های یهودی و اسرائیلی است. قصص الانبیاء نیشابوری که در قرن پنجم به زبان فارسی نگاشته شده یکی از نمونه های مهم چنین ادبیاتی است. بنابراین گرداوری ادبیات شیعی پیرامون انبیاء و اولیاء که بخصوص در تفسیر آیات قرآن موثراند، یکی از ضرورت های آن عصر بود. تعیّن یافتن اصول عقاید شیعه و جدا شدن دو مبحث «عدل» و «معاد» به عنوان دو اصل مجزا از توحید و ولایت، و نیز مواجهاتی که علمای شیعه با دیگر علوم در مباحث جهانشناسی و کیهانشناسی ، تبویب تازه ای از احادیث بدست آمده را طلب می کرد. لذا در گردآوری تمام احادیث و سنت شیعی این موارد نیز توسط علامه میباید لحاظ میشد. علامه در تبویب بحار چند کتاب را به شیوه تبویب سنتی اضافه می کند که به گفته خود او هم پیش از سابقه نداشته. او این کتاب ها را از پرفایده ترین کتاب‌های بحار میداند؛ کتاب العدل و المعاد کتاب تواریخ الانبیاء و الائمه کتاب السماء و العالم برای آشنایی جامعه شیعیان با معارف شیعه و عرضه این معارف به حوزه عمومی، آثار فراوانی به زبان فارسی نگاشت. با تکمیل بحار و شکل گیری ادبیاتی یکپارچه شیعی، نگارش آثاری به زبان فارسی تازه ممکن شده بود. آثاری نظیر حیاه القلوب که معرف داستان انبیاء و اولیاء پیش از اسلام بود ، در واقع همان ترجمه و تلخیص مجلدات کتاب تواریخ الانبیاء بحار و نیز جلاءالعیون ایشان هم ترجمه و تلخیص مجلدات تاریخ ائمه بحار بود. حلیه المتقین و عین الحیاه و عمده آثار دیگر ایشان هم به زبان فارسی، به پشتوانه بحار به زبان فارسی و برای فارسی زبانان نگاشته شد. آنچه ما اکنون از ادبیات شیعی سراغ داریم، تا حدود زیادی از مسیری است که علامه مجلسی بر ما گشوده است. طبقات محدثین پس از علامه، عموما در طرق معنعن اجازات، به ایشان می رسند و از این حیث ایشان را می شود با شیخ طوسی قیاس نمود. @konashmirrokni