🔸دوم. ادله جواز تنبیه محدود تربیتی
1. روایاتی در تایید تادیب و ضرب محدود تربیتی مانند:
▫️الْحُسَینُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّی بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِی عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ؟ع؟ فِی أَدَبِ الصَّبِی وَ الْمَمْلُوک فَقَالَ «خَمْسَةٌ أَوْ سِتَّةٌ وَ ارْفُقْ». الکافی، ج 7، ص: 268.
▫️موثقه سکونی:بِهَذَا الْإِسْنَادِ [عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ؟ع؟ قَالَ] أَنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ؟ع؟ أَلْقَی صِبْیانُ الْکتَّابِ أَلْوَاحَهُمْ بَینَ یدَیهِ لِیخِیرَ بَینَهُمْ فَقَالَ «أَمَا إِنَّهَا حُکومَةٌ وَ الْجَوْرُ فی‌ها کالْجَوْرِ فِی الْحُکمِ أَبْلِغُوا مُعَلِّمَکمْ إِنْ ضَرَبَکمْ فَوْقَ ثَلَاثِ ضَرَبَاتٍ فِی الْأَدَبِ اقْتُصَّ مِنْهُ». الکافی، ج 7، ص268
2. روایات مؤاخذه بر ترک نماز فرزند:
در این ادله، بخشی بر مؤاخذه بر ترک عبادت تصریح دارند. مانند صحيحه معاوية بن وهب:
▫️محَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ وَهْبٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ؟ع؟ فِي كَمْ يُؤْخَذُ الصَّبِيُّ بِالصَّلَاةِ؟ فَقَالَ «فِيمَا بَيْنَ سَبْعِ سِنِينَ وَ سِتِّ سِنِينَ». وسایل الشيعه، ج4، ص18.
مؤاخذه به معنای گرفتن و بازخواست است. خلاف اینکه برخی به معنای ضرب هم گرفته اند.یعنی نسبت به عبادت از فرزند بازخواست شود. رد روایات مؤاخذه چند روایت صحیحه و موثقه وجود دارد.
3. مرسله‌های ضرت فرزند در مورد نماز؛ مانند:
قَالَ؟ص؟ «مُرُوا صِبْيَانَكُمْ بِالصَّلَاةِ إِذَا بَلَغُوا سَبْعاً وَ اضْرِبُوهُمْ عَلَيْهَا إِذَا بَلَغُوا تِسْعاً وَ فَرِّقُوا بَيْنَهُمْ فِي الْمَضَاجِعِ إِذَا بَلَغُوا عَشْرا» . عوالی اللئالی، ج1، ص252.
پنج مرسله در این باره وجود دارند اما با این چند مرسله نمی‌توان به راحتی حکم صادر کرد. مگر در کنار روایات تادیب که با قیودی، ضرب تادیبی را اثبات کنیم.
🔸اقوال علما درباره ضرب تادیبی:
در اقوال مسئله مقداری تنبه و اضطراب وجود دارد.
▫️ـ بیش از ده ضربه مکروه (نظر شرایع) یا حرام (شهید اول).
▫️ـ پنج یا شش ضربه.(شیخ طوسی)
▫️ـ تعداد ضربات، حدی ندارد. کمیت آن و تعیین حدود آن به دست ولی است که باید پایین‌تر از حد باشد، یا یک درجه‌ای پایین‌تر از تعزیر باشد. (مرحوم امام)
▫️ـ تفصیل بین فرزند و مملوک. (مرحوم خویی)
دیدگاه برگزیده این است که برای معلم تا سه ضربه و برای والدین تا پنج ضربه اجازه داده‌شده است.
🔸شروط ضرب تادیبی
ضرب تادیبی جایز است به شرطی که :
1. به قصد تادیب باشد؛ نه تشفی.
2. شرط تاثیر با توجه به اینکه اصل عدم تنبیه است و تبادر به‌ویژه با توجه به سیاق روایات.
3. مقید به تادیب عرفی است.
4. اصلا نباید در آن زیاده روی کرد زیرا باعث برافروختن آتش لجاجت می‌شود.
5. تادیب و ضرب تربیتی، آخرین مرحله تربیتی است و باید مقدمات آن مانند روشنگری و تذکر، انجام گیرد. مانند مراحل امر به معروف و نهی از منکر که آخرین مرحله آن زدن است.
🔸با این شرایط، زدن با هدف تربیتی اشکالی ندارد. البته این زدن مانند همان است که در فارسی به آن تشر گفته می‌شود و بسیار با ملاحظه باید انجام گیرد.
🔸همانگونه که در روایات آمده است، این مسئله بیشتر در خانواده قابل اجراست و معلم و مربی فرهنگی بسیار کم و با احتیاط باید از آن استفاده کند. به‌ویژه امروزه که جایگاهی در فعالیت‌های تعلیمی و فرهنگی ندارد.
🔹جمع‌بندی:
🔸در اسلام، نظام تشویق و تنبیه وجود دارد.
🔸یکی از حکمتهای حدود، تعزیرات و کفارات، نکات تربیتی هست؛ اما اجرای آنها محدود به آثار تربیتی نیست.
🔸اما حاکمیت میتواند با توجه به اهداف تربیتی، نظام تشویقی و تنبیهی در جامعه ایجاد کند. مانند تشویق و تنبیه‌های نظام راهنمایی و رانندگی در جهت ایجاد فرهنگ رانندگی صحیح.
🔸در مدرسه، معلم هرچند جایز است که سه ضرب تادیبی برای دانش آموز داشته باشد؛ اما محور تربیتی، انجام کارهای ایجابی تربیتی است! و در انتهای تمام مراحل و روشها، تنبیه قرار دارد. در تنبیه نیز آخرین مرحله، ضرب بسیار ملایم آنهم سه ضربه!
🔸 در ادله، در مورد تنبیه روایات بیشتری داریم زیرا مسئله مهم و حساسی است؛ اما در مورد تشویق، روایات کمتر است زیرا کمتر پرسیده شده است. زیرا عقل حکم به لزوم یا رجحان تشویق در فعالیت‌های آموزشی و فرهنگی دارد. درنتیجه کمتر از آن بحث شده است.
#نظام_تشویق_و_تنبیه
🔹@feqahat