🔰 بخش دوم - پژوهشگر زرتشتی، پروفسور جمشید گرشاسب چوکسی، استاد دانشگاه ایندیانای ایالات متحده امریکا و سرپرست برنامه‌های مطالعاتی خاورمیانه در این دانشگاه، درباره مسلمان شدن ایرانیان می‌گوید: اکثر ایرانیان هنگامی که دیدند اصول و مبانی زرتشتی دیگر کارآیی ندارد، از روی اختیار مسلمان شدند.[6] وی می‌افزاید، پیروزی‌های سپاه عرب (با آن تجهیزات بسیار ابتدایی) بر امپراتوری ساسانی، بسیاری را به این نتیجه‌گیری واداشت "که خداوند بر آن است که جانب اعراب را بگیرد" لذا بسیاری از مردمان و نظامیان ایرانی، مسلمان شدند.[7] وی می‌افزاید: «اغلب معلوم می‌شد باحرارت‌ترین خرده‌گیران از دین زرتشتی، معتقدان قبلی آن دین بودند، یعنی کسانی که اسلام اختیار کرده بودند و سپس مشتاقانه در صدد انتشار آن برآمدند.»[8] به راستی اگر ایرانیان به زور شمشیر مسلمان شده بودند، آیا حاضر می‌شدند از دین زرتشتی به آن شدت انتقاد کنند؟ مسلمان شدن ایرانیان یک امر تدریجی بود. بیشترین گرایش ایرانیان به اسلام، در اواسط سده نهم میلادی (اواسط قرن سوم هجری) صورت گرفت.[9] این زمانی بود که حکومت‌های ایرانی چون طاهریان، صفاریان، سامانیان و ... روی کار آمده بودند. پژوهشگران مسئله جزیه را نیز در تحقیقات خود مهم می‌دانند. جزیه مالیاتی بود که اهل کتاب (پیروان ادیان آسمانیِ غیر از اسلام) می‌پرداختند و به این ترتیب می‌توانستند بر دین خود (زرتشتیگری) باقی بمانند. طبق قانون اسلام، هرکس که جزیه پرداخت می‌کرد، جان و مال و ناموسش در امان بود. پروفسور جمشید گرشاسب چوکسی، می‌افزاید: «تغییر داوطلبانه دین که اهمیتی پایدار داشت، در خراسان نیز اهمیت یافت. در آن جا تغییر دسته جمعی دین در شهرها همانند این گونه تغییر دین، در مرکز ایران بود.»[10] وی می‌نویسد: «گرویدن به اسلام در آذربایجان،‌ خوزستان و سیستان نیز اغلب داوطلبانه و عاری از تحمیل بود. در آن نقاط، اسلام معمولاً در نتیجه فعالیت‌های مبلغانی انتشار یافت که خطاب به خانواده‌ها و طایفه‌ها تبلیغ دینی می‌کردند».[11] خانم مری بویس (1920-2006)، ایران‌شناس بریتانیایی، استاد مطالعات شرق دانشگاه لندن، درباره اسلام آوردن ایرانیان، می‌نویسد هر چند بعضاً فشارهایی وجود داشت، اما بسیاری از ایرانیان، در اثر عواملی چون دعوت شورانگیز مبلغین مسلمان، جذابیت و سادگی تعالیم اسلام، و همچنین برای رهایی قوانین پیچیده و آزاردهنده زرتشتی، مسلمان شدند.[12] پی‌نوشت: [1]. بنگرید به: Cohen, Patricia. "A Lifetime Quest to Finish a Monumental Encyclopedia of Iran". The New York Times, AUG. 12, 2011 [2]. کتاب ششم دینکرد، ترجمه دکتر فرشته آهنگری، تهران، انتشارات صبا، ۱۳۹۲. ص ۱۳. [3]. بنگرید به: The Persian presence in the Islamic world, p. 90 (Chapter 1, By Ehsan Yarshater), editted by Richard G. Hovannisian and Georges Sabagh [4]. ریچارد نلسون فرای، عصر زرین فرهنگ ایران، ترجمه مسعود رجب نیا، تهران: انتشارات سروش، ۱۳۶۳. ص 89-90. [5]. برتولد اشپولر، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ترجمه مریم میر احمدی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1373. ج ۱، ص ۲۳۹-240. [6]. جمشید گرشاسب چوکسی، ستیز و سازش، ترجمه نادر میرسعیدی، تهران: انتشارات ققنوس، ۱۳۸۱. ص 104 [7]. جمشید گرشاسب چوکسی، همان، ص 94. [8]. جمشید گرشاسب چوکسی، همان، ص 101. [9]. جمشید گرشاسب چوکسی، همان، ص 105. [10]. جمشید گرشاسب چوکسی، همان، ص 104. [11]. جمشید گرشاسب چوکسی، همان، ص 99. [12]. مری بویس، زرتشتیان باورها و آداب دینی آنها، ترجمه ع.بهرامی، تهران: انتشارات ققنوس، 1391. ص 180. ☑️ @naghdeelhad