✳️ پرسش در باره افکار و اندیشه های مرحوم علامه حسن زاده آملی خدمت استاد معظم استاد آیت الله نصیری (دام عزه) با توجه به آشنایی که از اندیشه های حضرتعالی به ویژه ارادت به اهل بیت (ع) دارم، نگاشته شما با عنوان «در سوگ و در ستایش از علامه حسن زاده آملی» تا حدودی برایم عجیب آمد. از آن جا که می دانم با اندیشه ها و افکار مرحوم آیت الله حسن زاده آشنایی دارید، آیا دفاع تمام قد آن مرحوم از اندیشه های ابن عربی که بخش از آنها تطهیر خلفاء و تمجید از عائشه است و نیز دفاع ایشان از وحدت وجود و تصوف را تایید می فرمایید؟ از این که تصدیع می کنم، پوزش می طلبم. 🔹 پاسخ علیکم السلام تشکر از پرسش خوبی که مطرح فرمودید. وظیفه امثال این ناچیز آن است که در حال حیات و ممات از خدمات مختلف اندیش وران و عالمان برجسته حوزه تقدیر کرده و نام و یاد آنان را گرامی بداریم و در همین عرصه نیز آن چه مطابق با واقع و حقیقت است، بر زبان جاری کنیم. پیداست معنای این دست از تقدیرها و تمجیدها تایید همه اندیشه ها، آثار و برون دادهای اندیشه و منش آنان نیست؛ زیرا تنها معصومان هستند که در اندیشه و منش آنان خطا راه ندارد. چهار ویژگی ای که این ناچیز برای مرحوم علامه حسن زاده آملی برشمردم، مطابق با واقع و حقیقت زندگی آن مرحوم بوده و هست و آنها را باور دارم. چگونه می توان آن همه خدمات علمی، اخلاقی و معنوی آن مرحوم را نادیده گرفت؟! اعراب گذاری کنونی کافی شریف، تکمیل چند جلد آخر شرح نهج البلاغه علامه خویی و ... تنها بخشی از خدمات آن مرحوم به اهل بیت (ع) است. با این حال در همان زمان حیات ایشان به نظر قاصر خود نسبت به برخی از اندیشه ها و مواضع فکری ایشان اشکالاتی داشتم. همان گونه که قبلا در کانال بحثی در باره انحراف ابن عربی از ولایت اهل بیت (ع) آوردم و مواردی از کتاب فتوحات را برشمردم که نشان می دهد او تا چه اندازه به اشتباه به خلفاء و گاه به عائشه ارادت دارد و نیز در کتاب «بررسی مکتب تفسیری صدرالمتالهین» برخی از تفسیرهای ابن عربی در کتاب فصوص الحکم را تفسیر به رأی برشمردم، طبیعی است از این که چنین کتاب هایی مدار درس و بحث در حوزه قرار گیرد، را نمی پسندم و موافق نظر اهل بیت (ع) نمی دانم، به ویژه آن که مرحوم علامه حسن زاده در سراسر عمر خود با تمام قد از ابن عربی دفاع کرد و در آثار خود و در ایام تدریس نقدی بر ابن عربی وارد نساخت. نیز آن زمان که آن مرحوم در مصاحبه ای اعلام کرد که به استناد شهود یک فرد عامی، شهادت ثالثه در اذان برای صدیقه طاهره (ع) لازم است، این ناچیز با فهم قاصر خود در برخی از جلسات عرض کردم که شهادت ثانیه خود دچار اشکال و ایراد است و فقهای ما با چه زحمت از باب قصد رجاء آن را سرپا نگاه داشته اند؛ آن گاه چگونه رواست که به استناد دلیلی بسیار بی مایه، فقره ای دیگر به اذان که حدود و ثغور آن از ناحیه شارع اعلام شده است، اضافه گردد؟! در باره دیدگاه علامه حسن زاده در زمینه وحدت وجود باید منصفانه گفت با توجه به سه تقریر شایع از وحدت وجود، آن چه که از آثار ایشان بدست می آید همصدا با دیدگاه حکیمان الهی همچون صدرالمتالهین «وحودت وجود و تعدد موجود» است که از آن حلول یا یکی دانستن خداوند با مجموع هستی بدست نمی آید. از این جهت نسبت هایی که در این زمینه به آن مرحوم وارد می سازند، را ناروا می دانم. خداوند آن مرحوم را مورد رحمت بیکران خود قرار دهد و ما را در جهت رضایت کامل خود رهنمون فرماید. بمنه و کرمه 🔹 با توجه به آن که امروز آن مرحوم به خاک سپرده می شود، توصیه می کنم که امشب از نماز لیله الدفن برای ایشان غفلت نفرمایید. موفق باشید. 🆔 eitaa.com/alinasirigilani