🌷نکته تفسیری صفحه ۲۰۱🌷 معافیّت از جهاد: در توضیحات صفحه‏ ی 196 کمی با ماجرای جنگ تبوک آشنا شدیم. این آیات به یکی دیگر از حوادث عبرت آموزی اشاره می کند که در آن سرگذشت مهم، پیش از حرکت لشکر اسلام از مدینه رخ نمود. در جنگ تبوک، به سبب وجود دشمن قدرتمندی مانند امپراتوری روم شرقی، از سوی پیامبر بسیج همگانی اعلام شد و تمام مسلمانانی که شروط شرکت در جهاد را داشتند، مأمور شدند که برای حرکت به سوی دشمن آماده شوند. اگرچه یک روی سکّه‏ ی آن اعلام عمومی، ضرورت جنگی بود، روی دیگرش، امتحان دشواری بود که مؤمنان راستین را از مسلمانان ظاهری مشخّص می کرد؛ زیرا مقصد، بسیار طولانی، و وضعیّت آب و هوایی مسیر، بسیار بد بود. به همین‌سبب، از همان ابتدای کار، منافقان بی ایمانی نزد پیامبر آمدند و با آوردن بهانه هایی بی اساس، از آن حضـرت خواستند که آنان را از شرکت در جنگ معاف کند. در مقابل، برخی از افراد باایمان نیز به دلایل موجّهی نمی توانستند در جنگ شرکت کنند، و همین باعث شد که از سوی افراد نادان مورد تهمت قرار گیرند و به نفاق و ترس از جهاد متّهم شوند. به همین علت، خداوند در این آیات، به هر دو گروه اشاره می کند، و گروه یکم، یعنی منافقان بهانه جو و دروغگو را به عذابی دردناک تهدید می کند، و گروه دوم، یعنی افراد باایمانی را که به جهاد در راه خدا علاقه داشتند و مشکلات و کمبودهایی باعث نرفتن آنان به میدان جنگ شده بود، تبرئه می کند؛ کسانی که بر اثر پیری یا نقص عضو، ضعیف و ناتوان بودند و قدرت جنگ نداشتند، یا بیمار بودند، یا کسانی که هزینه‏ ی تهیّه‏ ی ابزار جنگ را نداشتند. امّا نکته‏ ی مهم و اساسی در مورد این افراد، این است که نباید شرکت نکردن آنان در جنگ، باعث بی تفاوتی شان نسبت به جهاد و مجاهدان شود. از این رو در صورتی از نظر اسلام مورد سرزنش نیستند که «از هرگونه خیرخواهی مخلصانه برای خدا و پیامبر دریغ نکنند» (اِذا نَصَحُوا لِله وَ رَسُولِه). آری، اگرچه چنین افرادی از حضور در جبهه معاف اند، باید در پشت جبهه و در هر جایی از سرزمین اسلامی که قرار دارند، همواره با مال و زبان و تمام نیرویشان، از دین خدا و پیامبر او و جهادگران دفاع کرده، جایگاه دشمن را تضعیف کنند. در آیه‏ ی 92، از کسانی سخن گفته شده که با شور و اشتیاق نزد پیامبر آمدند و از او درخواست کردند که مرکبی در اختیارشان بگذارد تا در جهاد شرکت کنند؛ ولی پیامبر فرمود که چنین امکانی وجود ندارد. در آن هنگام، آن مسلمانان راستین، نه تنها از این که نتوانستند در جهاد شرکت کنند، خوشحال نشدند، بلکه از شدّت اندوه، همچون ابر بهاری گریستند. شنیدنی اینکه بر اساس روایتی از پیامبر، چنین افرادی که واقعاً عذر دارند و در دل آرزو می کنند که با جهادگران همراه باشند، در پاداش و افتخارات مجاهدان شریک هستند.