دو گذاره تحلیلی اصلاح‌طلبان پس از اغتشاشات اصلاحات به این نتیجه رسیده است که باید گروه های واسط و میانی را تقویت و عرصه را برای حضور چهره های معتدل مهیا کند. سعید حجاریان که ماجرای «تحریم انتخابات ۱۴۰۰ توسط اصلاح طلبان» از تز «مشارکت مشروط» او آغاز شد و پس از انتخابات ۱۴۰۰ در توییتی نوشت «اصلاحات صندوق محور مرد» و حتی در بهار ۱۴۰۱ به سالنامه نوروزی روزنامه شرق گفته بود «ما مشارکت بی قید و شرط نداریم و همین جا بگویم که سال ۱۴۰۲ هم مشارکت حتما مشروط خواهد بود؛ مشروط به اینکه شورای نگهبان چقدر باما راه بیاید و تردید نکنید اگر راه را ببندند، شرکت نمی کنیم» حال بعد از شش ماه و با بروز اغتشاشات اخیر از طی یادداشتی در «مشق نو» (۱۷ مهرماه) از ضرورت « وفادار ماندن به زمین سیاست» می گوید. حجاریان با اشاره به اعتراضات اخیر از تغییر مطالبات مردم از موضوعات سیاسی به مسائل «حقوق بشری» گفته و با تجویز این راهبرد که باید با این تغییر مسیر همدلی عاطفی-انسانی-حق جویانه داشت» ادامه می دهد« اما نباید از یاد برد که همواره باید به زمین سیاست وفادار ماند زیرا عرصه سیاست به ویژه سیاست نرمال است که در بلندمدت سایر عرصه ها را از خود متأثر و فرآیندهای اجتماعی را بازگشت ناپذیر می کند» در واقع حجاریان تاکید دارد ضمن همراه با مسائل حقوق بشری، اصلاح طلبان باید به این موضوع به عنوان ابزاری برای گذار به شرایط اعمال سیاست نرمال نگاه کنند که به گفته او راه تضمین موارد حقوق بشری حاکم شدن این سیاست و یا به عبارتی جریان اصلاح طلبی است. با این وجود به نظر می رسد این تغییر رویکرد در تئورسین های جریان اصلاحات و امیدواری آنها به بازگشت به قدرت می تواند ناشی از گزاره های مختلف باشد. یک گزاره می تواند امیدواری اصلاح طلبان به این موضوع باشد که حاکمیت با اغتشاشات اخیر به این نتیجه رسیده که برای جلوگیری از اغتشاشات مشابه و مدیریت مطالبات جامعه، باید گروه های واسط و میانی را تقویت و عرصه را برای حضور چهره های معتدل مهیا کند و شاید یک فضای سیاسی فراخ تری در آینده به وجود آید. گزاره دوم نیز می تواند بیانگر افزایش امیدواری اصلاح طلبان به امکان احیای پایگاه اجتماعی خود باشد، اینکه اغتشاشات اخیر آنها به این نتیجه رسانده که می توانند با تکیه بر فشار اجتماعی، حاکمیت را با تهدید به تکرار این فشار، مجبور به عقب نشینی کنند. شاید همین امیدواری یکی از دلایلی باشد که موجب شده است بسیاری از فعالان اصلاح طلب از اعلام برائت نسبت به اغتشاشات اخیر خودداری کنند و با توجه به اینکه در شرایط کنونی «ایجادسازکارهای اعتراض مسالمت آمیز» و در چارچوب قانون تبدیل به یک مطالبه عمومی شده و آیت الله رئیسی نیز ضمن تایید این موضوع بر ضرورت عملیاتی شدن آن تاکید داشتند، پیش بینی می شود با فروکش کردن اغتشاشات اخیر و در ماه های آینده، این موضوع تبدیل به یکی از مطالبات جریان اصلاح طلب شده و در موارد و مقاطع مختلف درخواست هایی برای برگزاری جمعات مسالمت آمیز داشته باشند تا از یک سو در صورت کسب مجوز برای برگزاری تجمع اعتراضی، ترمیم بایگاه اجتماعی خود را دنبال کرده باشند و از سوی دیگر در صورت خودداری و تعلل دولت از ایجاد سازوکارهای اعتراض مسالمت آمیز و اعطای مجوز، بهانه مناسبی برای تخریب پایگاه اجتماعی آیت الله رئیسی و تضعیف جریان اصولگرایی در دست داشته باشند. @sedayehegmatane