اگرچه ترکیه در افکار عمومی بیشتر به عنوان کشوری لائیک شناخته می شود اما متن جامعه ترکیه جامعه ای دیندار و با گرایشات دینی و مذهبی قابل توجه است. از این رو شناخت حقیقی این جامعه مسلمان، جز با شناختی کلی از وضعیت جریانات و گرایشات مختلف دینی امکان پذیر نخواهد بود. پژوهشگاه باقرالعلوم در یکی از آثار جدید خود با عنوان «اطلس ترکیه: تصویر جریانات و رهبران مذهبی اهل سنت ترکیه ی معاصر» در تلاش برای رفع این خلاء جدی اطلاعاتی در زبان فارسی و مخاطبان ایرانی است.
ناشر اثر در مقدمه خود بر کتاب آورده است: پس از استقبال از کتاب اطلس رهبران، که به ارائه تصویر رقابت داعیان مذهب در جهان اهل سنت پرداخته‌است، بر آن شدیم که این تصویر هوایی و اجمالی را در نقاط دارای اولویت شفاف‌تر کنیم. ازاین‌رو، تحقیقات کتابخانه‌ای مربوط به بررسی اطلس جریان‌های اسلامی ترکیه از زمستان سال 1397، با تلاش‌های پژوهش‌گر ارجمند، جناب آقای مسعود صدرمحمدی، آغاز شد. با توجه به بی‌سابقه بودن چنین پژوهشی، حتی در فضای ترکیه، تدوین این اثر نیازمند تلاشی بدیع و کوششی مجاهدانه و مطالعهٔ تعداد زیادی از منابع دست‌اول به زبان ترکی استانبولی بود.
نویسنده نیز در مقدمه خود در تعریف اثر می‌نویسد: اثری که در دست دارید درپی آن است که تصویری تا حد ممکن جامع از فضای دینی اهل سنت ترکیه ارائه دهد. طبیعی است که این تصویر همۀ ترکیه نیست، بلکه قدری از آن چیزی است که نویسنده دیده و در ادامه توان انتقال آن را داشته‌است. در انتخاب افراد و جریان‌های مختلف و بیان افکار و دیدگاه‌های آنها، حتی‌الامکان و به‌شرط مخل معنا نبودن، از توضیحات تاریخی و پیرامونی خودداری شده‌است تا مخاطب از تمرکز در اصل موضوعات منصرف نگردد. همچنان‌که مشاهده خواهید کرد، تا حد ممکن، از ورود به مباحث تاریخی گریخته‌ایم و جز در مواردی که بی‌اطلاعی از یک نکتۀ تاریخی ممکن بود مانعی برای فهم مسئله باشد، به موضوعات تاریخی نپرداخته‌ایم.
صدرمحمدی در مورد ساختار اثر نیز می‌نویسد: تمام جریانات دینی موجود را به دو گروه کلی جریانات مبناگرا و جریانات نواندیش تقسیم کردیم. در این تقسیم‌بندی مبناگرا بودن به معنای گرایش مرکزی و اساسی به مبانی دینی که تلاش می‌کند با بهره‌گیری از میراث گذشته اسلامی به مدیریت جهان معاصر بپردازد در نظر گرفته شده‌است. نواندیشی نیز لزوما به معنای عدم مبناگرایی دینی نبوده بلکه به معنای تمرکز و توجه مرکزی به نواندیشی دینی در عین مناسبات با مبناست. از این رو در گروه اول جریانات طریقتی و جماعات دینی، جریان مدرسی و مساله مدارس امام خطیب، مبلغان سنتی، جریان سلفی و سازمان دیانت را قرار دادیم. همچنان که مشهود است این موارد لزوما همراستا و همکار با یکدیگر نیستند و حتی در مواردی می‌توان شاهد رودررویی آنها بایکدیگر بود. اما همه آنها را می‌توان در ذیل تلاش برای حرکت در داخل ثغور سنت‌های پیش بینی جمع کرد.
در گروه دوم نیز روشنفکران دینی، فضای الهیات آکادمیک، جریان قرآن‌گرا و اسلام سیاسی را مورد توجه قرار دادیم. در بخش اسلام سیاسی با توجه به تاثیری که حاکمیت درازپای حزب عدالت و توسعه بر سرنوشت دین و دیانت در ترکیه داشت به عنوان یک ضمیمه به مداقه بر تاثیرات حزب عدالت و توسعه بر فضای دینی ترکیه پرداخته شد.
این اثر 510 صفحه ای در سامانه فروش اینترنتی انتشارات پژوهشگاه باقرالعلوم علیه السلام در دسترس خریداران است.
🔵کانال مطالعات ترکیه و قفقاز اندیشکده مرصاد
@turkeycaucasus