1. گفتگو با دبیرکل نهضت آزادی با سایر گفتگوها تفاوت عمده ای داشت، علتش نیز این بود که وی با 80 سال سن، کهن سال ترین میهمان ما تا امروز بود و این یعنی گفتگو با «تاریخ زنده». به همین علت نمی شد مثل بعضی از گفتگوهای قبلی صرفا به حافظه ام در حین گفتگو اکتفا کنم و از چند روز قبل مشغول جستجو بین اسناد، کتابها و سایر منابع تاریخی درباره نهضت آزادی بودم.
2. از قبل درباره نهضت آزادی زیاد خوانده و شنیده بودم و فصل مشترک آنها نیز این بود که این جریان خودش را محور همه چیز میداند، یعنی تمام نقاط قوت انقلاب را کار خود میداند و در مقابل، کوچکترین مسئولیتی نیز در برابر کاستی ها به گردن نمی گیرد اما این گزاره را 3 ساعت و 43 دقیقه در برابر چشمانم به طور زنده دیدم که چگونه جناب توسلی تمام خوبی های قبل و بعد انقلاب را حاصل عملکرد نهضت آزادی میدانست ولی کوچکترین نقدی به این جریان را بر نمی تافت. حتی در موضوعاتی که از حسن روحانی تا محمد خاتمی و میرحسین موسوی و حتی جریان انقلابی بر آن اجماع دارند و در آنها نهضت آزادی را مقصر می دانند.
3. حسن دیگر گفتگو این بود که ما فرصت مفصلی در اختیار ایشان قرار دادیم تا نقطه نظرات خود را بیان کند اما نه در یک تریبون یکطرفه مثل رسانه های اصلاح طلب. بلکه چالشی و انتقادی و همین مساله باعث شد تا در بسیاری از موارد، حرفهای تازه تری گفته شود.
4. بعد از انتشار این گفتگو حجم پیام های مثبت و تشکر از برنامه بسیار بود، علت هم این است که تاکنون این افراد در گفتگوهای چالشی حرف نزده اند و در چنین فرصت هایی است که عیار سخنانشان بیشتر روشن می شود اما برخی نیز انتقاد کردند که با وجود اینکه گفتگوی خوبی بوده اصلا چرا با نهضت آزادی به گفتگو نشستید؟
معتقدم اتفاقا باید با این طیف بیش از بقیه به گفتگو نشست، چون اولا باورم این است که منطق جریان انقلاب آنقدر قوی است که در چنین دیالوگهایی خودش را بهتر نشان دهد ثانیا نهضت آزادی شاید در ظاهر در چند پیرمرد محصور باشد اما ریشه اختلافات امروز عرصه سیاسی در کشور نیز همان دعوای ابتدای انقلاب ملی مذهبی ها و نهضت آزادی با جریان انقلابی است. یعنی امروز حسن روحانی را نیز باید امتداد تفکر نهضت آزادی دید، نگاه های او در سیاست خارجی، فرهنگ و سایر حوزه هایی که نتیجه اش فجایع امروز و یک "نارضایتی ملی" است ریشه در تفکر شخص بازرگان و جریان نهضت آزادی دارد، هرچند ریشه این تقابل فکری را می توان در صد و خرده ای سال عقب تر نیز دید، در تقابلهای فکری گفتمان دینی با امثال سید حسن تقی زاده، میرزا حسین سپهسالار، وثوق الدوله و...
پس گفتگوهای چالشی با این جریان نه تنها مفید بلکه ضروری است چون اصل انحرافات فکری امروز کشور به ویژه آنچه امروز آن را "غربگرایی" می نامیم را در اصل نهضت آزادی نمایندگی میکند و امثال حسن روحانی شاگردان متاخر این مکتب هستند پس چه بهتر که مسببان وضع موجود را در گفتگوی مستقیم با خودشان بشناسیم.
@Sabeti ✅