عقل یا rationality؟ 🔹امام کاظم علیه‌السلام در بیاناتی در چند صفحه درباره عقل نکات مهمی فرموده‌اند که بخشی از آن چنین است: «تَواضَع لِلحَقّ‌ِ تَكُن أعقلَ النّاسِ» (تحف العقول ص ۳۸۶). معیار عقلانیت را ایشان، تبعیت از حق می‌دانند. به بیان ساده «فروتن» کسی است که امر خداوند را لبیّک بگوید و مواظب قلب امام زمانش باشد؛ و چنین شخصی عاقل‌ترین شخص است. 🔹در قرآن نیز تعقل منوط به تفقه در آیات دانسته شده است. تعقل کار قلب است نه ذهن و فکر. با تعقل و تفقه می‌توان به حکمت رسید و حکیم شد. حکمت با فهم و مطالعه صرف و با تفکر به دست نمی‌آید بلکه عمیق‌تر از آن است و با اصطناعت الهی و الهامات قلبی و فؤادی محقق می‌شود. 🔹سه دوگان غلط راجع‌به عقل وجود دارد: عقل و نقل؛ عقل و عشق؛ عقل و نادانی. اما عقل در مقابل هیچکدام قرار ندارد و اساساً این مقایسه‌ها و دوگان‌ها معنا ندارد. عقل در مقابل جهل است. جهل، جنودی دارد برای اصرار بر دانسته‌های غلط؛ و عقل، جنودی دارد برای تبعیت از حق. لازمه معرفت توحیدی، هجرت از جنود جهل به جنود عقل است. 🔹در علوم غربی ازجمله اقتصاد مدرن، مفهوم رشنالیتی یا rationality به عقل ترجمه شده که بسیار اشتباه است. عقل قابل‌ترجمه به هیچ زبانی نیست. خرد نیز ترجمه‌ای اشتباه است. اخیراً خود دانشمندان غربی، درباره توهم بودن rationality و سایر مفاهیم علوم انسانی مدرن، کتاب‌ها و مقالات مختلفی نوشته‌اند که با کلیدواژه‌های illusion و delusion قابل جستجو است. 🔹راه رسیدن به تعقل، آیت‌مداری است. یعنی در آیات آفاقی، انفسی و مکتوب، خودمان را مخاطب خاص خداوند و لایق خلافت الهی و کلیم‌الله شدن بدانیم و کلام الهی را دریافت کنیم. این امر به‌تدریج موجب حکمت و تفقه و تعقل می‌گردد. لذا بیراهه نرویم و نوجوانان و جوانان را نیز به بیراهه راهنمایی نکنیم. حکمت و عقل، از دروازه آیت‌مداری می‌گذرد نه حافظه‌مداری. والسلام. ✍️ اندیشکده تثبیت| سید امیر حسینی @tasbit1444