#یک_نکته
🌀 پماک (2)
🔹ریشه‌شناسی نام پماك
گمانه‌زنی دربارۀ ریشۀ نام پماك و آگریان، از اواخر سدۀ ۱۹ و اوایل سدۀ ۲۰م، یعنی از همان زمانِ شناخته شدنِ این نام آغاز شده است. با آنكه دربارۀ ریشۀ نامها، اتفاق نظری وجود ندارد، آنچه با اطمینان می‌توان گفت آن است كه ساخته شدن این نامها مربوط به مدتها پیش از آشنایی مورخان و توجه به وجه اشتقاق آن است. در واقع، همین كهنگی و تصرفات احتمالی در ساختِ نخستین نام است كه شناختِ ریشۀ آن را با مشكل روبه‌رو ساخته است.
🔹 فارغ از آنچه بر پایۀ خوانشهای ۳گانه دربارۀ ریشۀ این نامها گفته شده است، پیشنهاد می‌شود كه واژۀ پماك از ریشه‌ای به معنای جابه‌جایی و حركت دانسته شود؛ پیشینۀ واژه می‌تواند به ریشۀ هند و اروپایی mei و پیش اسلاوی mijati (= رفتن و گذشتن) بازگردد كه مشتقات آن در زبانهای گوناگون اسلاوی یافت می‌شود (تروباچف، XIX / 31؛ استالف، 46؛ پكرنی، 710).
🔹واژۀ پماك كه ظاهراً می‌تواند از این ریشه ساخته شده، و دارای معنای جابه‌جا شونده و كوچنده بوده باشد، هنوز در صربوكرواتی به معنای لغوی خود برجای مانده است (دئانُویچ، .(660 مصدرهایی به صورت پماتسی و پماكنوتی[۱۹] نیز از همین ریشه، به معنای حركت كردن و جابه‌جا شدن در همان زبان وجود دارد (همو، ۶۶۰,۶۵۹ ؛ گروییچ، .(۵۰۵ چنین اشتقاقی با شیوۀ قدیم زندگی پماكها كه زندگی شبانی بوده، نیز سازگار است. گفتنی است كه قومی اسلاو با نامِ میاك در منطقۀ مرزیِ مقدونیه و آلبانی زندگی می‌كنند كه بخشی از آنان مسلمانان‌اند؛ گفته می‌شود كه اغلب میاكها قبل از جنگ، شبان و كوچنده بوده‌اند (تامر، بند .(۶ فرایندِ پیشنهادی برای ساخت این نام، فرایند همسان با پماك از ریشۀ mei، بدون پیشوند po- است. این احتمال دور نیست كه آنان خویشاوند پماكها بوده باشند، چه، منطقۀ یاد شده آخرین حد غربی منطقۀ پماك‌نشین در اواخر قرن ۱۳ق / ۱۹م بوده است.
🔹 در تأیید این پیشنهاد نخست باید به اصطلاح «یوروك» اشاره كرد كه اولیا چلبی در سخن از ساكنان روم ایلی، در منطقه‌ای نزدیك به بوم پماكها دربارۀ گروهی از ساكنان به كار برده است؛ او در سخن از تركیب قومی این مناطق، در كنار تركها و گاه ارمنیها از گروهی با عنوان یوروك در عرض آنان یاد كرده است (مثلاً نك : ۵ / ۲۹۹-۳۰۰). این واژه از مصدر یورومكِ تركی به معنای راه پیمودن است و در اصطلاح عصر عثمانی به عشایر و قبایل كوچنده اطلاق می‌شده است (نك : سامی، قاموس تركی، ۱۵۶۰؛ كُجابای، 819). چنین می‌نماید كه دو اصطلاح یوروك و پماك می‌توانند ترجمۀ یكدیگر باشند. در صورت درستی این ارتباط، باید گفت كه واژۀ پماك در قرن ۱۱ق / ۱۷م ــ یعنی روزگار اولیا چلبی ــ هنوز به صورت نامِ خاص درنیامده بوده، و جاافتادن آن به عنوان نام خاص در سدۀ ۱۲ق / ۱۸م یا حتى اوایل سدۀ بعد واقع شده است.
🔹 تأیید دیگر برای اشتقاق پیشنهادی آن است كه در میان اقلیتهای مسلمان منطقۀ جنوب شرق بالكان، ویژگی جابه‌جا شوندگی ــ دست‌كم در پیشینۀ تاریخی ــ به گونه‌های مختلف دیده می‌شود. در این باره، نخست باید به كولیهای مسلمان در بالكان اشاره كرد كه ویژگی عمومیِ آنان جابه‌جایی بوده است؛ مصداق دیگر توربشی، یا صربهای مسلمان مقدونیه است كه بازگشت نام آنان به دست‌فروشان دوره گرد است (نك : ه د، توربشی).
🔹 دربارۀ نام آگاریان، به نظر می‌رسد این نام گونه‌ای از واژه‌ای باشد كه امروزه به صورتِ گُریانیك [۲۰]در زبان صربوكرواتی برجای مانده است و معنای كوه‌نشین، یا كوه گرد دارد (برای واژه، نك : دئانویچ، ۱۸۸). شكل كوتاه‌ترِ واژه، یعنی گُریان [۲۱]نیز امروز به عنوان نام شخصی در میان اسلاوهای بالكان رایج است. «آ» در آغاز كلمه، ظاهراً پیشوندِ اتصاف به صفت است كه در پماكی و دیگر زبانهای اسلاوی شناخته شده است ، مانند آژُنِن [۲۲](= متأهل) (كوكاس، npn.).
🔹در تأیید این پیشنهاد باید توجه داشت كه گروه كوچكی از مسلمانان اسلاو زبان كه در بخشی از كوزوو زندگی می‌كنند، نام «گوران» (جمع: گورانی) برخود دارند. بر اساس گزارشها، این قوم در زبان و نیز آداب و رسوم، شباهتهای بسیاری به پماكها دارند و شاید گروهی از آنان‌اند كه زمانی به كوزوو كوچیده‌اند ( مانگالاكُوا، npn.؛ «تار ـ گروه ۱»، پیام ۱۱۷۹ ).
🌀 منبع: دبا (مدخل پماک)
🆔 @OstadPakatchi