🔰 نردبان اجتهاد 📝 گوشه‌هایی از تحقیقات فقهی اصولی استاد محقق حاج سید ابراهیم موسوی دام‌ظلّه‌الوارف ✅ مخصوص حوزویان محترم 7️⃣1️⃣ شمارۀ هفدهم | اجمالی در حول شهرت فقهی 2️⃣ شهرت یکی از موضوعاتی است که در مبحث امارات و حجج شرعیّه مورد بحث فقهاء قرار می‌گیرد. در لغت، شهرت به معنای باز شدن و ظاهر شدن بکار رفته است، مثلاً وقتی کسی شمشیر خود را از غلاف بیرون می‌کند، عرب می‌گوید: شَهَرَ سَیفَهُ و در اصطلاح علمای اصول گاهی مراد از آن فراوانی تعداد راویان یک حدیث است، به حدی که به تواتر نرسد. و گاهی مراد از آن رواج و اشتهار یک فتوا میان فقهاء مذهب است درصورتی‌که به حد اجماع نرسد. انواع شهرت تعریف شد، مهم ارزیابی آن‌هاست. مشهور اصولیین بر آن‌اند که شهرت روایی از مرجحات باب تعارض اخبار و ادله است، مانند مرحوم آخوند خراسانی رحمه‌الله، پس‌ از این حیث ارزشمند است. یعنی وقتی مدلول دو روایت معارض یکدیگر باشند و یکی از آن دو روایت توسط راویان بیشتری نقل‌شده باشد، بر دیگری ترجیح دارد و مورد عمل قرار می‌گیرد و قهراً روایت معارض، محکوم‌ به سقوط است. برخی معتقدند که شهرت روایی از ممیزات حجت از لا حجت است، نه از مرجحات باب تعارض. و اما ارزش علمی؛ مشهور فقهای امامیه اعتقاد دارند شهرت عملی باعث جبران ضعف سند روایت ضعیف و اعراض مشهور از عمل به روایتی، موجب ضعف روایت صحیح می‌گردد؛ به عبارتی آن را جابر و کاسر می‌دانند. اما مرحوم آقای خویی رحمه‌الله با این امر مخالفت نموده و می‌فرمایند: «خبر ضعیف فی نفسه حجیت ندارد و فتوای مشهور نیز حجت نیست، بنابراین انضمام این دو به یکدیگر انضمام غیر حجت به غیر حجت است و باعث حجیت خبر ضعیف و جبران ضعف آن نمی‌شود» (مصباح الاصول، ج ۲، ص ۲۰۲). مشهور اصولیین بر این اعتقادند که آن شهرت عملی که جابر ضعف سند و کاسر صحت روایت است. همانا شهرت عملی قدما است و مراد از قدما اصحاب ائمه علیهم‌السلام و یا فقهایی که در عصر ایشان یا در زمان غیبت صغری و یا کمی بعد از آن زندگی می‌کرده‌اند؛ افرادی همچون پدر شیخ صدوق، شیخ صدوق، شیخ مفید، سلّار، شیخ طوسی رحمهم‌الله ... و اما نسبت میان شهرت عملی و شهرت روایی همانا عموم و خصوص من وجه است، زیرا گاهی یک روایت را عدۀ زیادی نقل کرده‌اند، شهرت روایی دارد. ولی فقهاء به استناد آن فتوا نداده‌اند و شهرت عملی ندارد. چراکه مثلاً در مقام تقیّه صادر شده است و گاهی روایتی که شهرت روایی ندارد اما عدۀ زیادی به استناد آن فتوا داده‌اند، شهرت عملی دارد و گاهی هر دو را دارا هستند. و اما شهرت عملی قدما در موردی است که اشتهار عمل به روایت و صدور فتوا به استناد آن در میان عدۀ زیادی از اصحاب ائمه و گذشتگان از فقهاء امامیه محقق شده باشد. قدما، فقهایی هستند که یا هم‌عصر ائمه علیهم‌السلام بوده‌اند، یا در زمان غیبت و یا در فاصلۀ کمی بعد از آن می‌زیستند که بزرگانی همچون ابن جنید، اسکافی، ابن ابی عقیل، علی بن بابویه قمی و فرزندش جناب شیخ صدوق، شیخ مفید، سید مرتضی، شیخ طوسی، ابن زهره، سلّار، ابوالصلاح حلبی، قاضی ابن سراج و ابن ادریس رحمهم‌الله‌اجمعین را شامل می‌شود. مشهور فقهاء امامیه معتقدند شهرت عملی فقهاء از قدما موجب جبران ضعف سند روایت ضعیف و اعراض مشهور قدما از عمل به روایتی، موجب ضعف روایت صحیح می‌گردد، هرچند برخی با این امر مخالفت نموده‌اند. دلیل حجیت شهرت عملی قدما همانا تعبد آنان به مضمون روایات بوده است، که این امر سبب حصول اطمینان نسبت به مستند بودن فتوای آن‌ها به این روایت خاص یا روایت دیگری با همین مضمون می‌باشد. و اما شهرت عملی متأخرین در موردی است که اشتهار عمل به روایت و صدور فتوا به استناد آن در میان جمع زیادی از فقهای متأخر محقق شده باشد. فقهاء متأخر، فقیهانی هستند که اجتهاد را به‌طور وسیع به کار می‌گرفته؛ یعنی به کمک ادلۀ نقلی، ادلۀ عقلی، اصول عملی و ضوابط و قواعد کلی به اجتهاد می‌پرداختند و حکم موضوعات جدید و مصادیق مستحدثِ را که در مورد آن‌ها نص وجود نداشت، استخراج می‌نمودند و به آن‌ها تعبد داشتند و دامنۀ اجتهادشان محدود نبوده است. دربارۀ آغاز زمان فقهاء متأخر اختلاف است. از زمان علامۀ حلّی به بعد را به‌طورقطع می‌توان عصر ظهور فقهاء متأخر نامید؛ البته برخی شروع آن را از ابن ادریس به بعد می‌دانند. باری، گروهی از علماء، شهرت عملی متأخرین را فاقد حجیت دانسته‌اند، یعنی نه آن را جابر ضعف سند و نه کاسر صحت آن می‌دانند. 🖊حرره العاصی السید ابراهیم الموسوی #️⃣ #نردبان_اجتهاد #تخصصی_حوزه #فقه #اصول 📌 فقه ولایت در اینستاگرام و تلگرام ♦️https://www.instagram.com/feghhevelayat/ 🔹https://t.me/feghhevelayat 🆔 @feghhevelayat