فى اسماء الله تعالى الرشيد. هو الذى ارشد الخلق الى مصالحهم اى هداهم و دلهم عليها. «الرشيد» در اسماء حضرت بارى تعالى است. او خداوند است كه ارشاد مى‏كند مردم را به آنچه مصلحت آنهاست، يعنى هدايت كننده و دلالت كننده‏ى آنان است به خير و صلاحشان.

دعوت مردم به خداوند و ارشاد و هدايت آنان به صراط مستقيم، امرى است بس گرانقدر و مهم. قرآن شريف در اين باره فرموده: و من احسن قولا ممن دعا الى الله. سخن كدام انسان بهتر و نيكوتر از كلام كسى است كه خلق را به خالق دعوت مى‏كند و با گفته‏هاى خود، بذر ايمان در قلوبشان مى‏افشاند.

وظيفه‏ى مقدس دعوت مردم به خداوند و ارشاد و هدايت آنان به صراط مستقيم در درجه‏ ى اول به عهده ‏ى رسول اكرم (ص) و جانشينان بر حق او محول است. كسى كه در اين راه قدم برمى‏دارد، در واقع، خط مشى رسول اكرم (ص) و ائمه‏ى معصومين عليهم‏السلام را مى‏پيمايد و اين كار بزرگ، هدايت يافته را از گمراهى و ضلالت مى‏رهاند، مايه‏ى نجات و سعادتش مى‏گردد، و هدايت كننده را نيز در پيشگاه الهى سربلند مى‏كند و از پاداش او برخوردارش مى‏سازد، به شرط آنكه هدايت و ارشاد واجد تمام شرايط لازم باشد

اولين شرط راهنمايى و هدايت مردم اين است كه ارشاد كننده بايد به موضوع دعوت خود عالم و آگاه باشد و از روى بينش سخن بگويد. قل هذه سبيلى ادعو الى الله على بصيره انا و من اتبعنى. پيمبر گرامى! بگو اين است راه من: مردم را به سوى خدا مى‏خوانم، با بينش و بصيرت، و پيروان من نيز دعوتشان به سوى خداوند، آگاهانه و بابصيرت است. از جمله ‏ى حقوقى كه خداوند بر مردم دارد، اين است كه از روى علم و آگاهى سخن بگويند و آنجا كه علم ندارند، لب فروبندند و از سخن گفتن بازايستند. زراره مى‏گويد: از امام باقر (ع) پرسيدم، حق خداوند بر بندگان چيست؟ در جواب فرمود: آن را كه مى‏دانند بگويند و در چيزى كه اطلاع ندارند و نمى‏دانند، توقف نمايند. قرآن : و لا تقف ما ليس لك به علم، ان السمع و البصر و الفواد كل اولئك كان عنه مسوولا. هرگز از پى آنچه علم و اطمينان ندارى مرو و ناآگاه قدم برندار كه گوش و چشم و دل آدمى در پيشگاه الهى مواخذ و مسئول‏اند. امام سجاد (ع) فرموده است: مجاز نيستى هر چه را كه بخواهى بگويى، چه رسول گرامى اسلام فرموده است: مشمول رحمت الهى باد آن كس كه سخن خوب بگويد و سود برد يا سكوت كند و سالم بماند.

يكى ديگر از شرايط ارشادكننده اين است كه خود به گفته‏هاى هدايت‏بخش و سعادت آفرين خويش مومن و معتقد باشد و از عمق دل سخن بگويد. قرآن: آمن الرسول بما انزل اليه من ربه. پيمبر گرامى ايمان دارد به تمام آنچه از طرف خداوند بر وى نازل شده است. از اين رو پیامبر براى ايمان آوردن مردم، علاقه‏ ى بسيار شديد داشت و تمام همتش در اين راه مصروف مى‏گرديد و مى‏خواست جامعه را به خداوند، مومن و متوجه نمايد.

بعضى افراد از نظر علمى و استعداد فطرى لايق و قوى هستند. مسائل مشكل دينى را با منطقى مستدل حل مى‏كنند و طالبان ارشاد را آنطور كه بايد قانع مى‏نمايند، ولى انگيزه‏ى آنان در اين بحثها اعلاى حق و دعوت به خداى يگانه نيست، بلكه مى‏خواهند خود را بنمايانند، رياكارى كنند، معلومات خويش را به رخ اين و آن بكشند، به هوى و تمنيات نفسانى جامه‏ى تحقق بپوشانند و غريزه‏ى تفوق طلبى و برترى‏جويى خويش را اقناع نمايند. اينان مصداق حديثى هستند كه از حضرت مسيح (ع) نقل شده است: بحق اقول لكم، لا تكونوا كالمنخل يخرج الدقيق الطيب و يمسك النخاله. كذلك انتم، تخرجون الحكمه من افواهكم و يبقى الغل فى صدوركم. از روى حق به شما مى‏گويم، همانند الك آردبيز نباشيد كه آرد خوب و خالص را از خود بيرون مى‏دهد و سبوس را نگاه مى‏دارد. شما نيز مطالب حكيمانه را از دهان بيرون مى‏دهيد و در دلتان انديشه‏هاى مضر باقى مى‏ماند. خطر اين قبيل افراد موقعى آشكار مى‏گردد كه ناباورى درونشان به طور ناآگاه و به صورت سخن بيخودى، همانند جرقه‏اى از زير خاكستر بيرون جهد و ارشاد شدگان به ناباورى و بى‏ايمانى آنان واقف گردند.

يكى ديگر از شرايط ارشادكننده اين است كه خود عمل كند آنچه را كه به طالبان هدايت و ارشاد دستور عمل مى‏دهد. زيرا عمل كردن ارشادكننده مايه‏ى اطمينان درونى كسانى است كه مى‏خواهند راه هدايت و سعادت را بيابند و ارشاد شوند. عن على عليه‏السلام قال: علموا الناس الخير بغير السنتكم و كونوا دعاه القوم بفعلكم و الزموا الصدق و الورع. على (ع) فرموده: خير و خوبى را به مردم بياموزيد با غير زبان، و دعوتتان به وسيله‏ى عمل باشد و هرگز از راستى و تقوى جدا نشويد. كبر مقتا عند الله ان تقولوا ما لا تفعلون. كسى كه چيزى بگويد و بر طبق آن عمل نكند با اين كار ناروا بشدت خويشتن را مورد بغض الهى قرار مى‏دهد.

يكى از علل تاثير و نفوذ عميق اولياى گرامى اسلام در قلوب مومنين واقعى اين بود كه خودشان در انجام وظايف دينى پيشقدم بودند و به همه‏ى دستورهايى كه به مردم مى‏دادند، عمل مى‏نمودند. على (ع) فرمود: قسم به خدا كه هيچ وقت شما را به طاعتى ترغيب ننمودم، مگر آنكه پيش از شما به آن سبقت جستم، و از هيچ گناهى نهيتان ننمودم، جز آنكه خود قبل از شما، از آن اجتناب داشتم. ارشاد و هدايت چنين انسانى بزرگ كه مجرى اوامر و نواهى بارى تعالى است، در قلوب شنوندگان جاى مى‏گيرد، در ضميرشان اثر مى‏گذارد و آنان را به راه سعادت سوق مى‏دهد.

اگر عالم دينى به وظايف خويش عمل نكند و دانسته‏هاى خود را به كار نبندد، سخن او در ضمير مردم نفوذ نمى‏كند و اثر ارشادى به جاى نمى‏گذارد. امام صادق (ع) فرمود: وقتى عالم به علم خود عمل نكند، موعظه‏ى او از دلها مى‏لغزد و نفوذ نمى‏نمايد، همانطور كه باران از روى سنگهاى سخت مى‏لغزد و فرو نمى‏رود. حضرت مسيح (ع) فرمود: از روى حق به شما مى‏گويم، مردم در امر حكمت و علم دو گروه‏اند، يك گروه حكمت را با زبان تحكيم مى‏كنند و با عمل بد خويش تضييع مى‏نمايند، و گروه دگر حكمت را با زبان محكم مى‏كنند و با عمل آن را تصديق مى‏نمايند، و بين اين دو گروه فاصله بسيار است. خوشا به حال علماى با عمل، واى بر علماى با زبان.

عالمى كه حكمت را به زبان مى‏گويد ولى عملش برخلاف گفته‏ى اوست، در صورتى كه رفتارش در دنيا آشكار گردد و مردم به كارهاى غيرمشروعى كه مرتكب مى‏شود واقف گردند، اگر تمام ارزش اجتماعى خود را از دست ندهد، لااقل به نسبت آشكار شدن رفتار گناه آلودى كه دارد، قدر و منزلتش كاهش مى‏يابد، و اگر در دنيا گناهانش آنقدر پنهانى انجام شود كه دگران آگاه نگردند، در روز حساب كه روز آشكار شدن پنهانهاست، رسوا مى‏شود و گرفتار عذاب روحى و جسمى خواهد شد. حضرت صادق (ع) از رسول اكرم (ص) حديث نموده كه فرموده است: شديدترين پشيمانى و افسوس براى كسى است كه بنده‏اى را به خداوند دعوت نموده و او دعوت را پذيرا شده و اوامر الهى را به كار بسته و خداوند او را در بهشت جاى داده و دعوت‏كننده را جهنمى نموده، براى آنكه اوامر خداوند را در مقام عمل ترك گفته و از هواى نفس خويش پيروى نموده است.

ارشاد و هدايت مردم به خداوند عبادتى است بسيار بزرگ و پرارج، كسى كه به اين عمل گرانقدر مبادرت مى‏نمايد، قدم به جاى قدم انبيا مى‏گذارد و از رفتار آنان تبعيت مى‏نمايد. با اين عمل، مشمول رحمت الهى مى‏شود و از پاداش او برخوردار مى‏گردد. ارشادكنندگان به طور عادى با زبان و عمل و گاه با قلم، افراد را هدايت و ارشاد مى‏نمايند و حضرت على بن الحسين عليهماالسلام نيز مانند آباء گراميش، همواره اين وظيفه‏ى مقدس را انجام داده است. اما امام سجاد (ع) در این جمله‏ از دعا ، توفيق ارشاد را به وسيع ترين معنى از پيشگاه خداوند خواسته، عرض مى‏كند: و من ادله الرشاد. بار الها! مرا از دلايل رشاد قرار ده. گويى مى‏خواهد بگويد: نه فقط زبانم در گفتار و اعمالم در رفتار و قلمم در كتابت از ادله‏ى رشاد باشد، بلكه با لطف و رحمت خويش مرا به گونه ‏اى قرار ده كه تمام وجودم در همه‏ى احوال، راهنماى حق و فضيلت و از دلايل رشاد باشد.

و الأدلّة: جمع دليل، و هو فعيل من دلّه على الطريق: إذا هداه إليه و أرشده له. و الرشاد و الرشد بالضمّ و الرشد بالتحريك: الهدى، و الاستقامة، و الصواب. و لمّا كانت الأمور المعقولة لا يهتدى لطريق الحقّ منها إلاّ باستاذ مرشد يهدي المسترشد إليها و يعرّفه رشادها، و كان العارفون باللّه هم أدلّة هذه الطريق و المرشدين إليها، سأل عليه السّلام أن يجعله منهم. ( رياض السالكين في شرح صحيفة سيد الساجدين، ج‏3، ص: 390)