ب امینی: پایگاه سخنرانی مذهبی تفسیر آیه ۱۴ سوره تغابن سخنرانی حجت الاسلام محسن قرائتی با موضوع تفسیر سوره تغابن- آیه ۱۴ یَآ أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِنَّ مِنْ أَزْوَاجِکُمْ وَأَوْلاَدِکُمْ عَدُوّاً لَّکُمْ فَاحْذَرُوهُمْ وَإِن تَعْفُواْ وَتَصْفَحُواْ وَتَغْفِرُواْ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ ترجمه اى کسانى که ایمان آورده ‏اید! برخى از همسران و فرزندانتان براى شما دشمنند (که شما را از راه خدا بازمى‏دارند)، پس از آنان بر حذر باشید و اگر (آزار و خطایشان را) عفو کنید و چشم بپوشید و درگذرید، پس (بدانید که) خداوند آمرزنده مهربان است. «عفو» به معناى گذشت و «صفح» به معناى ترک سرزنش و «مغفرت» به معناى از یاد بردن و به فراموشى سپردن است و این سه امر (عفو و صفح و مغفرت) سه گام در برخورد با خطاهاى دیگران و از جمله همسر و فرزند است. امام باقر فرمود: هنگامى که مسلمانان مکه بناى هجرت را گذاشتند، بعضى همسران و فرزندان، مانع آنها شده و با سوگند مى‏ گفتند: تو را به خدا هجرت نکن و عده‏اى مى‏پذیرفتند و مى‏ماندند. لذا این آیه نازل شد و مردان را از پذیرش این خواستِ همسران و فرزندان که مخالف فرمان رسول خدا بوده برحذر داشت. همسر و فرزندى که مانع انجام وظیفه شوند، آخرت و بهشت انسان را مى‏گیرند و لذا این گونه همسران و فرزندان دشمن شمرده شده‏اند. در تمام قرآن، هیچ کجا کلمات عفو و صفح و مغفرت، پشت سر هم نیامده است، جز در مورد زندگى خانوادگى با همسر و فرزند. یعنى حتى در موردى که هم فکرى نیست و باید از آنان بر حذر بود، باز هم عفو و صفح و مغفرت را باید مراعات کرد. با توجه به شأن نزول، معیار شناخت دوست از دشمن، تشویق به کارهاى خیر یا مانع تراشى در برابر انجام عمل خیر است. کسى که به خاطر منافع خود، دیگرى را از انجام وظیفه ‏اش باز مى‏دارد، دشمن اوست. بعضى از مهاجران، به همسر و فرزند خود مى ‏گفتند: ما هجرت مى‏ کنیم و اگر شما پشیمان شدید و هجرت کردید، ما در مدینه شما را تحویل نخواهیم گرفت. لذا ادامه آیه مى‏فرماید: گرچه آنان در مکه مانع هجرت شما بودند، ولى اکنون که به شما ملحق شده ‏اند، گذشته آنان را ببخشید و سرزنش نکنید. مشابه این آیه را در سوره نور آیه ۲۲ نیز مى‏خوانیم: «و لیعفوا و لیصفحوا الا تحبّون ان یغفر اللّه لکم و اللّه غفور رحیم» مردم باید عفو و گذشت کنند، آیا دوست ندارید که خدا شما را ببخشد و خداوند بخشنده و مهربان است. (آرى اگر ما دیگران را بخشیدیم، خداوند نیز ما را مى ‏بخشد) گرچه عفو کردن «تعفوا» و سرزنش نکردن «تصفحوا» مهم است، ولى به کلى نادیده گرفتن خطا «تغفروا» مهم‏تر است؛ لذا اولاً کلمه «تغفروا» بعد از آن دو آمده است که نشان دهنده مرحله بالاترى از عفو و صفح است. ثانیاً در پایان آیه خداوند به «غفور» توصیف شده است، با این که خداوند به دو صفت دیگر نیز متّصف شده است: «کان اللّه عفوّاً غفوراً» و یا در دعا مى‏خوانیم: «یا کریم الصَّفح». در رهبرى امت نیز قرآن به پیامبرش سه دستور مى‏ دهد: «فاعف عنهم واستغفر لهم و شاورهم فى الامر» یعنى علاوه بر گذشت و به کلى صرف نظر کردن لغزشها و بالاتر از همه مشورت کردن و شخصیت دادن به مردم لازم است. از پیامبر اکرم نقل شده است: زمانى خواهد آمد که هلاک مرد به دست همسر و فرزندش خواهد بود. زیرا آنان مرد را به خاطر فقرش سرزنش مى‏کنند و او براى تأمین خواسته‏ هاى آنان، به هر کارى دست مى‏زند و هلاک مى‏ شود. «یسخرانه بالفقر فیرکب مراکب السوء فیهلک پیام ها ۱- لازمه ایمان واقعى، مقاومت در برابر خواسته‏ هاى عاطفى و به ناحق همسر و فرزند است، گرچه ممکن است دشمنى آنان را به همراه داشته باشد. «یا ایّها الّذین آمنوا انّ من ازواجکم و اولادکم عدواً لکم» ۲- تنها بعضى از همسران و فرزندان، مانع ‏تراشى مى‏کنند، نه همه. «من ازواجکم» ۳- باید مراقب بوده و فریب همسران و فرزندان نااهل را نخورد. «فاحذروهم» ۴- گرچه نباید تسلیم خواسته ‏هاى نا به جایى همسر و فرزندان شد، ولى رابطه عفو و گذشت و بخشش را مراعات کنید. «فاحذروهم و ان تعفوا و تصفحوا و تغفروا» ۵ - در مسیر خطاپوشى، تا آخرین مرحله پیش روید؛ ببخشید، سرزنش نکنید و به یاد خودتان هم نیاورید. «تعفوا و تصفحوا و تغفروا» ۶- تعادل میان وظیفه و غریزه در زندگى خانوادگى لازم است، نه به خاطر عواطف و غرایز، دست از وظیفه و هجرت و جهاد بردارید و نه به خاطر انجام وظیفه، عواطف خانوادگى را نادیده بگیرید. «فاحذروهم و ان تعفوا و تصفحوا و تغفروا» ۷- به دنبال عفو و مغفرت شما، عفو و مغفرت الهى است. «ان تعفوا و تصفحوا و تغفروا فانّ اللّه غفور رحیم» ۸ - مغفرت الهى، همراه با رحمت و الطاف ویژه است. اگر شما دیگران را ببخشید، خداوند هم شما را مى‏بخشد و هم مورد لطف ویژه قرار مى‏ دهد. «فانّ اللّه غفور رحیم»