اما هيچگونه حركتي كه حاكي از خروج نيرو‌هاي سرخ باشد، ديده نمي شود. بلكه بر عكس به فاصله چند مايل در شرق بندر انزلي، اين فرمانده، نيرو‌هاي تازه نفس را وارد ساحل خزر كرده است در حالي كه شمار ديگري از نيرو‌هاي ارتش سرخ در حاشيه خط ساحلي از آستارا [به سمت جنوب] پيشروي مي‌كنند. شمار ديگري نيز در عمق خاك ايران به سمت اردبيل حركت كرده اند....؟ اگر گزارش‌هاي ارسالي درباره تمركز قواي بيشتر در باكو، پشت سر هم نمي رسيد، آنگاه مي‌شد اطمينان بيشتري به صداقت و حسن نيت فرماندة روسي داشت. نيرو‌هاي انگليسي كه كنترل بندر انزلي را در دست داشتند، در رشت متوقف شده اند. رشت در شانزده مايلي انزلي و اولين شهر در جاده اصلي به سمت تهران است. نبودن مانع بر سر راه بلشويك ها، مزيتي است كه آنها را در جهت پيشبرد اهدافشان ياري مي‌كند و باعث شده است هرگز براي رسيدن قواي كمكي منتظر نمانند. اوضاع محل، آن هم در موقعي كه ما آمده ايم تا با مشكلات بيشتري دست و پنجه نرم كنيم، چندان كمكي به ما نمي كند. در واقع تقريباً شمال ايران به صورت كامل در اختيار بلشويك‌ها قرار دارد... تبليغات سرخ تأثير قابل ملاحظه اي روي افراد خودسر و بي قانوني كه گيلان، مازندران و بخش‌هاي بسياري از كشور را دچار آشوب و نا آرامي كرده اند گذاشته است.... خطر جدي كه نيرو‌هاي از هم گسيخته انگليسي و هندي را در استان‌هاي شمالي تهديد مي‌كند، دسته‌هاي غارتگر عشايري هستند و شمار اندكي از بلشويك‌ها كه چندي پيش وارد اين منطقه شده اند، خطر چنداني ندارند. » گزارش ۲۵ مي‌۱۹۲۰ ديلي كرونيكل از اين قرار است: «هنوز ضرورت ايجاب نمي كند كه دست به كار عجولانه اي بزنيم. بلشويك‌ها در شهرهاي ساحلي خزر اقدام به پيشروي نكرده اند و به هيچ وجه تصميم انجام اين كار را ندارند. » ديويس مي‌افزايد: «گفته مي‌شود كه پيشروي كنوني بلشويك‌ها در شمال ايران اقدامي است از سوي دولت‌هاي انقلابي حاشية خزر ؛ [۱] و در اين رابطه هيچ سياستي كه از مسكو هدايت شود وجود ندارد. » [۲] ارزيابي وزارت امور خارجه [آمريكا] از اوضاع بر اساس مطالب درج شده در شش روزنامه لندن، چنين است: «در دهم مي، گروهي از نيرو‌هاي بلشويك وارد ساحل آستارا شدند (بندر كوچك مرزي در حاشيه خزر، كه در حد فاصل دو آذربايجان واقع شده است) ؛ و در هجدهم مي‌سيزده كشتي ارتش سرخ بندر انزلي را اشغال كردند (يكي از بنادر قابل استفاده در شمال ايران). يگان كوچك انگليسي عقب نشيني كرد و وارد رشت (مركز استان ساحلي گيلان) شد. چندي بعد در همين شهر ۲۳ افسر انگليسي به دست نيرو‌هاي سرخ به اسارت گرفته شدند. رشت يكي از مراكز استقرار جنگلي‌ها است؛ اين گروه، تشكيلاتي كمونيستي هستند كه به تازگي شكل گرفته اند و فردي به نام كوچك خان از عناصر مهم اين گروه است. اين فرد در سال ۱۹۱۷ عليه ترك‌ها وارد جنگ شد؛ اما چندي بعد به مخالفت با انگلستان پرداخت. پس از آن كه دولت ايران او را از تهران تبعيد كرد، كوچك خان با بلشويك‌ها متحد شد... مهم ترين موضوعات و مسائل پس از حملة بلشويك‌ها از اين قرار است: (۱) تعهدات انگلستان به ايران، (۲) روابط انگلستان و مسكو، (۳) امنيت چاه‌هاي نفتي ايران و عراق. در ارتباط به مورد (۱) با توجه به تصويب قانون بونار (Law Bonar Mr. ) در پارلمان، قرارداد ايران و انگليس، به هيچ وجه انگلستان را ملزم به صيانت از ايران نمي كند... در ارتباط با مورد (۳) انگلستان مجبور است به نيروي اندكي كه در عراق دارد، تكيه كند. اين نيرو شامل ۷۰۰۰۰ سرباز است كه دو سوم آنها هندي هستند. تفنگداران جنوب ايران نيز شامل ۵۵۰۰ سرباز ايراني است كه تحت فرماندهي افسران انگليسي هدايت مي‌شود؛ بايد به اين ارقام ۸۴۰۰ ژاندارم را كه پيش از اين تحت فرماندهي سوئدي‌ها بودند اضافه كنيم. ژاندارمري ايران اكنون در اختيار مستشاران نظامي انگلستان قرار دارد. علاوه بر اين چيزي نزديك به ۸۰۰۰ قزاق ايراني نيز وجود دارند كه فرماندهي ---------- [۱]: منظور احتمالاً آذربايجان و جمهوري‌هاي خودمختار سوسياليستي حاشيه خزر است. (ويراستار) [۲]: گزارش ديويس و ضمائم، شماره ۲۹۲۹، ۶۷/۹۱. ۷۶۱، مورخ۲۸ مي‌۱۹۲۰ آنها بر عهده افسران تزاري روس است كه به شدت ضد انگليسي هستند. » [۱] ---------- [۱]: ابلاغيه، ۴۷/۹۱. ۷۴۱، مورخ۱۰ ژوئن ۱۹۲۰ 📚از قاجار تا پهلوی ✍محمد قلی مجد https://eitaa.com/zandahlm1357