نکته تفسیری صفحه ۵۶۲: هدف از آفرینش زندگی و مرگ: به فرموده‏ ی این آیات، هدفِ خدا از آفرینش انسان­ها و قرار دادن زندگی و مرگ برای آن­ها، «امتحان» آن­هاست. واژه‏ ی امتحان در زبان عربی، به معنای «قرار دادن طلا در کوره‏ ی آتش برای خالص شدن» است[1]. در کوره‏ ی آتش، ناخالصی­ ها از طلای خالص جدا و دور افکنده می­ شود، و آنچه می­ ماند، طلای خالص است. دنیای ما نیز محل نمایان شدن «گوهر ناب تسلیم» یا «ناخالصی و ناپاکی» در وجود افراد است. برای معلوم شدن این خلوص یا ناخالصی، انسان­ها در کوره‏ ی حوادث قرار می­ گیرند و با دستورهای خدا آزمایش می­ شوند. در این هنگام روشن می­ شود که کدام­یک از بندگان خدا در برابر خواست او تسلیم بوده و کدام­یک نافرمانی کرده­ اند. البته آزمایش­های خدا، برای آگاهی او از وضعیّت ما نیست؛ بلکه به فرموده‏ ی امام علی علیه السلام ،[2] برای لایق شدن انسان­ها برای دریافت پاداش یا جزای خداست. آری، همان­طور که اگر بدانیم قدری طلا در میان توده­ ای خاک وجود دارد، نمی­ توانیم آن خاک را بین جواهر قیمتی دیگر قرار دهیم، و باید آن را جدا کنیم و در کوره قرار دهیم تا طلای خالص از ناخالصی­ ها جدا شود، انسان نیز باید در کوره‏ ی امتحان قرار بگیرد و شایستگی خود را برای حضور در پاک­ترین محل جهان، یعنی بهشت، نشان دهد. از این رو خداوند در آیات 2 و 3 سوره‏ ی عنکبوت می­ فرماید: «آیا مردم گمان می­ کنند که با گفتن «ایمان آوردیم»، بدون این­که امتحان شوند، رها می­ شوند؟ در حالی­که [می­ دانند] ما پیشینیان آنان را آزمایش کردیم؟ پس بی­ شک خدا راست­گویان را مشخص می­ کند و حتماً دروغ­گویان را [نیز] معلوم خواهد کرد.» نکته‏ ی مهمّی که در آیه­ ی مورد بحث، جلب توجّه می­ کند، این است که خدا می­ فرماید: او مرگ و زندگی را آفرید تا ما را بیازماید و معلوم شود که اعمال و رفتار کدام­یک از ما «بهتر» از دیگران است، و نه «بیشتر». آری، آنچه نزد خدا اهمیّت دارد، «کیفیت عمل» است، و نه «کمیّت و مقدار آن». این، نکته‏ ی ظریفی­ ست که شاید بسیاری از مدّعیان دین­داری از آن غافل باشند. چه­ بسا افرادی که عبادت­ های فراوانی انجام می­ دهند، مرتّب صدقه می­ دهند، حج می­ گزارند و به زیارت می­ روند؛ ولی اعمالشان از پاکی و خلوص لازم برخوردار نیست و معمولاً برای خوشامد مردم و از روی «ریاکاری» انجام می­شود؛ در حالی که آنچه مهم است، پاکی و خلوص اعمال است، و نه مقدار آن. در حدیثی از پیامبر‹ در مورد آیه‏ی مورد بحث می­خوانیم: «منظور خدا این نیست که کدامتان بیشتر عمل می­کنید؛ بلکه منظور این است که کدامتان بهتر عمل می­ کنید. عملِ بهتر، تنها با پروا از خدا و نیّت راست و نیکو به دست می­آید.»[3] البته به یاد داشته باشیم که منظور از کم یا زیاد بودن عمل در این روایت، اعمال مستحب است، و نه واجب. انسان نمی­ تواند به بهانه‏ ی پاک نبودن قلب و نیّت، از اعمال واجب سر باز زند؛ زیرا اعمال واجب، وظایفی­ است که خداوند بر گردن ما نهاده است و هیچ­ کس نمی­تواند آن­ها را ترک کند. [1] - ر.ک به لسان العرب، ذیل ریشة «محن» [2] - نهج­ البلاغه، خطبة144 [3] - الکافی، ج۲ ص ۱۶