سفر روحانی به عراق می‌تواند فتح‌بابی برای اهمیت بخشیدن به منطقه در دستگاه سیاست خارجی ایران در دوره روحانی باشد.
سیاست خارجی ایران با توجه به اهمیت پرونده هسته‌ای و پیامدهای ناشی از آن گریبانگیر دستگاه سیاست خارجی ایران بوده و در چند سال اخیر به‌واسطه مشغول بودن دستگاه سیاست خارجی به پرونده‌های بین‌المللی ایران به ویژه برجام، تجهیزات دفاعی و تا حدودی پرونده حقوق بشر و اتهام دخالت ایران در منطقه جهت‌گیری‌های فرامنطقه‌ای خود را بر سویه‌گیری‌های منطقه‌ای برتری بخشیده است.
این در حالی است که در سال‌های اخیر منطقه در چارچوب سیاست خارجی ایران بیش از آنکه مرتبط با دستگاه دیپلماسی باشد در ارتباط با نیروهای فرادولتی قرارگرفته و نمود بارز آن در سفر بشار اسد بدون اطلاع دستگاه دولت، خود را به نمایش می‌گذارد.
1
اکنون سفر روحانی به عراق نمایانگر نوعی تلنگر به دولت در ارتباط با مسائل منطقه بعد از رویکرد ظریف در این ارتباط است.
اگرچه ظریف در مصاحبه‌های اخیر خود تلاش داشته این رویکرد آشکار را تاحدودی پوشش دهد و اعلام کند که جهت‌گیری او بیشتر نه متوجه این معنا بلکه متوجه جایگاه وزارت امورخارجه است، اما جایگاه وزارت امورخارجه از یک سو از اهمیت برخوردار است و از سوی دیگر مصداق مطرح شدن جایگاه وزارت امورخارجه از سوی روحانی مورد عنایت و توجه است.
از این جهت باید این نکته را مورد توجه قرار دهیم که اساسا این سفر و قرابت و نزدیکی زمانی آن به این موضوع می‌تواند حامل پیام‌های مهمی مبتنی بر این مبنا باشد که دستگاه سیاست خارجی ایران در درون دولت به عنوان دستگاه دیپلماسی بر آن است که مسائل منطقه را نیز آرام آرام در چارچوب سیاست خارجی دولت مورد توجه قرار دهد و در این زمینه در وزارت امورخارجه فعال‌تر از گذشته وارد عمل شود. از این جهت سفر روحانی اهمیتی معنادار و تعریف پذیر پیدا می‌کند.
از طرف دیگر عراق از اهمیتی جدی برخوردار است و در وضعیت کنونی نزدیکترین کشور عربی به ایران است.
2
در موقعیتی که تلاش آمریکا و کشورهای دیگر عربی پس از نشست ورشو در کمیته‌های مختلفی که تشکیل شده ایجاد وحدت میان کشورهای عربی و رژیم صهیونیستی علیه ایران را دنبال می‌کند باید در نظر داشت جایگاه عراق و نزدیکی ایران به دولت عراق برای حل و فصل مسائل موجود می‌تواند تا حدود زیادی معنادار باشد. از این جهت باید گفت که سفر روحانی به عراق اهمیتی مضاعف در وضعیت کنونی و عملکردهای آمریکا برای رهبری محاصره منطقه‌ای ایران در چارچوب وحدت میان پایتخت‌های عربی و تلاویو مورد توجه است.
3
تحلیل بعدی در این زمینه متوجه تلاش ایران برای استفاده از گذرگاه عراق در جهت حل و فصل مسائل خود با عربستان است.
به هر تقدیر باید پذیرفت که عراق از یک سو به ریاض نزدیک است و از سوی دیگر با تهران؛ فلذا با توجه به گارد بسته هر دو پایتخت در برابر هم، استفاده معقولانه از عراق در جهت بازشدن گارد هر دوطرف با یکدیگر و انتقال صحیح دیدگاه‌ها می‌تواند تاحدودی مورد توجه قرار گیرد.
اگرچه دریچه‌های امید در این زمینه چندان باز و گسترده نخواهد بود.
4
تحلیل بعدی وجود عراق در چارچوب حوزه علمیه نجف، شخص آیت‌ا... سیستانی در کنار ایران، حوزه علمیه قم و وجود مقام معظم رهبری در تهران است. لذا نمی‌توان آیت‌ا... سیستانی و نقش کلیدی او را در حوزه تفکر اسلامی و شیعی نادیده گرفت. توجه به این نکته از سوی حسن روحانی و احتمال بالای ملاقات وی با آیت‌ا... سیستانی می‌تواند در این زمینه مورد توجه محافل گوناگون قرار گیرد.
فلذا باید گفت سفر حسن روحانی به عراق از اهمیت بالایی برخوردار است.
5
برخی از تحلیلگران نوشته اند:
چرخش دیپلماسی دولت به سمت شرکای سنتی با ناامیدی از اروپا و غرب منجر به معامله‌ای برد بردی می‌شود که 5سال از فرصت‌های طلایی آن غافل بود.
برایان هوک نماینده ترامپ، درباره سفر روحانی به عراق جمله ای می گوید که نشان از دندان های بهم فشرده و خشم دولتش از این اتفاق است.
وی می گوید :ایران می خواهد عراق را به یکی از استان های خود تبدیل کند. و با این حرف سعی می کند وحدت و یکپارچگی دو دولت که در این سفر به جهان نشان داده است، را خدشه دار کند. اما باید بداند روندی که آغاز شده دیگر به این سادگی خدشه پذیر نیست.
یک دلیل خشم دولت آمریکا، مقایسه ناخودآگاه این سفر توسط رسانه ها و افکار عمومی با سفر چراغ خاموش و بدون دیدار رسمی ترامپ به عراق بود. این قیاس آمریکا را تحقیر کرد.
روابط عمیق دو کشور، پیشتر با حماسه سالانه اربعین که مانور همبستگی و نزدیکی عمیق مردم دو کشور است و همکاری قوی مستشاری نیروهای نظامی ج. ا در شکست داعش، به جهان نمایانده شده بود.
6
سفر روحانی نشان داد همبستگی در سطوح عالی دو دولت نیز بقدری عمیق است که جایی برای تردید در باز نشدن گره سرنوشت دو کشور به هم باقی نمی گذارد و نتیجه قطعی آن بازگشت ثبات و امنیت به منطقه به ویژه عراق است. این برای آمریکا یعنی گسترش نفوذ ایران در منطقه و کاستن از دایره نفوذ نامشروع آمریکا.
افزایش حجم مبادلات تجاری به نزدیک دو برابر و بدست گرفتن بخش قابل توجهی از بازار عراق و روابط بانکی... از دیگر آثار این سفر است که روی کاهش فشار تحریم های ظالمانه آمریکا بر ایران تاثیر گذار است.
تثبیت سهم ایران در مشارکت فعالانه در بازسازی عراق نیز از آثار این سفر است که موجب کاهش سهم آمریکا و هم پیمانانش و البته کاهش نفوذ و ماندگاری آنان در عراق است.
این سفر یعنی بی نتیجه بودن فشارهای آمریکا به عراق برای کاهش روابط تجاری و سیاسی با جمهوری اسلامی و به معنای عدم مشارکت عراق در بازی ضد ایرانی آمریکا و عربستان.
این تعمیق روابط موجب بالا رفتن امنیت و شکست برنامه های احتمالی آمریکا در بازگشت افراطی گری و ناامنی به منطقه است.
7
مقایسه سفر روحانی با ترامپ از نگاه تحلیلگران:
سفر روحانی به عراق با سفر دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا به این کشور در ماه دسامبر مقایسه شده ،سفری که در جریان آن دونالد ترامپ نیمه‌های شب وارد پایگاه نظامی آمریکا در عراق شد و مورد استقبال هیچ یک از مقامات این کشور قرار نگرفت.
روحانی سفر ترامپ به عراق را در تاریکی شب به معنای شکستی برای آمریکا در عراق خواند و از ترامپ پرسید چرا به صورت علنی و در چارچوب سفری رسمی وارد عراق نشده است.
8
سفر اعلام نشده ترامپ به عراق خشم مقامات بغداد را برانگیخت و این سفر ترامپ را نقض حاکمیت ملی عراق اعلام کردند.
در مقابل، سفر روحانی به عراق در روز روشن انجام شد و وی مورد استقبال مقامات بلندپایه عراق قرار گرفت. بسیاری بر این باورند که سفر روحانی تاکیدی است بر شکست واشنگتن برای ایجاد اختلاف و تفرقه بین دو کشور همسایه ایران و عراق.
ایران در حال حاضر شریک تجاری اصلی عراق است و حجم مبادلات سالانه دو کشور حدود ۱۳ میلیارد دلار است که دو طرف امیدوارند به ۲۰ میلیارد دلار افزایش یابد.
عراق همچنین به حمایت ایران در مبارزه با تروریسم وابسته است.
9