🌷 نکته تفسیری صفحه ۴۵۹🌷
آیا کسانی که می دانند، با کسانی که نمی دانند، برابرند؟:
یکی از نقاط روشن و درخشان دین اسلام، توجّه ویژه به علم و تجلیل از عالمان و دانشمندان است. قرآن کریم در اوضاعی نازل شد که در میان مردم مکّه و اطراف آن، جز اندکی، بقیه حتّی توانایی خواندن و نوشتن هم نداشتند. با این همه، در هیچ یک از مکاتب آسمانی، به اندازه ی اسلام، مردم به کسب علم و دانش تشویق نشده اند. این جمله از آیه یعنی «هَل یَستَوِی الَّذینَ یَعلَمونَ وَ الَّذینَ لایَعلَمون» (آیا کسانی که می دانند، با آنان که نمی دانند، برابرند؟) به شکل یک شعار اسلامی درآمده است و با صراحت بیان می کند که هرگز افراد دانا و نادان برابر نیستند؛ نه در پیشگاه خدا، نه در نزد مردم، و نه در زندگی دنیا و آخرت. در آموزه های پیشوایان دین نیز تعبیراتی در باره ی اهمّیّت علم و دانش دیده می شود که برتر از آن تصوّر نمی شود. در حدیثی از پیامبر می خوانیم: «زندگی جز برای دو کس فایده ای ندارد؛ عالمی که از او پیروی شود و دانش طلبی که به سخن دانشمندی گوش کند.»
در حدیثی از امام باقر آمده است: «دانشمندی که از علم او استفاده شود، از هفتاد هزار عابد [که برای مردم سودی نداشته باشند] بهتر است. » البتّه از نظر اسلام، علم و دانش با داشتن دو شرط اساسی ارزشمند است:
1ـ رنگ توحیدی داشته باشد و در راه اثبات مهم ترین واقعیّت جهان یعنی خدای بزرگ قرار گیرد. آری، اگر فیزیک، شیمی، علوم پزشکی، زیست شناسی، جانورشناسی، ستاره شناسی و ... به گونه ای طرح شود که هر یک، از پدیدآورنده ی دانا و توانای اشیاء سخن بگوید و علم و قدرت او را به یاد انسان بیاورد، علمی است که حق مطلب را ادا کرده، و در عین رسیدن به هدف مشخّص خود در هر رشته ی علمی، با حقیقت اصلی جهان هم صدایی داشته است؛ ولی اگر کسب این علوم، به شناخت خدا منتهی نشود و از پدیدآورنده ی تمامی موجودات غفلت کند، به بزرگ ترین جهل و نادانی تبدیل می شود؛ درست مانند کسی که وارد باغ سرسبزی شود و از گل های رنگارنگ و میوه های خوشمزه ی آن لذّت ببرد؛ ولی هیچ یادی از صاحب باغ نکند. به راستی آیا می توان برای چنین شخصی ارزشی قائل شد؟ از نظر اسلام، علمی ارزش دارد که انسانیّت انسان را از جهات گوناگون رشد دهد و او را به خدا نزدیک تر کند؛ رفتار بدش را اصلاح کند و بذر گفتار و کردار پسندیده را در وجودش برویاند. اگر امّا حافظه ی شخصی پر از معلومات و اصطلاحات شود، و در عین حال، وجودش پر از صفات ناپسند باشد، نمی توان او را عالم حقیقی نامید. امیر مؤمنان علی چه زیبا فرموده است: «دانشی که تو را اصلاح نکند، گمراهی است.»