🔰کتب منسوب به امام حسن عسکری(علیه السلام)
🔺 قسمت اول:
📌در گزارشات تاريخی دو كتاب به امام حسن عسكری(ع) منسوب شده است. يكی کتاب تفسیری است که شامل تفسیر سوره حمد و قسمتی از سوره بقره است. اين كتاب موافقان و مخالفاني دارد و اشكالاتی به آن وارد شده، که پاسخ هايی نیز به آن داده اند. دوم كتاب «المقنعة» است که «ابن شهر آشوب» آن را به امام(ع) منسوب کرده است، که اين كتاب مشتمل بر علم حلال و حرام است.
الف: تفسیر؛
📌کتاب تفسیری به امام عسکری(علیه السّلام) نسبت داده شده که شامل تفسیر سوره حمد و قسمتی از سوره بقره است. این کتاب از ابتدای طرح آن در محافل علمی، از قرن چهارم تا به امروز، مورد قضاوت های گوناگونی قرار گرفته است. شماری از عالمان آن را از آثار امام(عليه السلام) دانسته و احادیثی نیز از آن نقل کرده اند. برخی دیگر آن را ساختگی شمرده و آن را فاقد اعتبار علمی دانسته اند. بخشی از این قضاوت ها متکی به سند کتاب است؛ زیرا دو نفر به نام های «یوسف بن محمد بن زیاد» و «محمد بن سیّار»، اساس روایت آن هستند و واسطه این دو و شیخ «صدوق»، یک نفر با نام «محمد بن قاسم استرآبادی» است، گرچه بر اساس روایت «ابن شهر آشوب»، «حسن بن خالد برقی» نیز راوی این تفسیر است.(۱)
📌 افزون بر ابهام و اشکالاتی که در هویت افراد فوق به جز «خالد بن حسن» وجود دارد، در کیفیت سند و نیز این که آیا این دو نفر خود، راوی کتاب هستند یا پدرانشان، صحت انتساب آن به امام(علیه السّلام) را زیر سؤال می برد.(۲). به برخی از این اشکالات پاسخ هایی داده شده است.
📌اشکال دیگری که بر کتاب وارد شده، این است که در آن روایاتی نقل شده که از نظر محتوی به طور جدی قابل انتقاد و ایراد بوده و گاهی به صورتی آمیخته با خرافات است که به هیچ وجه نمی توان آن را به امام(علیه السّلام) نسبت داد. چنان که علامه «تستری» چهل مورد از این نمونه ها را ارائه داده است.(۳)
از میان مخالفان این تفسیر می توان به «ابن الغضائری»، علامه «حلّی»، علامه «بلاغی» و آیة الله «خویی» اشاره کرد. اما در مقابل، شماری دیگر سخت با نسبت آن به امام موافقند که از جمله آنان، شیخ «صدوق»، «طبرسی» صاحب «احتجاج»، «کرکی»، «مجلسی» اول و دوم و شیخ «حرّ عاملی» را می توان نام برد.(۴)
📌از این اسامی چنین به دست می آید که گرایش اخباری نوعاً کتاب را پذیرفته و گرایش عقل گرا آن را نامقبول دانسته است.
📌برخی دیگر از علما موضعی میانه برگزیده و نظر داده اند که این تفسیر، مانند کتب دیگر می تواند مورد انتقاد قرار گرفته و روایات صحیح آن پذیرفته شود. علامه «بلاغی» ضمن رساله ای در نقد آن، مواردی را که موجب سلب اعتبار آن تفسیر می شود، برشمرده است.(۵)
نکته مهم این است که «علی بن ابراهیم قمی» و «محمد بن مسعود عیاشی» از مفسران متقدم شیعه، هیچ کدام در تفسیرهای خود، روایتی از این کتاب نقل نکرده اند، که این مسأله می تواند نقش تعیین کننده ای در قضاوت درباره این تفسیر داشته باشد.
♦️ منابع:
(۱ ). معالم العلماء، ابن شهرآشوب مازندرانى، محمد بن على بن شهرآشوب، المطبعة الحيدريه، نجف اشرف، ۱۳۸۰ ق، ص ۳۴؛ عبارت چنین است: حسن بن خالد برقی، اخو محمد بن خالد، من کتبه: تفسیر العسکری من املاء الامام(علیه السلام)، مائة و عشرون مجلدة.
(۲). رسالة حول التفسیر المنسوب الی الامام العسکری(علیه السّلام)، بلاغی، محمد جواد، تحقیق: استادی، رضا ، نور علم، چاپ دوم، ص ۴۹.
(۳). الاخبار الدخلیة، شوشتری، محمدتقی، تحقیق:علی‌اکبر، غفاری، مکتبه الصدوق، تهران، ۱۳۹۰ ق، ج ۱، ص ۴۹.
(۴). رسالة حول التفسیر المنسوب الی الامام العسکری(علیه السّلام)، همان، ص ۱۱۸_۱۳۵.
(۵). همان، ص ۱۳۷_۱۵۱.
#معرفی_کتاب
#نقد_و_بررسی_کتاب
#امام_عسکری_علیه_السلام
📚📚📚 کتابخانه مدرسه علمیه الزهرا علیها السلام
https://eitaa.com/alzahranasr_lib