🔻 جوشش "مردم" در معرکۀ میدان
🖋 مهدی جمشیدی
۱. تهران، ۱ مهر ۱۴۰۱، نماز جمعه، راهپیمایی مردم. آنقدر از "مردم" سخن گفتند که بعضی باور کردند که گویا آنان که در خیابان، رسم "هرزگی" و "خیانت" و "خباثت" در پیش گرفتهاند، بهراستی "مردم" هستند، امّا امروز، نه در شب تاریک بلکه در روز روشن، معنی "مردم" را دریافتیم و دیدیم "مردم" چه کسانی هستند و چه میگویند. سیل جوشان و برآشفتۀ جمعیّت، پایان نداشت و مردم از پسِ مردم در راهپیمایی، روان بودند. هرچه میآمدند و میرفتند، تمام نمیشدند. در اینجا، دلها شعلهور بود، نه سطلهای زباله؛ درد دین داشتند، نه سودای ولنگاری فرهنگی؛ همدل و مؤمن بودند، نه اجیرشده و فریبخورده؛ نه سنگی پرتاب شد و نه شیشهای شکست شد؛ نه اموال عمومی به آتش کشیده شد و نه مأمور نیروی انتظامی؛ نه راه بر کسی سد شد و نه به کسی حمله شد؛ نه سلاح سرد در میان بود و نه سلاح گرم.
۲. امروز، متن و ماهیّتِ "واقعیّت اجتماعی" در ایران، از سوی خودِ "مردم"، به تصویر کشیده شد؛ تصویری راستین از "لایۀ پنهانِ هویّتی". آنچه را که دیگران در "نظرسنجیها" و "نظرسازیها" طلب میکردند، امروز در برابر چشمان خویش مشاهده کردیم و از زبان خودش، "دردها" و "دغدغهها" و "رنجها" و "خواستهها" و "آرمانها"یش را شنیدیم. همهچیز، "طبیعی" و "دستکارینشده" بود و مردم، خویش را همانگونه که بودند، نمایاندند. کافی بود از حائل و عایق "رسانه" خارج بشویم و به خودِ "واقعیّت"، چشم بدوزیم تا حقیقت را دریابیم. باید خویش را از بافتهها و ساختههای "رسانههای نارسا"، تهی سازیم و صدای واقعیّت را مستقیم بشنویم.
۳. همچنین در "میدانِ عینیّت"، مشاهده کردیم که واقعیّت اجتماعی در ایران، هر چند خصوصیّت "پیوستاری" و "رنگینکمانی" دارد، امّا از "دامنۀ دیانت" و "دایرۀ ولایت" خارج نیست. مردم، یکسان نیستند، امّا تنوّع و تکثّرشان، در چهارچوب "ارزشهای غایی و بنیادی" صورتبندی شده است که همگی از هویّت و حیات دینی برخاستهاند. این است عمق و عقبۀ تعهد دینی در جامعۀ ایران. آنان که جامعۀ ایران را "پارهپاره" و مبتلا به "شکافهای فزاینده" و "تضادهای ریشهای" میدانند، نمیدانند که بیرونزدگیها و اصطکاکها، اقلّی و ناچیز هستند و نمیتوانند به یکپارچگیِ هویّت دینی، گزند برسانند.
۴. البتّه میدانم که ما در ایران با "طبقۀ متوسطِ متجدِّد" روبرو هستیم که دنبالۀ بومی و وطنیِ تمدّنِ غربی هستند و انتخابهای فرهنگیشان با ما تفاوت فراوان دارد، امّا اینان، "تعیینکننده" نیستند؛ چراکه "اکثری" و "فربه" نیستند. اینان اقلّیّتِ پریشانحال و پُرمدّعایی هستند که میکوشند از خویش، "روایتهای بزرگ" بیافرینند و وانمود که کنند همان "مردم" هستند. این دعاوی و روایتسازیها، چنان زیرکانه و موذیانه بوده که حتّی برخی از ما را نیز به خطا افکنده و دچار این گمان کرده که جامعۀ ایران از "ایدئولوژی انقلابی" عبور کرده است؛ حالآنکه واقعیّتِ نیالوده به کجروایت، چنین دلالتی ندارد.
۵. بخش عمدهای از این روایتسازیهای وارونه، بر عهدۀ "روشنفکرانِ سکولار" بود. آنان بهطور عامدانه و آگاهانه، "پیشفرضهای اثباتنشدۀ" خود را تکرار کردند و کوشیدند با "تکرار روایت"، دروغ را بر جای حقیقت بنشانند. ما نیز سعی نکردیم که مواجهۀ ساختارشکنانه با "بدیهیّات کاذبِ" آنها داشته باشیم و نشان دهیم که "مقدّمات" و "مبانی"شان، یکسره خطا و ناصواب هستند. بیچاره اینان که استدلالهایشان، پای چوبین دارند و آرمانشهرشان، چونان خانهای بر آب است. آنچنان در مردابِ "حماقتِ نظری" فروغلتیدهاند که هرچه "واقعیّت" فریاد میزند که "نظریهها"یشان را برنمیتابد، نمیشنوند.
۶. در آن سو، دستهای از "روحانیانِ دگراندیش و سیاستزده" قرار دارند که تجدّد را "توجیه دینی" میکنند و برای "آزادیِ لیبرالی"، آیه و روایت میآورند. از آن هنگام که سهمشان از قدرت سیاسی پرداخت نشده، زبان به اعترض گشودهاند و سرگرم دوختودوز "جامۀ کجروایت" به تن واقعیّت شدهاند. این "آیتاللههای فرسوده" و "حجتالاسلامهای پشیمان"، جادهصافکنِ نیروهای تجدّدی در ایران هستند و دین را به دستمایۀ بازتولید سیاسیِ خویش فروکاهیدهاند. دریغ از اندکی صداقت و تقوا و اخلاق در این ظاهرالصلاحهای معمّم. شریحهای هُرهری مسلکی هستند که دیندانیشان، "نرخ" دارد نه "عیار". اینان مبلغان و مروّجانِ "فقهِ جان لاکی"اند نه"فقهِ جعفری". میتوانند به هر دروغ و خدعهای، دهها آیه و روایت سنجاق کنند و از دین و دیندانی، "دکّان" بسازند. خمینیِ کبیر از بوی تعفّن اینان در آخرت گفت، امّا کار بدانجا رسیده که ما در همین دنیا، از وجودِ مشمئزکنندۀ اینان گریزان شدیم.