✳️ بررسی وقت مغرب شرعی بر اساس روش اجتهادی روایت محور و فقاهت مدار (بخش 13) بررسی روایت سیزدهم 4839- 13- وَ عَنْهُ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ شُعَيْبٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ× قَالَ: قَالَ لِي‏ مَسُّوا بِالْمَغْرِبِ قَلِيلًا فَإِنَّ الشَّمْسَ تَغِيبُ مِنْ عِنْدِكُمْ قَبْلَ أَنْ تَغِيبَ مِنْ عِنْدِنَا. 1. تخریج و سند این حدیث را شیخ طوسی در تهذیب الاحکام در «باب المواقيت» و در استبصار در «باب وقت المغرب والعشاء الآخرة» نقل کرده است. در سند آن سه نفر واقع شده‌اند که عبارتند از: حسن بن محمد بن سماعة؛ صفوان بن يحيى البجلي و يعقوب بن شعيب بن ميثم التمار. از آن جا که همگی این راویان توثیق شده‌اند، روایت صحیح است. 2. متن یک؛ قَالَ لِي‏ مَسُّوا بِالْمَغْرِبِ قَلِيلًا؛ اندکی مغرب را عقب اندازید. در کتاب مناهج الأخيار في شرح الإستبصار در شرح این فقره چنین آمده است: «أفيد الباء للتّعدية أي ادخلوا المغرب في المساء قليلا» مرحوم فیض چنین آورده است: «مسوا بالمغرب أي أخروها وأدخلوها في المساء قال في التهذيب معناه حتى تغيب الحمرة من ناحية المشرق. أقول ويستفاد من التعليل اختصاصه ببعض المواضع.» دو؛ چنین توصیه‌ای خود حکایت از آن دارد که مردم کوفه محتملاً تحت تاثیر فتوای امثال ابوحنیفه، نماز مغرب را بلافاصله پس از غروب آفتاب به جا می‌آوردند. سه؛ فَإِنَّ الشَّمْسَ تَغِيبُ مِنْ عِنْدِكُمْ قَبْلَ أَنْ تَغِيبَ مِنْ عِنْدِنَا؛ یعنی در کوفه خورشید پیشتر از ما در مدینه غروب می‌کند. خطاب به «عندکم» به يعقوب بن شعيب بن ميثم التمار که اهل کوفه بود و ناظر به اهالی کوفه است. یعقوب از نوادگان میثم تمار از محدثان موجه و برجسته شیعه که محضر سه امام؛ یعنی صادقین و امام کاظم× را درک کرده و در کوفه متوطن بوده است. 3. تحلیل یک؛ طول جغرافیایی شهر کوفه ۴۴ درجه و ۲۰ دقیقه ‌است، در حالی که طول جغرافیایی مدینه ۳۹ درجه و ۵۹ دقیقه است. از سویی دیگر می‌دانیم که زمین در مدت ۲۴ ساعت یک بار به دور خود می‌چرخد و کل زمین ۳۶۰ درجه طول جغرافیایی است. در نتیجه هر ۱۵ درجه تغییر طول جغرافیایی یک «ساعت» محسوب می‌شود. این امر مبنای تعیین مناطق زمانی است. دو؛ از آن جا که طول جغرافیایی کوفه حدود 5 درجه بیشتر از طول جغرافیایی مدینه است، خورشید حدود بیست دقیقه زودتر از مدینه در کوفه طلوع می‌کند و بر همین مقیاس خورشید در کوفه، بیست دقیقه زودتر از مدینه غروب می‌کند. سه؛ از این جهت است که امام صادق× به يعقوب بن شعيب بن ميثم التمار؛ یعنی راوی این حدیث که اهل کوفه بود، فرمود که در مقایسه با اهالی مدینه، خورشید در افق شما زودتر از ما غروب می‌کند، از این روایت می‌توان دریافت که مبنای تحقق مغرب شرعی، همان غروب آفتاب است. چهار؛ از آن جا که در این روایت سخنی از ذهاب حمره مشرقیه به میان نیامده است، پیداست که هم چنان مراد اهل بیت^ رعایت احتیاط در تحقق غروب شرعی است. به عبارت روشن‌تر؛ خود تعبیر اندکی عقب بیاندازید؛ بی آن‌که در روایت نامی از حمره مشرقیه برده شود، نشان از آن دارد که معیار تحقق مغرب شرعی، همان ذهاب قرص شمس است. پنج؛ از روایت سه نکته مهم قابل استفاده است: یک؛ مبنای تنظیم اوقات شرعی افق هر منطقه است؛ دو؛ مبنای تحقق مغرب شرعی، همان غروب آفتاب است؛ سه؛ توصیه اهل بیت^ به تاخیر نماز مغرب از لحظه غروب آفتاب از باب احتیاط است. برگرفته از کتاب «اجتهاد روایت محور و فقاهت مدار» از استاد علی نصیری 🆔 eitaa.com/alinasirigilani 🌐 www.maref.ir