2)چون در اين عبارت كلمه «غنا» و همچنين كلمه‏ى «وسعت رزق» آمده و قهرا بحث غنا و فقر در ميان مى‏آيد لازم است راجع به رواياتى كه درباره‏ى خوبى فقر يا بدى آن آمده و همچنين در خوبى غنا يا بدى آن روايت شده فکر شود تا همه متوجه گردند كه آن فقرى كه در اسلام ممدوح و پسنديده است كدام است و آنكه مذموم و ناپسند است كدام. و همچنين معلوم شود كه غناى ممدوح و پسنديده كدام است و غنا و ثروت مذموم كدام.

2) گاهى يك نفر، آنقدر فقير و تهيدست است كه به قدر حداقل مخارج روزش را ندارد و گرسنه است، اين يك فقير است در حد اعلاى فقر. يك نفر ديگر فقيرى است كه به قدر نان خالى غذا دارد، اما از ساير نعمتهايى كه در يك وعده‏ى غذا سزاوار است كه مورد استفاده باشد محروم و فاقد آنهاست. اين هم يك درجه از فقر. يك درجه‏ى ديگر فقر اين است كه به قدر كفاف و با يك وسعت متناسب در زندگى دارد لكن از مال بسيار محروم است، اين هم يك درجه‏ى ديگر فقر است. در غنا هم عينا همين طور است: گاهى يك نفر غنى است، يعنى در حدى كه به مردم نياز ندارد و دست تمنى به سوى كسى دراز نمى‏كند و زندگيش بالنسبه با وسعت مى‏گذرد، اين يك قسم غناست. قسمى ديگر از غنا اين است كه ذخيره‏ى غذاى سالانه‏ى خود را در منزل دارد و از نظر زندگى خود و عائله‏اش مطمئن است، اين هم قسمى ديگر از غنا. اما غناى سوم براى كسى است كه سرمايه‏دار است و اموال بسيار گرد آورده و با حرص و ولع، على‏الدوام، در پى جمع مال و اندوختن ثروت مى‏رود و تمام عمرش در اين راه مصروف مى‏گردد، اين هم قسم سوم در امر ثروت.

3) اسلام دين كار و فعاليت و آيين سعى و عمل است. تمام مردم براى تامين زندگى با عزت و شرافتمندانه بايد از پى كار و كوشش بروند و در جامعه وجودى موثر باشند، و اگر كسانى از كار شانه خالى كنند و براى تامين مايحتاج زندگى خود دنبال كار نروند در اسلام، مورد بدبينى و انزجارند. امام باقر (ع) فرمود كه حضرت موسى بن عمران به پيشگاه خدا عرض كرد، بار الها! كداميك از بندگانت نزد تو بيشتر مورد بغض و بدبينى هستند؟ فرمود: آن كسى كه در شب مانند مردارى در رختخواب افتاده و در روز، عمرش در جامعه به بطالت مى‏گذرد و كار نمى‏كند و مى‏خواهد از دسترنج مردم ارتزاق نمايد.

4)اولياى گرامى اسلام آنقدر به كار كردن مسلمانان مصر بودند و مى‏خواستند زندگانى آنان با عزت بگذرد كه اگر در مواقعى افرادى نقص عضوى مى‏داشتند باز هم به آنان تاكيد مى‏كردند كه از عضو سالم خود استفاده كنند و به كار اشتغال يابند. مردى به حضور امام صادق (ع) آمد و گفت: يابن رسول الله! من انسانى هستم كه نمى‏توانم با دستم كار كنم- گويى دستش عيبى داشته كه فاقد قدرت كار بوده- و سرمايه‏اى هم ندارم كه تجارت كنم و نيازمند و محتاجم. حضرت ديد كه سر و گردن او سالم است. فرمود عمل كن، كار كن و كالا را با سر خود حمل نما و از مردم بى‏نياز باش.

5) على (ع) فرموده: اگر تن دادن به شغل مايه‏ى زحمت و تعب است بيكارى دائم نيز باعث نادرستى و فساد است. رسول اكرم فرموده است: رانده و مطرود درگاه باريتعالى است آن كسى كه بار زندگى خود را بر دوش دگران بيفكند و بخواهد از دسترنج مردم ارتزاق نمايد.

6) به موجب روايات بسيارى كه رسيده است، ائمه‏ى معصومين عليهم‏السلام خود كار مى‏كردند و در اراضى زراعى سعى و كوشش مى‏نمودند تا نانى از راه كشاورزى به دست آورند. علاوه بر اينكه خودشان به كار اهميت مى‏دادند، كارگران زحمتكش را نيز احترام بسيار مى‏نمودند و آنان را مورد تقدير و تشويق قرار مى‏دادند. انس بن مالك مى‏گويد: موقعى كه رسول اكرم از جنگ تبوك مراجعت مى‏كرد، سعد انصارى به استقبال آمد. حضرت با او مصافحه كرد و دست سعد را زبر و خشن ديد. فرمود چه صدمه و آسيبى به دستت رسيده است. عرض كرد: يا رسول الله من با وسايل كشاورزى كار مى‏كنم و درآمدم را خرج معاش خانواده‏ام مى‏نمايم. رسول اكرم دست او را بوسيد و فرمود: اين دستى است كه آتش با آن تماس پيدا نمى‏كند.

7)اگر كسى آماده‏ى كار كردن هست، لكن به علت فرسودگى و ضعف شديد يا بيمارى، قدرت كار ندارد و حداقل امرار معاش و سد جوع در دسترسش نيست، او فقير و گرسنه است و اين فقر بى‏اندازه مذموم است زيرا چنين فقرى ممكن است آدمى را به گناه و ناپاكى، به دزدى و تجاوز به اموال مردم، يا به كفرگويى و اسائه به مقام مقدس باريتعالى وادار نمايد. اين فقر در نظر اسلام بسيار مذموم است كاد الفقر ان يكون كفرا. اين قبيل فقرها ممكن است به كفر و بى‏دينى منجر گردد.

8) رسول اكرم فرمود: بار الها! من از كفر و از فقر به تو پناه مى‏برم. مردى كه اين جمله را از حضرت شنيد عرض كرد: يا رسول الله! آيا كفر و فقر، معادل يكديگرند؟ حضرت در پاسخ فرمود بلى.

9) فقرى كه آدمى فاقد حداقل زندگى باشد و نتواند سد جوع نمايد بسيار مذموم است و آدمى را در خطر گناهان دنيوى و اخروى مى‏اندازد فقر ممدوح كه در روايات آمده آن فقرى است كه انسان به قدر كفاف و آن مقدارى كه براى خود و خانواده‏اش لازم است و كفايت مى‏كند واجد باشد و اين زندگى كه هم آبرو محفوظ است و هم اسير ثروتمندى و سرمايه‏دارى نيست آنقدر محبوب رسول اكرم بود كه دعا مى‏كرد و مى‏گفت: اللهم اجعل قوت آل محمد كفافا. بار الها! قوت و غذاى آل محمد را به قدر كفاف قرار ده، يعنى آن مقدارى كه زندگى به اندازه اداره شود ولى آل پيغمبر در صف سرمايه‏داران و ثروتمندان نباشد.

10) پيغمبر مى‏فرمود: خوشا به حال آن انسانى كه اسلام آورد و معاش او به قدر كفاف باشد، يعنى درآمدش براى زندگيش وافى و كافى باشد. رسول اكرم با جمعى در بيابان به كسى كه شترانى را به چرا برده بود و تحت مراقبت داشت گذر كردند. حضرت از او درخواست نمود كه مقدارى شير بدهد كه آنان بنوشند. جواب داد: شيرى كه در پستان شتران است براى صبح است و آنچه دوشيده‏ايم و در ظرف است براى شب، و خلاصه، به حضرت جواب مثبت نداد. پيغمبر اكرم درباره‏ى او دعا كرد، گفت: اللهم اكثر ماله و ولده. بار الها! مال و فرزندان او را بسيار گردان. بعد از آنجا گذشتند و به كسى رسيدند كه به چراندن گوسفندان اشتغال داشت. براى گرفتن شير، نزد او فرستاد. آن مرد رفت و آنچه در پستانهاى گوسفندانش بود دوشيد و آنچه را هم كه در دست داشت نيز آورد و به حضرت تقديم نمود و بعد هم گوسفندى آورد و گفت: اينها چيزى بود كه در نزد من بود و اگر ميل دارى باز زيادتر كنم. قال رسول الله: اللهم ارزقه الكفاف. پيغمبر درباره‏ى او دعا كرد و گفت: بار الها! به او به قدر كفاف عنايت بفرما. وقتى پيغمبر، دعاى دوم را درباره‏ى مردى كه صاحب گوسفندان بود نمود بعضى از اصحاب گفتند: يا رسول الله! درباره‏ى آن كسى كه شما را رد كرد دعايى نموده‏اى كه تمام ما آن دعا را دوست داريم، و درباره‏ى كسى كه به شما اعطاى شير نمود دعايى فرمودى كه هيچيك از ما به آن دعا ميل نداريم. حضرت فرمود: آنچه كم باشد و امر زندگى را كفايت كند بهتر از مال بسيار است كه آدمى را غافل كند و انسان را از مسير فضيلت منحرف نمايد.

11) غنا نيز مانند فقر، درجات و مراتبى دارد، بعضى از آنها در روايات، ممدوح شناخته شده و بعضى از آنها مذموم.

12) امام سجاد (ع) در جمله‏ى اولى كه موضوع بحث امروز است از پيشگاه الهى درخواست غنا و تمكن مالى مى‏نمايد، او از خدا غنا مى‏طلبد تا به خانواده‏هاى بى‏بضاعت كمك كند، غنا مى‏خواهد تا يتيمان بى‏سرپرست را كفالت نمايد، تمكن مالى تقاضا مى‏كند تا در پرتو آن موجبات رضاى الهى را فراهم آورد، غنا مسئلت مى‏نمايد تا به زندگى خانواده‏ى خود بهبود بخشد و گشايشى در گذران آنان فراهم آورد، و اين مطلب از جمله‏ى دومى كه امام (ع) بعد از درخواست غنا، از پيشگاه الهى مسئلت نموده است روشن مى‏شود: و اوسع على فى رزقك. بار الها! رزق خود را كه به من عطا مى‏فرمايى وسيع گردان.