❌ آمار شهدای ۱۷ شهریور چیست؟! 👈 اقوال و آمارهای گوناگون به روایت مرکز اسناد 1⃣ یکی از خلاها در تاریخ انقلاب اسلامی، نبود آمار دقیق و شفاف از شهدای مبارز در عصر پهلوی است. واقعه ۱۷ شهریور نیز از این اصل مستثنی نیست. ذیلاً نظر شما را به پژوهشی که مرکز اسناد تاریخی فراهم آورده جلب می‌کنیم و در فرسته بعدی نیز آمار دیگری ارائه می‌کنیم که مجموعاً نشان می‌دهد، تعداد شهدا در ۱۷ شهریور هر چند نهایی نشده؛ اما مقدار قابل توجه و بالایی است. 2⃣ در روز 18 شهریور (فردای واقعه)، رژیم پهلوی تعداد شهدا را 58 نفر و مجروحین را 205 نفر اعلام کرد.[61] مردم ایران، این آمار را نپذیرفتند و معتقد بودند که رژیم تعداد کمی را اعلام کرده. دو روز بعد دادگستری اعلام‌ کرد تعداد کشته‌شدگان‌ به‌ 95 نفر رسید.[62] سفارت امریکا این آمار را غیر واقعی می‌داند و می‌نویسد: «چندین شاهد عینی امریکایی و اروپایی اشاره به این داشته‌اند که این رقم بایستی خیلی بیشتر از این باشد.»[63] پارسونز سفیر انگلیس‌ تعداد شهدا را «صدها نفر» ذکر کرده‌ است‌.[64] طبق ارزیابی سفارت امریکا آمار دقیق تعداد کشته شدگان چندین هزار نفر بود.[65] سولیوان‌ سفیر آمریکا گزارش‌ می‌کند که‌ در میدان‌ ژاله‌ «بیش‌ از دویست‌ نفر از تظاهرکنندگان‌ کشته‌ شده‌ بودند».[66] یک مقام امنیتی ایرانی به سفارت اطلاع داد بین 4000 تا 4500 نفر در میدان ژاله و چند صد نفر در مناطق جنوب شهر کشته شدند.[67] جان‌ استمپل‌ یکی از اعضای سفارت‌ آمریکا در ایران‌ از قول‌ منابع‌ پزشکی تعداد شهدا را «بین‌ 200 تا 400 نفر» برآورد کرده‌ است‌.[68] شاپور بختیار ادّعا می‌کند که‌ «می‌توانم‌ به‌ یقین‌ بگویم‌ تعداد کشته‌شدگان‌ حداکثر از 700 یا 800 نفر متجاوز نبوده‌ است.‌»[69] 3⃣ شاهدان عینی تعداد شهدا را بیش از دوهزار نفر می‌دانند.[71] و می‌گویند دو تا سه هزار جفت کفش پاره و مندرس در خیابان 17 شهریور و میدان شهدا برجای ماند.[72] علی محمد بشارتی می‌گوید: من خودم در بهشت زهرا(س) روی یکی از جنازه‌ها عدد 1723 را دیدم[73]. معلوم بود که آن‌ها را از کانال رسمی مثل ساواک عبور داده و جواز دفن را صادر کرده بود و آن شماره هم شماره مسلسل افرادی بود که از کانال گذشتند. همچنین رادیوهای بیگانه نیز تعداد این شهدا را تا چند هزار نفر اعلام کردند.[74] هیچ کس نفهمید تعداد کشته شدگان آن روز چند نفر بود و در ارائه آمار، افراط و تفریط می‌شد اما شایعات بر این مبتنی بود که چند هزار نفر کشته شده‌اند.[75] در هر حال، می‌توان گفت که شهدا تعداد کمی نبوده‌اند. 🔰 پی‌نوشت [61] . روزنامه اطلاعات، ش 15706، 18 / 6 / 1357، ص 1. [62] . یکسال مبارزه، پیشین، ص 404. [63] . اسناد لانه جاسوسی، ج 9، ص 124. [64]. روزنامه‌ی اطلاعات، 20 / 6 / 1357. [65] . اسناد لانه جاسوسی آمریکا، کتاب نهم، سند ش 52، ص 108. [66]. پارسونز، آنتونی، غرور و سقوط‌، ترجمه‌ی پاشا شریفی، تهران، انتشارات‌ راه‌نو، 1363، ص 112. [67] . اسناد لانه جاسوسی آمریکا، کتاب نهم، سند ش 58، ص 121. [68]. جان. دی استمپل، درون انقلاب ایران، ترجمه‌ی دکتر منوچهر شجاعی، تهران، مؤسسه‌ی رسا، 1377، ص 168. [69]. بختیار، شاپور، یکرنگی، ترجمه‌ی مهشید امیرشاهی، بی‌جا، بی‌تا، ص 129. [71] . آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، مصاحبه با اسماعیل میکائیلی، ص 174-173. [72] . همراه پیر پاک خاطرات، ولی‌الله چه‌پور، ص 62. [73] . علی محمد بشارتی، عبور از شط شب، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1382، ص 166-165. [74] همان. [75] . کا گ ب در ایران، پیشین، ص 320.