وقتى انسان در شب بمیرد در برزخ هم براى او شب است؟
🌺در سوره غافر می فرماید:
«النَّارُ یُعْرَضُونَ عَلَیْها غُدُوًّا وَ عَشِیًّا وَ یَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذابِ »1؛
«مجازات دردناک آنها همان آتش است که هر صبح و شام بر آن عرضه می شوند و روزى که قیامت برپا میگردد دستور می دهد آل فرعون را در اشد عذاب وارد کنید».
🌺ثانیاً: می گوید آنها صبح و شام بر آتش عرضه می شوند اما در قیامت آنها را وارد اشدّ عذاب می کند، این به خوبى دلالت دارد که عذاب اول عذاب برزخى است که بعد از این دنیا و قبل از قیام قیامت است و کیفیت آن عرضه و نزدیکى به آتش دوزخ است، عرضه اى که هم روح و جان را به لرزه در میآورد و هم جسم را تحت تاثیر قرار می دهد.
🌺ثالثاً: تعبیر به غدوّ و عشىّ (صبح و شام) یا اشاره به دوام این عذاب است چنان که میگوئیم فلان کس صبح و شام مزاحم ما است، یعنى همواره و همیشه، و یا اشاره به انقطاع عذاب برزخى است که تنها در مواقع صبح و شام که مواقع قدرت نمایى فراعنه و عیش و نوش آنها بوده به آن گرفتار می شوند و به جهت اینکه برزخ قبل از قیامت است و اهل برزخ به طور کامل از خصوصیات دنیا جدا نشده اند تصور صبحگاه و شامگاه براى آنان امکان دارد.2
🌺از تعبیر غدوّ و عشىّ (صبح و شام) نیز نباید تعجب کرد؛ زیرا از آیات قرآن استفاده می شود که حتى در قیامت صبح و شام نیز وجود دارد، چنان که می خوانیم:
«وَ لَهُمْ رِزْقُهُمْ فِیها بُکْرَةً وَ عَشِیًّا »3؛
«براى آنها (بهشتیان) صبح و شام روزیهاى مخصوصى است».
🌺این منافات با دائمى بودن نعمت هاى بهشتى ندارد، چنان که آمده است: «أُکُلُها دائِمٌ وَ ظِلُّها »4، زیرا ممکن است در عین دوام نعمت، روزیها و الطاف مخصوصى در این دو وقت نصیب بهشتیان گردد 5 و اگرچه بهشت تاریکى ندارد و چه بسا شب و روز مانند دنیا نداشته باشد اما ممکن است از جهت نوع لذت ها و درون غرفه ها و بیرون غرفه ها بودن وضعیت متنوع مانند روز و شب دنیا داشته باشد.6
🌺قابل توجّه اینکه در حدیثى از پیامبر گرامى اسلام صلی الله علیه و آله می خوانیم که فرمود: «اِنَّ اَحَدَکُم اِذا ماتَ عُرِضَ عَلَیهِ مَقْعَدَهُ بِالْغَداةِ وَالْعَشىِّ اِنْ کانَ مِنْ اَهْلِ الْجَنَّةِ فَمِنَ الْجَنَّةِ وَ اِنْ کانَ مِنْ اَهْلِ النّارِ فَمِنَ النّارِ، یُقالُ هَذا مَقْعَدُکَ حیثُ یَبْعَثَکَ اللّه یَومَ الْقیامَة»7؛ «هنگامى که یکى از شما از دنیا می رود جایگاه او را هر صبح و شام به او نشان می دهند، اگر بهشتى باشد جایگاهش را در بهشت، و اگر دوزخى باشد جایگاهش را در آتش، و به او می گویند: این جایگاه تو در روز قیامت است. (و همین امر باعث شادى یا عذاب روح او می شود)».
🌺امام صادق علیه السلام می فرماید: «ذالِکَ فِى الدُّنیا قَبلَ یَومِ القیامَةِ لاِنَّ فِى نارِ الْقِیامَةِ لا یَکونُ غُدوِّ وَ عَشىّ، ثُمَّ قالَ اِنْ کانُوا یُعَذَّبُونَ فِى النّارِ غُدوّا و عَشیّا ففیها بینَ ذلکَ هُم مِنَ السُّعداءِ لا ولکن هذا فِى الْبَرزخِ قَبلَ یَومِ الْقِیامةِ اَلَمْ تَسمَعْ قُولُه عَزّ و جَلَّ: «وَ یَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذابِ »»8؛ «این در دنیا قبل از روز قیامت است، زیرا آتش قیامت صبح و شام ندارد سپس فرمود: اگر آنها در قیامت تنها صبح و شام در آتش دوزخ عذاب شوند در میان این دو باید سعادتمند باشند، چنین نیست، این مربوط به برزخ است پیش از روز قیامت، آیا سخن خدا را (بعد از این جمله) نشنیده اى که می فرماید: هنگامى که قیامت برپا میگردد فرمان داده می شود آل فرعون را در اشد عذاب وارد کنید».
🌺طبق آیه و حدیث مذکور معلوم شد که برزخ، قبل از قیامت است و به جهت عدم انقطاع کامل از دنیا چه بسا از خصوصیات دنیا مانند شب و روز تأثیرپذیر باشد.
📚پی نوشت:
1. غافر 40، آیه 46.
2. ر.ک: المیزان، ج 17، ص 336.
3. مریم 19، آیه 62.
4. رعد 13، آیه 35.
5. ر.ک: نمونه، ج 20، ص 116.
6. ر.ک: مجمع البیان، ج 6، ص 805.
7. این روایت را بخارى و مسلم در صحیح خود نقل کرده اند طبق نقل طبرسى و در المنثور و قرطبى ذیل آیات مورد بحث در صحیح مسلم بابى براى این موضوع منعقد شده و در آن روایات متعددى آمده است به جلد چهار صحیح مسلم صفحه 2199 مراجعه شود.
8. تفسیر مجمع البیان، ج 8، ص 819، ذیل آیه 46، سوره غافر.
🌹 @dobare_zendegi 🌹