كناره گيري و فرار وثوق الدوله همزمان با افزايش تنش ميان آمريكا و انگليس به دنبال توافق نفتي سن رمو ميان انگلستان و فرانسه در آوريل ۱۹۲۰، گسست در اركان كابينه وثوق الدوله آغاز شد. سوم آوريل ۱۹۲۰، كالدول ترميم‌هاي كابينه وثوق را اينچنين گزارش مي‌كند: «تغييراتي كه اخيراً صورت گرفته است شامل وزارت خانه‌هاي جنگ، ماليه و خارجه مي‌شود. اما بايد اضافه كنم رئيس الوزرا، وثوق الدوله، همه چيز را تحت كنترل دارد و شخصاً تمام وزارت خانه‌هاي دولت فعلي ايران را اداره مي‌كند لذا تغييرات اخير در كابينه، تأثير چنداني جز در مورد اشخاصي كه درگير كارها بوده اند، در پي نداشت. » [۱] كالدول جزئيات تغييرات را اينچنين شرح مي‌دهد: چندي پيش شايع شده بود كه روابط وزير ماليه و رئيس الوزرا خدشه دار شده است و وثوق الدوله عليه اين وزير توطئه چيني مي‌كند. اما شواهد حاكي از آن است كه چون وزير ماليه يكي از طرفداران انگليس است، وزيرمختار انگلستان تا چندي پيش بر باقي ماندن او در كابينه پافشاري مي‌كرد. با اين حال چند روز پيش از اين، رئيس الوزرا تهديد كرد چنانچه صارم الدوله، وزير ماليه، از سمت خود كناره گيري نكند، استعفا خواهد داد. در نهايت صارم الدوله از سمت خود استعفا داد... با كناره گيري وزير ماليه، وزير جنگ، سپهداراعظم، نيز كابينه را ترك كرد. اين فرد، همانند وزير ماليه سابق، مدتها در پي تصاحب منصب رياست وزرا بلندپروازي مي‌كرد. با اين حال به نظر مي‌رسد مخالفت افكار عمومي مردم با فعاليت كميسيون نظامي (انگلستان) و دشواري همكاري با اين گروه مستشار خارجي، دليل اصلي استعفاي وزير جنگ بود. كناره گيري وزير پس از به اتمام رسيدن اقدامات اوليه كميسيون نظامي رخ داد و درست در همين زمان مهمترين عضو ايراني اين كميسيون پس از شخص وزير، يعني كلنل فضل الله خان، خودكشي كرد. [۱] كلنل با به جا گذاشتن يادداشتي به تمام وطن پرستان ايراني پيشنهاد كرد از شيوه او پيروي كنند. وزير جديدي به وزارت جنگ منصوب شد، اما در تمام مدت وزارت خود در هيچ يك از جلسات كابينه شركت نكرد و پس از چند هفته او نيز از سمت خود استعفا داد. سپس، شاهزاده سالارلشكر (برادر شاهزاده نصرت الدوله، وزير امور خارجه فعلي) با دشواري بسيار راضي شد تصدي وزارت جنگ را بر عهده گيرد. كناره گيري وزير جنگ و ماليه از دو وزارت خانه اي كه تحت كنترل انگليسي‌ها است، امري صرفاً تصادفي نيست. اخيراً شايع شده است كه وثوق الدوله درصدد كناره گيري است و شاهزاده فرمانفرما، والي فعلي استان فارس، استاني مهم در حاشيه خليج فارس، براي تصدي رياست وزرا به تهران باز خواهد گشت... افرادي كه براي نمايندگي مجلس انتخاب و وارد تهران شده اند، در جلسات غيررسمي كه به صورت هفتگي برگزار مي‌شود شركت مي‌كنند. در اين جلسات نمايندگان براي كار‌هايي كه پس از بازگشايي رسمي مجلس مي‌بايد انجام دهند، آماده مي‌شوند، به خصوص سعي مي‌شود وكلاي جديد با روند و طرز كار نهادِ مجلس آشنا گردند. در واقع از آنجا كه در حال حاضر هيچ مجلسي در كار نيست، در نتيجه قوانين جديدي هم به تصويب نخواهد رسيد. اما كابينه خود را ملزم مي‌داند قوانيني را كه ضروري به نظر مي‌رسد، اعلام كند... ---------- [۱]: گزارش كالدول، شماره ۵۶۳، ۷۵/۰۰۲. ۸۹۱، مورخ۳ آوريل ۱۹۲۰ [۱]: كلنل فضل الله خان آق اولي متولد ۱۳۶۵ كه عضو كميسيون مختلط كميسيون نظامي قرارداد ۱۹۱۹ بود و بنابر نقل مشهور چون با قرارداد ايران و انگليس مخالف بود و از اينكه افسران ايراني زير دست سركردگان نظامي انگليس بودند اقدام به خودكشي كرد. 📚از قاجار تا پهلوی ✍محمد قلی مجد https://eitaa.com/zandahlm1357