✅ چالش های فراروی اخلاق دینی در عصر فناوری اطلاعات و هوش مصنوعی گزارش یک نشست علمی 🔹نوزدهمین نشست علمی هفتگی «دین، چالش های روز» با عنوان «چالش های فراروی اخلاق دینی در عصر فناوری اطلاعات و هوش مصنوعی» با ارائه حجت الاسلام والمسلمین دکتر حسینعلی رحمتی، عضو هیات علمی گروه اخلاق کاربردی پژوهشگاه قرآن و حدیث در روز چهارشنبه۲۹فروردین ماه ۱۴۰۳، ساعت ۲۱، با همکاری پژوهشگاه قرآن و حدیث، انجمن کلام اسلامی و مرکز علمی پاسخگویی به مسائل دینی برگزار شد. 🔹 در ابتدای این نشست، دکتر رحمتی هدف بحث را، شناخت برخی از چالش های عملی و نظری ناشی از فراگیر شدن فاوا و هوش مصنوعی عنوان کرد تا انگیزه ای برای راه‌کارهای جدی و عمیق ایجاد شود. ایشان با تعریف چالش، بیان کرد که چالش ها گاهی به صورت سوال و شبهه در عرصه نظر هستند و گاهی مشکل و مسئله در عرصه عمل. ایشان در ادامه به برخی از مهم ترین چالش های نظری اشاره کرد که موارد زیر از آن جمله است: 🔻۱ جهت دهی به معرفت اخلاقی انسان: از دیدگاه دینی بین عمل و نظر ارتباط وجود دارد. این همان نظریه معروف «فضیلت و معرفت» است که در فلسفه اخلاق مطرح شده است. این امر نشان دهنده این موضوع است که سامانه معرفتی انسان می‌تواند بر باورها، جهت‌گیری‌ها و رفتار او موثرباشد. به طور مثال، ممکن است در هوش مصنوعی و chatbot های پاسخ به سؤالات مانندchatGPT این اتفاق بیفتد، که هنگام ارائه اطلاعات به فرد، اطلاعاتی با سمت و سویی مشخص به او بدهند و بر روی رفتار اخلاقی او تغییر ایجاد کنند. چرا که مثلا اگر فرد یک انسان خدامحورباشد، رفتار اخلاقی او با فردی که چنین ویژگی‌هایی را ندارد، متفاوت است. 🔻۲. تضعیف نیاز اخلاق به دین: رابطه دین و اخلاق یک موضوع باسابقه و مهم در فلسفه اخلاق است. دین می‌تواند انگیزه اخلاقی عمل کردن را افزایش دهد. اخلاق نیز در زمینه‌هایی می‌تواند به دین کمک کند از جمله در اثبات وجود خدا. یکی از چالش‌هایی که فضای مجازی و داده‌های آن می‌تواند ایجاد کند این است که به مرور زمان و به دلایل مختلف، حتی مخاطب دین‌دار و خداباور را به این نتیجه برساند که برای اخلاقی بودن نیازی به دین نیست. به عبارتی شما می‌توانید یک انسان اخلاقی باشید بدون این‌که دین‌دار باشید. در نتیجه دوگانه‌سازی‌هایی بین دین و اخلاق یا دین‌داری و اخلاق‌مداری ایجاد می‌شود. 🔻۳. تضعیف جایگاه دین در ارایه اسناد و راهکارهای اخلاقی: برخی معتقدند امروزه می توان با استفاده از هوش مصنوعی اصول اخلاقی زندگی را مشخص کرد. حجم داده‌های هوش مصنوعی صدها هزار برابر یک انسان است و قدرت تجزیه و تحلیل و پردازش آن بالاست. در نتیجه می‌تواند یک کتاب اخلاقی به ما بدهد و دستورات اخلاقی را به ما بگوید و لازم نیست برای این کار به دین مراجعه کنیم. 🔻۴. تضعیف عواطف اخلاقی: نقش عواطف در اخلاق، بحث مهمی است. اینجا بحث، در مورد نقش عواطف در ایجاد انگیزش اخلاقی و اخلاقی عمل کردن است. فضای مجازی چون یک رابطه ماشینی را تعریف می‌کند، می‌تواند این عاطفه را تضعیف کند. 🔻۵. ترویج نسبی گرایی اخلاقی: آموزه‌های دینی قائل به مطلق بودن اصول اخلاقی است. فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی می‌توانند این موضوع را به چالش بکشند و ما را به نسبی‌گرایی برسانند. بخش‌هایی از این نسبی‌گرایی به خصوص در نسبی گرایی معرفتی و فرااخلاقی، ممکن است با آموزه‌های دینی ما سازگار نباشد. 🔻۶. ارائه تعریفی جدید از فاعل اخلاقی: اگر کم‌کم ماشین‌ها انسان‌نما یا انسان‌گونه شوند این سؤال مطرح می‌شود که آیا آموزه‌های اخلاقی و دینی ما برای ماشین‌های هوشمند هم کاربرد دارد یا نه؟‌ ماشین‌های هوشمند، فقط یک وسیله نیستند و ممکن است کم‌کم تبدیل به شبه انسان شوند و نمی‌توانیم به عنوان ابزار آن‌ها را به کار ببریم زیرا قدرت پردازش قوی دارند و ممکن است به مرور قدرت آگاهی و اختیار پیدا کنند و از زیر یوغ الگوریتم‌هایی که طراحی شده‌اند، خارج شوند. 🔻۷. جاودانگی انسان: درنگاه دینی ما هرچه مربوط به خداست جاودانه است. این نگاه دینی با آمدن هوش مصنوعی و فراگیر شدن فناوری‌های جدید مانند فناوری‌های تزریقی که از طریق رگ وارد بدن انسان می‌شوند و می‌توانند روی سلامتی انسان تأثیر بگذارند یا فناوری های پیوندی مانند نیورالینک (هوش انسانی به هوش مصنوعی)، کم‌کم این ایده شکل می‌گیرد که می‌توانیم از فرآیند پیرشدن انسان جلوگیری کنیم. این ایده ممکن است به جایی برسد که معتقد شود انسان فناناپذیر است. در مقابل دیدگاه دینی این ایده یک چالش بسیار جدی ایجاد می‌کند و بحث خداوند، معاد، پاداش اخروی و همه این موارد را به چالش می‌کشد. ادامه دارد...