🔺آیا میتوان شبه‌جنبش‌های معنوی را فرقه نامید⁉️
♦️ شبه‌جنبش‌های معنوی در ابتدا به عنوان فرقه تلقی می‌شدند. فرقه نوعی بار مفهومی منفی دارد که اختلاف، تفرقه و هنجارشکنی را تداعی می‌کند.
🔷 در قلمرو مسائل دینی و معنوی، فرقه‌ها اعتقادات عمومی را پشت سر می‌گذارند و سنت‌های مقبول را در هم می‌شکنند.[1]
🔶 اما بسیاری از شبه‌جنبش‌های معنوی، خود را دینی ارزیابی نمی‌کنند و نمی‌توان آن‌ها را با چارچوب‌های دینیِ مشخص سنجید و چنین گفت که آن‌ها از برخی اصول اسلام یا برخی اصول مسیحیت عدول کرده‌اند.
🔷 همچنین جنبه‌های جدایی‌طلبانه‌ای که معمولا در فرقه‌های مذهبی دیده می‌شود، در بسیاری از آن‌ها وجود ندارد، بلکه برعکس می‌کوشند خود را در چارچوب جامعه تعریف کنند.
🔻 مارگارت تالر سینگر، پیشرو در تحلیل آسیب‌شناسی فرقه‌هاست و می‌کوشد با رویکردی روان‌شناختی و جامعه‌شناختی مفهوم فرقه را تعریف کند. ویژگی‌هایی که او برای یک فرقه توضیح می‌دهد، از این قرار است:[2]
🔹 رهبری مستبد
🔸 ساختار سلسله مراتبی قدرت
🔹 مغزشویی یا استفاده از تکنیک‌های مجاب‌سازی
🔶 این سه ویژگی در مجموع می‌تواند معرّف یک فرقه باشد. فقدان هرکدام از آن‌ها موجب خروج موضوع از تعریف فرقه می‌شود.
🔷 در این میان ویژگی سوم از اهمیت بیشتری برخوردار است. سینگر به موضوع مجاب‌سازی یا مغزشویی به تفصیل پرداخت و هفت راه‌کار برای انجام عملیات مغزشویی معرفی کرد:
1️⃣ فریب: از طریق آراستن ظاهر فرقه و پنهان نگه‌داشتن عملکردها و اعتقادات واقعی، افراد را می‌فریبند و به فرقه جذب کنند.
2️⃣ ویژه‌سازی: القای رهبران فرقه به اعضا که تنها در تشکیلات آن‌ها و با اطاعت از دستورهای آن‌ها نجات می‌یابند.
3️⃣ ایجاد ترس: ترس همیشگی اعضا از رهبر فرقه و تشکیلات؛ زیرا رهبر مدعی اقتدار مستقیم از جانب خدا برای کنترل تقریبا تمام شئون زندگی فرقه است و افراد حق اعتراض و پرسش ندارند.
4️⃣ بمب‌باران عشق و کنترل روابط: برای هر عضو جدید، به سرعت دوستانی انتخاب می‌کنند و به تدریج به او می‌فهمانند که مخالفت با فرقه سبب از دست‌دادن تمام دوستان تازه‌اش می‌شود. از سوی دیگر سعی می‌کنند ارتباطات گذشته فرد را با دوستان و حتی خانواده قطع کنند.
5️⃣ کنترل اطلاعات: به عضو فرقه تلقین می‌کنند که مطالب و اطلاعات خارج از فرقه، غیرواقعی و شیطانی است و فقط باید به آن‌چه در فرقه فرا می‌گیرد، اعتماد کند.
6️⃣ ساختار گزارش‌دهی: اعضا موظف‌اند مراقب هم باشند و گزارش وضعیت یکدیگر را به مراتب بالاتر فرقه ارائه دهند.
7️⃣ کنترل زمان: با ملاقات‌ها، فعالیت‌ها و مأموریت‌های طولانی، اعضا را مشغول نگه می‌دارند تا فرصتی برای تفکر، کسب اطلاع از سایر راه‌ها و تردید در عقاید و آرمان‌های فرقه نداشته باشند.
🔶 موضوع مغزشویی مورد نقدهای فراوانی قرار گرفته است. البته این کارها کم‌وبیش در برخی شبه جنبش‌های معنوی انجام می‌شود؛ اما در یک خانواده یا گروه‌های فرهنگی و اجتماعی سالم نیز ممکن است کمی از این برنامه‌ها و شیوه‌ها اجرا شود تا اعضاء با تمرکز و آرامش فکری به سوی اهداف مشترک حرکت کنند.
♦️ به هرروی انسان‌ها دارای شعور و اختیار هستند و می‌توانند در هر مرحله‌ای تصمیم بگیرند و به عضویت فرقه درنیایند و یا از آن جدا شوند؛ چنان‌چه بسیاری از افراد پس از مدتی از فرقه‌ها جدا می‌شوند و به مخالفت با آن می‌پردازند.