با صلوات بر محمد وآل محمد
وعرض سلام وادب
در فضیلت استغفار روایت زیادی وارد شده، و از آن ها استفاده مى شود که آثار مادّى و برکات معنوىِ استغفار براى کسانى است که زیاد و پى درپى، شب و روز، در هر حال و همه جا، از خداوند عذرخواهى کرده و آمرزش بطلبند.
از جمله رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) فرمودند:
أَکْثَرُوا مِنَ الإِسْتِغْفارِ ، فى بُیوتِکُمْ وَ فى مَجالِسِکُمْ وَ عَلى مَوائِدِکُمْ وَ فى أَسْواقِکُمْ وَ فى طُرُقِکُمْ وَ أَیْنَما کُنْتُمْ فَاِنَّکُمْ لاتَدْرُونَ مَتى تَنْزِلُ الْمَغْفِرَةُ .(مستدرک الوسائل ، ج 5 ، ص 319)
زیاد استغفار کنید ، در خانه ها و مجالستان ، سر سفره ها و در بازارهایتان ، و در مسیر رفت و آمدهایتان و هر جا که بودید ( استغفار نمایید ) . چرا که شما نمى دانید آمرزش خداوند چه زمانى نازل مى شود .
قبل از معنا کردن جملات بالا خوب است از منظر لغت دانا کلمات آن را بررسی کنیم:
معنای استغفار
استغفار از ماده غفر و در لغت به معنای طلب مغفرت است.[قرشی، علی‌اکبر؛ قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1371ش، چاپ 6، ج 5، ص 108]
و در اصطلاح به معنی درخواست زبانی و عملی آمرزش است.[راغب اصفهانی، حسین بن محمد؛ المفردات فی غریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودی، دمشق بیروت، دارالعلم، الدار الشامیه 1412ق، چ اول، ص 609]
معنای توبه
توبه در لغت به معناى بازگشتن و برگشتن (رجوع) است؛ ابن فارس مى نویسد: توبه؛ یعنى رجوع و بازگشتن. عرب مى گوید: "تاب من ذنبه" یعنى از گناهش برگشت. یتوب الى الله توبة و متابا: به سوى خداوند بازگشت نموده و روى گردانید.
ابن منظور درلسان العرب گوید: "توبه بازگشتن از گناه است و تاب الى الله... " یعنى از عصیان و گناهکارى به اطاعت و فرمانبردارى خداوند روى آورد.
راغب اصفهانی در کتاب المفردات می گوید: «التوب یعنى ترک گناه به بهترین وجه، واژه- توبة، از جهاتى از اعتذار رساتر است.»
لازم به یادآورى است که عموم لغت شناسان "توبه" را به معناى مطلق "رجوع "دانسته اند و دسته اى از آنان آن را به معناى "الرجوع من الذنب " (بازگشت از گناه) معنا کرده اند از این رو مجبور شده اند که الفاظى چونان "تواب و... " را که مکرر در قرآن، روایات و دعاها درباره خدا وارد شده است توجیه نمایند؛ به عنوان مثال "تواب" را به معناى "بسیار توبه پذیر" معنا کرده اند.
بنظر مى رسد همان معناى اول صحیح باشد و توبه به معناى "مطلق رجوع و بازگشت" است و شامل توبه خداوند نیز مى گردد. جناب علامه طباطبایى، مفسر بزرگ قرآن، در سرتاسر المیزان توبه را به معناى مطلق رجوع تفسیر کرده است.
علامه طباطبایى(ره) در این زمینه می فرمایند: "توبه به معناى رجوع است و آن عبارت است از بازگشت بنده به سوى خدا، به وسیله ندامت و پشیمانى از روى گرداندن از خدا و بازگشت خدا به انسان، از این طریق که به وى توفیق توبه عنایت مى کند و ما بارها و بارها گفته ایم که هر توبه و بازگشت انسان به خدا، دو توبه و بازگشت الهى را در بردارد، یکى پیش از توبه انسان است که همان توفیق خداى سبحان و دیگر پس از آن که آمرزش و قبول توبه وى است