نسیم های رمضانیه 1402ش (3) «افولی طالع» (قسمت دوم) (تبیین مصادیق «مفید» بودن «شیخ مفید») بنام پروردگار بصیر و دوستدار اهل بصیرت. سلام علیکم. مقدمه برای تبیین و ارائه ترسیمی گویا از «مفید» بودن «شیخ مفید»، نیاز به ذکر مصادیق از حوزه های مختلف زندگی این عالم ستُرگ شیعی است؛ در قالب این نوشته و نوشته های بعدی، به ذکر برخی از این مصادیق، بسنده می شود: الف) در حوزه «پرسش و پاسخ» طبق نقل شیخ صدوق (ره) و برخی دیگر از محدثان شیعی، امام باقر (ع) فرمود: «العِلمُ خَزائِنُ ، وَ المَفاتيحُ السُّؤالُ ، فَاسأَلوا يَرحَمكُمُ اللّه ُ ؛ فَإِنَّهُ يُؤجَرُ فِي العِلمِ أربَعَةٌ : السّائِلُ ، وَ المُتَكَلِّمُ ، وَ المُستَمِعُ ، وَ المُحِبُّ لَهُم» [شیخ صدوق، الخصال، ص 245 / ح101؛ با اندکی تفاوت: ابن فتال نیشابویر، روضة الواعظين، ص 11؛ مجلسی، بحار الأنوار، ج 1 / ص196 /ح 1] : « دانش ، گنجينه اى است كه پرسش ، كليد آن است . پس ـ خدايتان رحمت كند ـ بپرسيد ، كه در راه دانش به چهار تن پاداش داده مى شود : پرسنده ، گوينده ، شنونده و دوستدار آنان»؛ شیخ مفید، همانند دیگر عالمان شیعه، با عنایت به مضون والای این حدیث و احادیث همخوان با آن؛ به شیوه تبلیغی گرانسگ «پرسش و پاسخ» توجهی دقیق داشته است؛ و خود را موظف میدانست که به پرسشهای متنوع پرسشگران از عراق و دیار مختلف بوده باشد؛ و عالمانه و با متانتی شایسته، به آنها پاسخ دهد و شبهه زدائی نماید؛ از باب نمونه تنها از آثار پیش روی این فقیه، متکلم و محدث شیعه، یاد می نمائیم: 1) کتاب «المسائل السَرَوِیَه» نخستین بار، دانشمند معروف شیعه: محمد بن شهرآشوب (۴۸۸ق-۵۸۸ق) در کتاب معالم العلماء از این اثر با عنوان "المسائل السَّرَوِیّشه" نام برده است.[ابن‌شهرآشوب، معالم العلماء، ۱۳۸۰ق، ص۱۱۳] عبدالحمید صائب، تصحیح‌گر کتاب، نام «سرویه» را برگرفته از شهر ساری دانسته که در تبرستان/طبرستان (مازندران ایران) قرار دارد. و گوید : المسائل السرویه، در واقع، متن نامه‌ای شامل جواب‌های شیخ مفید به پرسش‌های ارسال‌شده است و مطالب آن، در یازده مسأله (فلسفی، کلامی، فقهی، و تاریخی) دسته‌بندی شده [صائب، مقدمه کتاب المسائل السرویه، ۱۴۱۳ق، ص۱۱، 12، و 13] در ابتدای این کتاب، شیخ مفید (ره) نوشته : « از فردی، یک فهرست شامل چند مسأله دریافت کرده و جواب آنها را نوشته است. او نام این فرد را ذکر نکرده و فقط با صفت سیدِ شریفِ فاضل از او یاد کرده است.[مفید، کتاب المسائل السرویه، ۱۴۱۳ق، ص۲۹] البته اسامی زیر نیز برای این کتاب، گفته شده است: الف) «اَجوبة المسائل السَرویة» : این نام در ابتدای یکی از نسخه‌های خطی نوشته شده است.[صائب، مقدمه کتاب المسائل السرویه، ۱۴۱۳ق، ص۴ -۱۱]؛ ب) «الاسئلة السَرویة و جوابات المسائل السَرویة» : این دو نام را آقابزرگ تهرانی در الذریعه ثبت کرده است.[شیخ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۸۳ و ج۵، ص۲۲۲] ج) «المسائل السَرویة»: این اسم در ابتدای یکی دیگر از نسخه‌های خطی آمده است.[صائب، مقدمه کتاب المسائل السرویه، ۱۴۱۳ق، ص۴-۱۱]؛ د) «المسائل الفارسیة» [مفید، کتاب المسائل السرویه، ۱۴۱۳ق، ص۷۴]؛ ه) «المسائل المازندرانیة: [مفید، کتاب المسائل السرویه، ۱۴۱۳ق، ص۷5]. 2) «المسائل النیسابوریة» = جَواباتَ المَسائل النّیشابوریّة» در کتاب «المسائل السرویه، ۱۴۱۳ق، ص۷۴شاهد درج نام این کتاب هستیم؛ برای این کتاب، نام دیگری تحت عنوان «مَسائلُ ألْعَویص» نیز ذکر شده است. «العَویص» در لغت به معنای سخن دشوار است و این اثر با نام «العویصم یا «العویص فی الاحکام» نیز شهرت دارد. این کتاب، در بردارنده مجموعه‌ای از مسائل دشوار فقهی است که شیخ مفید در جواب «ابوالحسن نیشابوری» ارائه کرده است. او در این کتاب ضمن پاسخ به مسائل مشکل فقهی، به اجماع یا اختلاف نظر علمای شیعه یا علمای اهل سنت نیز پرداخته است. 3) «المسائل الصاغانیة» شیخ طوسی، در کتاب الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۱۵۸ از این اثر ارزشمند شیخ مفید (ره) یاد نموده است؛ نماینده ایشان در «صاغان» (یکی از شهرهای استان خراسان)، نامه ای برای او می فرستد و ایرادات فقهی یکی از علمای حنفی و تهمت هایی که او بر مذهب شیعه وارد کرده را مطرح ساخته، از شیخ جواب آنها را می طلبد؛ که او نیز این کتاب را در جواب ایرادات مورد اشاره نگاشته است؛ 🌐کانال معاونت پژوهش 🆔https://eitaa.com/jz2602