❇️ یادداشتهایی در تفسیر موضوعی 🔸گمانه زنی ✍ سید رضی مرتضوی از جمله آفاتی که در بعضی نقاط زمانی و مکانی در جامعه بسیار دیده می شود اظهار نظرهای غیر عالمانه است. از نظر قرآن کریم این رفتار اثرات بد و مخربی بر خود فرد و همچنین جامعه دارد و عامل ظلالت و گمراهی و سوء عاقبت دانسته شده است و از اینگونه اظهار نظرها و حتی تامل ها بشدت نهی شده است. بعضی که در مسائل دینی هم اظهار نظر می کنند گمانه زنی های بیجا و جاهلانه آنها با عنوان بحث و مجادله با خداوند متعال معرفی شده است: * «وَمِنَ النَّاسِ مَن يُجَادِلُ فِي اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَلَا هُدًى وَلَا كِتَابٍ مُّنِيرٍ» لقمان : 20. برخی مردم بدون هیچ گونه آگاهی و برهان و استدلالی حتی با خدا نیز به بحث و مجادله می پردازند. * «فَلِمَ تُحَآجُّونَ فِيمَا لَيْسَ لَكُم بِهِ عِلْمٌ وَاللّهُ يَعْلَمُ وَأَنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ» آل عمران : 66 . چرا با خداوند به مجادله می پردازید در حالیکه جاهلید و هیچ علمی ندارید و تنها خداست که عالم مطلق است. ** آیات فراوانی نیز کسانی را که تنها از گمان بی جای خود تبعیت کرده اند سرزنش کرده و سرانجام شومشان را نتیجه این رفتار آنها دانسته است: * «وَمَا لَهُم بِذَلِكَ مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلَّا يَظُنُّونَ» جاثیه: 24 . جهنمیان نسبت به اعمالشان علم نداشتند بلکه آنها تنها از گمان خود تبعیت کرده بودند. «إِن يَتَّبِعُونَ إِلاَّ الظَّنَّ وَإِنْ هُمْ إِلاَّ يَخْرُصُونَ» یونس: 66: مشرکین تنها به گمان خود تکیه کرده و گمانه زنی میکنند * «إِن تَتَّبِعُونَ إِلاَّ الظَّنَّ وَإِنْ أَنتُمْ إَلاَّ تَخْرُصُونَ» انعام: 148. شما مشرکین فقط به گمان خود تکیه کردید... * «أَكْثَرَ مَن فِي الأَرْضِ ...إِن يَتَّبِعُونَ إِلاَّ الظَّنَّ وَإِنْ هُمْ إِلاَّ يَخْرُصُونَ» انعام: 116. بیشتر مردم زمین فقط به گمان خود تکیه می کنند. * «وَمَا لَهُم بِهِ مِنْ عِلْمٍ إِن يَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ » نجم: 28: جهنمیان تنها به گمان خود تکیه می کنند * «إِن يَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَمَا تَهْوَى الْأَنفُسُ»: نجم : 23: بت پرستان تنها به گمان خود تکیه و از هوای نفس خود پیروی کردند. * «وَمَا يَتَّبِعُ أَكْثَرُهُمْ إِلاَّ ظَنًّا» . یونس: 36: بیشتر مشرکین تنها به گمان خود تکیه کردند. نمونه هایی نیز از گمانه زنی های بی جا و سخن گفتن و نظردادن های جاهلانه در قرآن وجود دارد: * «...الَّذِينَ قَالُوا اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَدًا*مَّا لَهُم بِهِ مِنْ عِلْمٍ وَلَا لِآبَائِهِمْ كَبُرَتْ كَلِمَةً تَخْرُجُ مِنْ أَفْوَاهِهِمْ إِن يَقُولُونَ إِلَّا كَذِبًا» : کهف : 4 و 5 . کسانی که گفتند خدا فرزند دارد تنها از روی گمان خود سخن گفته اند و هیچ برایشان مهم نبود که چه دروغ بزرگی از دهانشان خارج می شود. * «وَإِنَّ الَّذِينَ اخْتَلَفُواْ فِيهِ لَفِي شَكٍّ مِّنْهُ مَا لَهُم بِهِ مِنْ عِلْمٍ إِلاَّ اتِّبَاعَ الظَّنِّ» : نساء : 157 : آنانکه گمان می کنند مسیح کشته شده است تنها به گمان خود تکیه کرده اند والا همچنان در شک هستند و جاهلانه حرف میزنند. از نظر قرآن کریم ظن و گمان برای سخن گفتن کافی نیست و به همین جهت از پیروی ظن نهی می کند: * «اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ» حجرات: 12. از گمان دور کنید که بسیاری از گمانها گناه است. * «إَنَّ الظَّنَّ لاَ يُغْنِي مِنَ الْحَقِّ شَيْئًا» : یونس: 36. گمان هرگز کسی را حتی ذره ای به حق نمی رساند. * «وَإِنَّ الظَّنَّ لَا يُغْنِي مِنَ الْحَقِّ شَيْئًا» : نجم : 28 : گمان هرگز کسی را حتی ذره ای به حق نمی رساند. عصاره تمام آیات مذکور همین جمله است که می فرماید: * «وَلاَ تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُولًا» اسراء : 36. در مورد مسائل ندانسته حتی تامل هم جایز نیست چه رسد به سخن گفتن، چرا که حتی گوش و چشم و حتی قلب از آنچه در آنها می گذرد بازخواست خواهند شد. شاید در روزهای فعلی، نیاز ما به حرف نزدن در مورد مسائلی که بیشترمان از آنها و مسائل پشت پرده آن آگاهی نداریم، بیشتر از همیشه باشد. ... و ما اوتیتم من العلم الا قلیلا.