🔹الْمُطْمَئِنَّة
▪️کلمه «مُطْمَئِنَّة» اسم فاعل از فعل «اطمَأَنّ» است.
▫️برخی از قدما این را از ماده ثلاثی «طمن» می‌دانسته‌اند که همزه‌ای بر آن اضافه شده چنانکه «طامن المکان» به معنای «در جایی ساکن و آرام شد» است. (مثلا معجم المقاييس اللغة، ج3، ص422)
▫️ویا اینکه نقل شده بر وزن «إفعالّ» بوده (مثل احمارّ و إسوادّ) که برای فرار از التقای ساکنین، الف مد به همزه تبدیل شده است. (المصباح المنير، ج2، ص378)
🔸 اما از آنجا که در کلام عرب از ماده «طمن» بدون همزه اصلا کلمه‌ای یافت نشده و «طامن» را نیز در اصل همان «طأمن» دانسته‌اند که از باب تسهیل در تلفظ چنان بیان می‌شده (لسان العرب، ج13، ص268) اغلب ترجیح داده اند که ماده اصلی آن را رباعی بگیرند؛ آنگاه
▫️ از سیبویه و دیگران نقل شده که اصل این ماده در حالت رباعی مجرد «طأمن» بوده (مانند دحرج) که تعبیر «طامن الرجل ظهره» به معنای آن است که پشتش را خم کرد و پایین آورد؛ و «اطمأنّ» حالت مقلوب است (که جای همزه و میم عوض شده است)؛
▫️ ام اما ابوعمرو بر این باور است که مطلب بالعکس است [یعنی ماده اصلی همان «طمأن» است که در «اطمینان» مشاهده می‌شود و «طأمن» کلمه‌ای است که دچار قلب شده است.]
(لسان العرب، ج13، ص268؛ المصباح المنير، ج2، ص378 ؛ التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج7، ص126 )
▪️حال ماده اصلی این کلمه «طمن» باشد یا «طمئن» یا «طئمن» معنای اصلی آن را سکون و آرامش بعد از ناراحتی و اضطراب دانسته‌اند (مفردات ألفاظ القرآن، ص524؛ التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج7، ص123)؛ و درمورد نفس در جایی به کار می‌رود که نفس آرام شده و با محل خود انس گرفته باشد (كتاب العين، ج7، ص442) و دو کلمه طمأنینه و اطمینان در زبان فارسی هم رایج شده است.
📿این ماده در قرآن کریم تنها در وزن «اطمأنّ» - هم به صورت فعل ماضی (فَإِنْ أَصابَهُ خَيْرٌ اطْمَأَنَّ بِهِ، حج/11؛ فَإِذَا اطْمَأْنَنْتُمْ فَأَقيمُوا الصَّلاة، نساء/103؛ وَ رَضُوا بِالْحَياةِ الدُّنْيا وَ اطْمَأَنُّوا بِها، یونس/7) ویا فعل مضارع (الَّذينَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللَّهِ أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ؛ زمر/28) و هم به صورت اسم فاعل (قَرْيَةً كانَتْ آمِنَةً مُطْمَئِنَّةً، نحل/112؛ يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ، فجر/27؛ لَوْ كانَ فِي الْأَرْضِ مَلائِكَةٌ يَمْشُونَ مُطْمَئِنِّين، اسراء/97) – و جمعا 13 بار به کار رفته است.
@Yekaye