قسمت دوم ماده «ظن» ▪️با این توضیحات شاید تبیین حسن جبل برای این ماده از همه بهتر باشد؛ وی بعد از اینکه توضیح داده که حرف «ظ» دلالت دارد بر یک نحوه غلظت و نفوذ و حرف «ن» دلالت دارد بر یک نحوه امتداد یافتن لطیف چیزی در باطن، کنار هم قرار گرفتن این دو را دال بر نفوذ چیزی مهم در باطن چیزی می‌داند و سپس با بررسی موارد استعمال آن می‌گوید «معنای محوری این ماده عبارت است از توقع وجود چیزی مهم (در باطن امری) به خاطر اماره‌ای قوی بر آن؛ ... ظن یک اعتقاد قلبی است مبتنی بر أمارات و نشانه‌ها ویا مبتنی بر بحث و نظر، لیکن گاه برخلاف انتظار درمی‌آید و این احتمالِ برخلاف انتظار رخ دادنش ناشی از این است که برگرفته از أمارات یا بحث [نه استدلال یقینی] است؛ و این دو از عرصه‌هایی هستند که اشتباه در آنها راه دارد.» 📚المعجم الإشتقاقي المؤصل لألفاظ القرآن الكريم، ص۱۳۷۳ ▪️در واقع ظن آن توقع و حالت نفسانی‌ای است که جایی به کار می‌رود که خود شخص به نظرش می‌آید ویا ادعا می‌کند که اماره‌ها و نشانه‌های مهمی برای چنین توقعی دارد؛ ولو که آن نشانه‌ها واقعا نتوانند واقعا از آن توقع پشتیبانی کنند. وی در ادامه توضیح می‌دهد که چون این مساله یک امر مشکک است می تواند درجات مختلفی داشته باشد؛ از درجه‌ای که بسیار به یقین و علم نزدیک شده (که به همین جهت برخی آن را به عنوان یک معنای این کلمه قلمداد کرده‌اند) تا درجه‌ای که صرفا یک ترجیح نفسانی بدون شواهد قابل اعتناست. از این رو هم در مورد ظنونی که بعدا معلوم می‌شود که بجا بوده استفاده می‌شود « وَ قالَ لِلَّذي ظَنَّ أَنَّهُ ناجٍ مِنْهُمَا» (یوسف/۴۲)، و هم در مورد ظنونی که بعدا معلوم می‌شود نابجا بوده است، مانند: « بَلْ ظَنَنْتُمْ أَنْ لَنْ يَنْقَلِبَ الرَّسُولُ وَ الْمُؤْمِنُونَ إِلى‏ أَهْليهِمْ أَبَدا» (فتح/۱۲) و «وَ أَنَّا ظَنَنَّا أَنْ لَنْ تَقُولَ الْإِنْسُ وَ الْجِنُّ عَلَى اللَّهِ كَذِبا» (جن/۵) و « إِنَّهُ ظَنَّ أَنْ لَنْ يَحُور» (انشقاق/۱۴). حسن جبل سپس بحث مفصلی درباره مواردی در قرآن کریم که ظاهرا «ظن» به معنای «یقین» به کار رفته ارائه می‌دهد و توجیهات مختلفی که در این باب شده به چالش می‌کشد (بویژه این دیدگاه که کلماتی در زبان عربی وجود دارد که بر دو معنای ضد همدیگر دلالت دارند مخالفت می‌کند) و این چالش را که ایمان با شک و ظن جمع نمی‌شود با توجه به مراتب داشتن ایمان چنین پاسخ می‌دهد که مراتبی از ایمان با مراتب بالایی از ظن (که به یقین نزدیک می‌شود) می‌تواند جمع شود. 📚همان، ص۱۳۷۴-۱۳۸۱ ▪️همچنین برخی تفاوت ظن با یقین (در مواردی که ظن به معنای یقین است) در این دانسته‌اند که ظن در مواردی به کار می‌رود که علم و یقین مورد نظر، با بحث و نظر حاصل شده باشد نه با مشاهده و دیدن، که آیه شریفه «وَ رَأَى الْمُجْرِمُونَ النَّارَ فَظَنُّوا أَنَّهُمْ مُواقِعُوها وَ لَمْ يَجِدُوا عَنْها مَصْرِفاً» (کهف/53) بوضوح این تحلیل را رد می‌کند. @yekaye 👇ادامه مطلب👇