◽️ "ما این همه‌ایم؟!"
امروز بخشی از کتاب اشارات ابن سینا را در کلاس بحث کردم که طی آن شیخ الرئیس به شبهه ای در باب وجود «شرّ اخلاقی» در میان عموم انسان ها پاسخ داده بود.
شبهه این است که اگر خداوند «خیر» همگان را می خواهد چرا این قدر «شرّ» از جمله اعتقادات ناپسند و رفتارهای زشت اخلاقی میان آدمیان رواج دارد؟
شیخ از تعبیر دقیقی استفاده می کند هر چند خودش بدان اعتقادی ندارد، می گوید «به نظر می رسد» اغلب مردم ضدّ چیزی هستند که باید باشند.
در واقع شیخ این نگاه را به سطحی‌نگری متهم می‌کند، این یعنی در زمان شیخ هم این سخنان بوده که وضع اعتقادی و اخلاقی مردم رو به فناست! و این فیلسوف دست به قلم شده و در اثر فلسفی اش این توهم اجتماعی را می خواهد بزداید.
تحلیل شیخ قابل توجه اما نیازمند تکمیل است؛ شیخ می‌گوید به جسم و ظاهر انسان‌ها بنگرید!
بخش بسیار اندکی از انسان‌ها هستند که در «زیبایی» و «صحت» در اوج کمال اند، هم در زیبایی بی نقص اند و هم در سلامتی گرفتار هیچ بیماری ای نیستند.
از آن سو بخش اندکی در هر دو ویژگی در غایت گرفتاری اند، هم بسیار زشت‌اند و هم کلکسیونی هستند از امراض و بیماری ها.
اما اغلب مردم نه این‌اند و نه آن؛ بیشتر مردم یکی دو بیماری مختصر دارند اما سلامت عمومی بر آنها غالب است و نیز از حیث زیبایی نیز هر چند زیبای مطلق نیستند اما بی بهره نیز نیستند و زیبایی‌هایشان دارای مراتب است.
به همین کیفیت «ایمان» انسان‌ها در این طیف سه گانه جای می گیرد، برخی که اوج اخلاق و ایمان اند در اقلیت‌اند و برخی که در حضیض رذالت و پستی اند نیز در اقلیت اند. اغلب مردم نه این‌اند و نه آن.
تا بدین جا سخن شیخ بود.
یک سؤال که احتمالا جوابش پاسخ روشنی به اعتراض همیشگی «مردم بی دین شده اند» باشد.
چرا در اغلب جمع‌ها که حاضر می شویم گویا غلبه با بی دینی است و در یک کلام احساس می‌کنیم وضعیت اخلاقی و دینی جامعه بدتر شده؟ اما روزهای خاصی مثل راهپیمایی ها و عزاداری ها که می شود متحیر می شویم که آیا «ما این همه ایم»؟!
پاسخ مرهون مقدمه مختصری است:
سه طیف مزبور شیخ را مرور کنید، حکم اجتماعی و سیاسی مهمی در این طیف‌ها وجود دارد:
اگر حاکمیت جامعه با انسان های «خیر» و طرف «سفید» طیف باشد قشر خاکستری و میانه به همان ویژگی ها متمایل شده و رنگ سفیدش غالب می شودو اگر حاکمیت با طرف «شر» و طرف «سیاه» باشد امر بالعکس است.
نکته این است که در اغلب جمع های عمومی نیز مقیاس کوچکی از حکومت وجود دارد و اگر «سفید»ها جوّ را به عهده بگیرند جو سالم و خوبی به نظر می رسد هر چند در میانه اش رفتارهای زشتی هم به صورت حداقلی دیده می شود.
و اگر «سیاه»ها جوّ را عهده دار شوند جوّ بسیار پلید به نظر می آید و رفتارهای خوب و اندک حداقلی هم البته در بین آن پیدا می شود.
و نکته مهم تر این که متاسفانه «سفید»ها نوعا انگیزه یا توانایی لازم برای آن که بر محیط غالب شوند را ندارند.
#سلام_فرمانده