این روزها با این سوال مواجه هستیم که چرا بعضی از مردم با وجود اینکه می دانند سیل تهدیدشان می کند خانه هاشان را ترک نمی کنند؟ برای درک علت رفتارهای جمعی مهم است که به خود اجتماع مراجعه شود و نظر خودشان را در مورد دلیل رفتارشان جویا شد و از پاسخ ها در تحلیل استفاده کرد. ما در ایران دچار فقر تحقیقات میدانی و نظرسنجی های معتبر هستیم. دست کسانی که به روش های تحقیق میدانی آشنا هستند به مردم سیل زده نمی رسد.
۱- دشواری حرکت. خانواده هایی که افراد دارای معلولیت، سالمند، کودک، بیمار و زن باردار دارند برایشان حرکت دسته جمعی سخت است. این خانواده ها نیاز دارند که امکان حرکت برای تمام افراد خانواده را داشته باشند.
۲- عدم درک درست از واقعه. افراد زیادی بخصوص در روستاها ارتباط چندانی با رسانه ها ندارند و یا به رسانه های محدودی دسترسی دارند. اگر رسانه ای که می بینند توضیح دقیق و قابل فهمی از خطری که تهدیدشان می کند ارائه ندهند این افراد ترک خانه را ضروری نمی بینند. لازم است که رسانه های ملی و محلی در مورد خطری که مردم یک محل را تهدید می کند اطلاع رسانی کرده و دقیق و شفاف توضیح دهد که خطری که آنها را تهدید می کند چه و چگونه است.
۳- اتکا به موارد مشابه گذشته. بسیاری از افراد به تجربه های گذشته رجوع می کنند و فکر می کنند که مثل دفعات قبل می توانند سیل را بگذرانند. آنها می گویند ما در گذشته هم فلان باران و طوفان و سیل را داشتیم و خانه را ترک نکردیم و خیر گذشت. لازم است که فرق بین سیل و باران های گذشته با سیلی که در حال حاضر تهدیدشان می کند برای آنها شمرده شود تا متوجه خاص بودن شرایط فعلی بشوند.
۴- نگرانی بابت حیوانات. کسانی که حیوانات خانگی یا دام دارند و نمی توانند حیوانات شان را با خود ببرند نگران رها کردن آنها در سیل هستند. این افراد هم به لحاظ عاطفی و هم به لحاظ اقتصادی به حیوانات خود وابستگی دارند. تا جای امکان باید جهت انتقال حیوانات و دام تسهیلاتی برای این افراد فراهم کرد.
۵- خانه و کاشانه. این فکر که خانه در معرض تخریب است نگران کننده است و بسیاری از افراد فکر می کنند که بهتر است بالای سر خانه باشند تا شاید بتوانند کاری کنند مانع تخریب آن شوند. از طرفی از آنجایی که نمی توانند وسایلشان را با خود ببرند از ناامنی در زمان سیل و سرقت هایی که ممکن است در زمان آب گرفتی بعد از سیل پیش بیاید می ترسند. لازم است که نیروهای پلیس و امنیت راهکارهایی برای جلب اعتماد مردم و حفاظت از امنیت خانه های آنها در زمان ترک بیاندیشند.
۶- هراس از رها شدگی. بسیاری از کسانی که حاضر به ترک خانه در سیل نیستند بیم آن دارند که بعد از سیل دیگر نتوانند به خانه برگردند و آواره بمانند. این افراد اگر امیدی به امداد نداشته باشند ترجیح می دهند در خانه خود باشند تا آواره شوند چون به نظر آنها خانه خراب امن تر از آوارگی و فراموش شدن است. عدم وجود پشتوانه بیمه و ناکارآمدی دولت ها در کمک به کسانی که در سوانح طبیعی گذشته کشور بی خانمان شده اند به این هراس دامن می زند.
۷- وابستگی به فامیل و همسایه. بسیاری از افرادی که خانه خود را ترک نمی کنند نمی خواهند فامیل و هم محلی های خود را تنها بگذارند. آنها می گویند یا همه با هم می رویم یا هیچ کدام. نگرانی بابت به جا ماندگان سخت است بنابراین اگر قرار است مردم یک محل یا روستا یا شهر خانه هاشان را تخلیه کنند باید به فکر تسهیلات لازم برای حرکت همه اعضای خانواده و محل بود چون عدم امکانات لازم برای ترک و حرکت هر یک نفر می تواند منجر به ماندن تعداد زیادی از ساکنین شود.
۸- پذیرش سرنوشت و قسمت و توکل به خدا. بسیاری از کسانی که خانه شان را در هنگام پیش بینی سیل ترک نمی کنند اظهار می کنند که سرنوشت هر چه باشد همان است و خدا خودش کمک می کند. توکل به نیروی ماورای زمینی گرچه می تواند در مواقعی موجب تسلی خاطر آدم ها باشد ولی از طرف دیگر باعث می شود که اراده و عمل انسانی دست کم گرفته شده و نوعی انفعال و بی عملی را ترویج کند.
۹- فقر. هر چه افراد فقیرتر باشند برای آنها حرکت سخت تر است. بسیاری از کسانی که خانه را ترک نمی کنند وسایل لازم برای ترک خانه و امکانات اسکان در جای دیگر را ندارند. مناطق و افراد فقیرتر نیاز به کمک بیشتری برای حرکت و اسکان موقت و بازگشت دارند.
۱۰- احساس مسئولیت. بسیاری از افرادی که حاضر به ترک خانه و محل نمی شوند نگران این هستند که کسی نماند یا نیاید که خانه و مزرعه و محل را نجات دهد. آنها می خواهند باشند تا خانه و مزرعه و محل شان را نجات دهند. آنها یا به امدادرسانی اعتماد ندارند و یا می خواهند که خودشان هم کنارشان باشند. از آنجایی که این افراد انگیزه بالایی دارند و اطلاعات مفیدی در مورد محل و جامعه خود دارند پتانسیل آن را دارند.
@salehin_shahrood