نکته تفسیری صفحه ۵۸۳:
مأموران تدبیر نظام هستی:
جهان هستی، جهانی پر راز و رمز است؛ چنان که با کشف یک حقیقت علمی برای دانشمندان، سؤالات متعدد دیگری در ذهن هایشان ایجاد می شود. قرآن نیز سربسته به این نکته اشاره کرده، در آیه ی 85 سوره ی اسراء می فرماید:
«وَ ما اوتیتُم مِنَ العِلمِ اِلّا قَلیلا»؛ یعنی تنها اندکی از علم و دانش به شما داده شده است. یکی از حقایق جهان آفرینش که وجود آن از طریق پیامبران و امامان به ما رسیده و حواس پنجگانه ی ما از درکش ناتوان است، «فرشتگان» هستند؛ موجوداتی نامرئی که سراسر هستی از آنها پر شده است. آیات مورد بحث، با اشاره به این موجودات، در باره ی یکی از اصلی ترین وظایف آنها یعنی «تدبیر امور جهان هستی» سخن گفته است. از این آیات استفاده می شود که فرشتگان الهی، پس از اینکه به کاری مأمور می شوند، به شدّت و سرعت از جای خود کنده شده، به حرکت در می آیند و شتابان از محل خود خارج شده، همچون غواص ماهری که در آب شناور می شود، در آسمانها پرواز می کنند. سپس برای انجام فرمان خدا، از یکدیگر سبقت می گیرند و هر کاری را با دقّت انجام می دهند.
بر اساس این آیات، هنگامی که خداوند برای کاری تصمیم میگیرد، فرشتگانی را مأمور می کند، و آنها با سرعتِ تمام برای انجام آن کار می شتابند و آن را به پایان می رسانند. قرآن کریم در آیات متعددی به چند نمونه از این مأموریت ها اشاره کرده است. مثلاً بر اساس آیه ی 97 سوره ی بقره، فرشته ای به نام جبرئیل، مأمور رساندن پیام های خدا به پیامبران است؛ یا به فرموده ی آیه ی 11 سوره ی سجده، فرشته ای از سوی خدا، مأمور گرفتن جان انسان هاست که در روایات، «عزرائیل» معرّفی شده است؛ یا بر اساس آیه ی 61 سوره ی انعام، گروهی از فرشتگان، مأمور محافظت انسانها و ثبت اعمالشان هستند. از روایات نیز استفاده می شود که برخی از فرشتگانِ خدا، مأمور استغفار و آمرزش خواستن برای مؤمنان هستند،[1] و بعضی مأمورند که نزد قبور پاک ائمه بیایند و در آنجا عبادت کرده، به اهلبیت علیه السلام و زائران آنها ادای احترام کنند[2]. همچنین بر اساس روایات، گروهی از فرشتگان، مأمور محافظت از گیاهان زمین هستند.[3] از روایات استفاده می شود که شمار هیچیک از مخلوقات خدا، به اندازه ی فرشتگان نیست[4]. نکته ی دیگری که از این آیات استفاده می شود، این است که خداوند به گروهی از مخلوقات خود یعنی فرشتگان، قدرتهای ویژه ای بخشیده تا کارهای جهان را سامان دهند. بنابراین هیچ اشکالی ندارد که به برخی از انسانها مانند پیامبر و اهلبیت علیه السلام نیز قدرت های ویژه ای بخشیده باشد تا آنان هم در سامان دادن امور جهان شرکت داشته باشند. این حقیقتی است که بسیاری از روایات، آن را تأیید می کنند[5]. با این حال، گروه گمراه و به ظاهر مسلمان وهابیّت، شیعیان را برای داشتن چنین اعتقادی به شرک متهم می کنند. بنا بر نظر آنان، اعتقاد به تدبیر امور و اداره ی جهان توسط فرشتگان نیز نوعی عقیده ی شرک آلود است و تنها خداوند است که جهان را اداره می کند؛ در حالی که آیات مورد بحث، مطلب دیگری می گویند.
[1] - به عنوان مثال ر.ک به الکافی، ج2، ص204
[2] - به عنوان مثال ر.ک به الکافی، ج4، ص581 و مستدرکالوسائل، ج10، ص242
[3] - ر.ک به بحارالانوار، ج56، ص239
[4] - ر.ک به بحارالانوار، ج56، ص174 و ص176 و ص191
[5] - به عنوان نمونه ر.ک به زیارت جامعة کبیره