شرح و تفسير
نيازمندان به دعا
امام عليه السلام در اين گفتار حكيمانه به نكته‌اى اشاره مى‌كند كه بسيارى از افراد از آن غافلند، مى‌فرمايد:«آن‌كس كه به شدت به بلا مبتلاست از كسى كه مبتلا نيست ولى در هيچ لحظه ايمن از بلا نمى‌باشد، محتاج‌تر به دعا نيست»؛ (مَا الْمُبْتَلَى الَّذِي قَدِ اشْتَدَّ بِهِ الْبَلاَءُ، بِأَحْوَجَ إِلَى الدُّعَاءِ مِنَ الْمُعَافَى الَّذِي لَا يَأْمَنُ الْبَلاَءَ!) .
اشاره به اين‌كه مردم غالباً به افراد گرفتار توجه دارند به خصوص گرفتارانى كه به شدت مبتلا شده‌اند؛ يا گرفتارى مالى يا انواع بيمارى‌ها يا مسائل مختلف.
و كسانى كه به آنان علاقه‌مندند دعا مى‌كنند كه خدا آن‌ها را از گرفتارى رهايى بخشد و از كسانى كه ظاهراً سالم و بدون گرفتارى هستند غافلند؛ در حالى كه آن‌ها نيز به همان اندازه و گاه بيشتر نياز به دعا دارند، زيرا هر لحظه ممكن است نعمت عافيت، آرامش، غنا و ثروت از آن‌ها گرفته شود يا لغزشى دامن‌گير آن‌ها گردد و در دام شيطان گرفتار شده، از نظر معنوى سقوط كنند و آلودۀ گناهانى گردند كه تا آخر عمر نيز نتوانند آثار آن را برطرف سازند. با اين توجه، هر دو گروه نيازمند دعا هستند، در حالى كه مردم معمولاً به يكى توجه داشته و از ديگرى غافلند.
اضافه بر اين، افرادى كه در عافيتند گاه گرفتار غرور و غفلت فوق‌العاده‌اى مى‌شوند در حالى كه مبتلايان، نه مغرورند و نه غافل و پيوسته به در خانۀ خدا رفته و دعا مى‌كنند، و از اين نظر حال عافيت‌مندان از مبتلايان سخت‌تر است.
از همين رو در حديثى از امام صادق عليه السلام مى‌خوانيم كه شبى از شب‌ها رسول خدا صلى الله عليه و آله در خانۀ ام‌سلمه بود.(ام‌سلمه) ناگهان بيدار شد و حضرت را نديد.
گفت: شايد به خانۀ همسران ديگر رفته است. برخاست و به جست‌وجوى آن حضرت رفت. ناگهان ديد پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله در گوشه‌اى از خانه ايستاده و دست‌ها را بلند كرده و مى‌گويد:
«اللَّهُمَّ لا تَنْزِعْ مِنِّي صَالِحَ مَا أَعْطَيْتَنِي أَبَداً اللَّهُمَّ لا تُشْمِتْ بِي عَدُوّاً وَ لا حَاسِداً أَبَداً اللَّهُمَّ وَ لا تَرُدَّنِي فِي سُوءٍ اسْتَنْقَذْتَنِي مِنْهُ أَبَداً اللَّهُمَّ وَ لا تَكِلْنِي إِلَى نَفْسِي طَرْفَةَ عَيْنٍ أَبَداً؛ خداوندا! نعمت‌هاى شايسته‌اى را كه به من داده‌اى هرگز از من مگير. خداوندا! دشمنان و حسودان را از شماتت من باز دار.
خداوندا! مرا به حال بدى كه از آن نجاتم داده‌اى هرگز بازمگردان. خداوندا! مرا هرگز لحظه‌اى به خود وامَگذار». ١
علامۀ مجلسى رحمه الله در جلد ٩٠ بحار الانوار بابى تحت عنوان «اقدام به دعا در شدت و رخاء و در جميع احوال» ذكر كرده است و روايات زيادى در اين باب آورده است؛ از جمله همين گفتار حكيمانۀ مورد بحث.
در روايت ديگرى از اميرمؤمنان عليه السلام نقل مى‌كند كه فرمود:
«تَقَدَّمُوا بِالدُّعَاءِ قَبْلَ نُزُولِ الْبَلاءِ؛ پيش از آن‌كه بلا نازل شود دعا كنيد». ٢
در حديث ديگرى از امام صادق عليه السلام نقل مى‌كند:
«مَنْ سَرَّهُ أَنْ يُسْتَجَابَ لَهُ فِي الشِّدَّةِ فَلْيُكْثِرِ الدُّعَاءَ فِي الرَّخَاءِ؛ كسى كه دوست دارد به هنگام شدت و بلا دعايش مستجاب شود، در زمانى كه در راحتى و آرامش است دعا زياد كند». ٣
جالب اين‌كه در حديث ديگرى از آن حضرت مى‌خوانيم:
«إِذَا دَعَا الْعَبْدُ فِي الْبَلاءِ وَ لَمْ يَدْعُ فِي الرَّخَاءِ حَجَبَتِ الْمَلائِكَةُ صَوْتَهُ وَ قَالُوا هَذَا صَوْتٌ غَرِيبٌ أَيْنَ كُنْتَ قَبْلَ الْيَوْمِ؛ زمانى كه بنده‌اى از بندگان خدا به هنگام بلا دعا كند و در رخاء و آرامش دعا نكند فرشتگان جلوى صداى او را مى‌گيرند و مى‌گويند: اين صداى ناشناخته‌اى است، تا امروز كجا بودى؟».