2- امام سجاد (ع) از پيشگاه خدا درخواست مى‏كند. بار الها! خير و خوبى را به دست من براى مردم جريان ده و آن را با منت گذاردن بر سرشان محو و باطل منما. در اين عبارت دو مطلب آمده است: مطلب اول آنكه خير انسان بايد به مردم برسد و مطلب دوم آنكه خير را با منت گذاردن به آنان نابود نكنيم و از بين نبريم.

3- اگر كسى يك يا چند بار در طول يك ماه صدقه بدهد عمل خير انجام داده، ولى آن را صدقه‏ى جاريه نمى‏گويند. صدقه‏ى جاريه تاسيس يك اثر خيرى است كه نفعش جريان داشته باشد و خيرش پيوسته عايد مردم گردد. كسى كه ملك پرقيمتى را وقف كند كه از درآمد آن همه روزه صد گرسنه‏ى فقير را سير كنند يا درمانگاهى تاسيس نمايد كه مرضاى بى‏بضاعت در آن مورد معاينه قرار گيرند و به آنان داروى رايگاه داده شود يا قناتى حفر كند كه اهالى يك محل، به طور مستمر، از آب آن مشروب گردند و از اين قبيل كارها كه پيوسته نفعش عايد مردم مى‏شود، در اسلام، صدقه‏ى جاريه خوانده شده است. امام (ع) كه از خداوند جريان خير را براى مردم به دست خود تمنى مى‏كند شايد از اين نظر باشد كه مى‏خواهد بگويد: بار الها! در طول زندگيم وسايل را به گونه‏اى مهيا فرما كه خير من به طور مستمر عايد مردم شود و هرگز منقطع نگردد.

4- تمايلاتى كه در ما وجود دارد دو گروه است: يك گروه، تمايلات حيوانى است و يك گروه تمايلات انسانى. تمايلات حيوانى آن چيزهايى است كه مشترك بين ما و حيوانات است، تمايل به غذا، تمايل به آب، تمايل به خواب، تمايل به بازى، تمايل جنسى، تمايل به غضب و انتقامجويى، تمايل تفوق‏طلبى، تمايل در حب اولاد، و امثال اينها. اين تمايلات را حيوانات هم دارند و ما هم داريم. وجود اين تمايلات، ضرورت زندگى است. يكى از اين تمايلات اگر نباشد بايد گفت يكى از پايه‏هاى اساسى زندگى نيست. با اينكه اين تمايلات براى زندگى ضرورى است اما افتخار بشر نيست. تمايل به غذا ضرورت دارد، اما معيار افتخار نيست، خوابيدن و استراحت براى رفع خستگى ضرورت دارد و فقدان آن منجر به مرگ مى‏شود اما افتخار انسانيت نيست، حب اولاد لازمه‏ى تربيت اولاد است و مادر به مهر و محبت، آن همه مصائب را تحمل مى‏كند اما حب اولاد، افتخار انسان نيست. بنابراين، گروه تمايلات حيوانى در وجود انسان براى امرار زندگى، واجب و لازم و قطعى و ضرورى است، اما معيار بزرگى و بزرگوارى نيست. در كنار تمايلات حيوانى تمايلات عالى انسانى وجود دارد. اين تمايلات عالى انسانى به هر نسبتى كه پيشروى كند و تحقق زيادترى بيابد انسانيت، بيشتر شكوفا مى‏شود و افتخار براى انسان بيشتر خواهد بود. تمايلات انسانى از قبيل 1. اداى امانت، 2. وفاى به عهد، 3. انصاف، 4. عدالت، 5. احسان، 6. دگردوستى، و امثال اين امور كه خيلى هم معدود و محدودند. هر كدام از اين صفات، يك پايه‏ى اصولى در تعالى بشر است.

5- احسان و دگردوستى اين صفت در مقابل خوددوستى است. خوددوستى را تمام حيوانات، حتى حشرات، هم دارند، مثلا مگس، #پشه، اين دو حشره‏ى ناچيز هم خوددوستى دارند، در تابستان به صورت شما نشسته، همين كه دستتان نزديك آمد احساس خطر مى‏كند و فورا فرار مى‏نمايد، چرا؟ زيرا به خودش و زندگيش علاقه دارد. يك بچه‏ماهى كوچك در آب تا دستتان به حوض دراز مى‏شود فرار مى‏كند، اينها خوددوستى دارند و اين خوددوستى را ما هم داريم و حيوانات هم دارند ولى هيچيك از اين تمايلات حيوانى معيار عظمت و بزرگى انسان نيست، معيار بزرگى و عظمت انسان، دگردوستى است و به هر نسبت كه دگردوستى، در يك جامعه تقويت شود و علاقه‏ى به مردم و حفظ لزوم خدمتگزارى به مردم تقويت گردد، دلالت دارد بر اينكه انسانيت رشد بيشترى كرده و بشر قدمهاى بلندترى به سوى تعالى و تكامل برداشته است.

6- امام موسى بن جعفر عليهماالسلام فرموده است: مردم روى زمين تا وقتى كه يكدگر را دوست بدارند، اداى امانت كنند و بر طريق حق قدم بردارند و عمل نمايند مورد ترحم و تفضل ذات اقدس الهى هستند. ملاحظه مى‏كنيد كه در اين حديث، حضرت موسى بن جعفر از اهل كره‏ى زمين، صرف‏نظر از عقايد مذهبى و روشهاى دينى سخن مى‏گويد، يعنى اگر اين سه مطلب، كه شان انسانيت است، يكى دگردوستى، آن دگر اداى امانت، و سوم قدم برداشتن به راه حق و درستى، اين سه صفت كه در جامعه‏ى بشرى موجود باشد استحقاق تفضل و عنايت الهى را دارند و همواره مورد رحمت‏اند. همين سخن امام (ع) است كه #سعدى به صورت نظم آورده: بنى‏آدم اعضاى يك پيكرند كه در آفرينش ز يك گوهرند چو عضوى بدرد آورد روزگار دگر عضوها را نماند قرار تو كز محنت ديگران بى‏غمى نشايد كه نامت نهند آدمى

7- بشر دوستى آدمى را وامى‏دارد كه به بيماران بى‏بضاعت كمك كند، به افتادگان دستگيرى نمايد، عناصر گرسنه را سير كند و افراد يتيم را مورد نوازش قرار دهد و از اين قبيل اعمال خيرخواهانه‏ى انسانى. على (ع) موقعى كه مالك اشتر را مامور مصر مى‏نمايد و حكومت آن كشور پهناور را به وى مى‏سپارد دستورهاى لازم را ضمن عهدنامه‏ى مبسوطى كه مرقوم فرموده، به وى مى‏دهد و در اوايل نامه از بشردوستى و محبت سخن مى‏گويد و توصيه مى‏كند كه اين سجيه‏ى انسانى را درباره‏ى تمامى مردم از مسلمان و غيرمسلمان رعايت بنمايد. و اشعر قلبك الرحمه للرعيه و المحبه لهم و اللطف بهم و لا تكونن عليهم سبعا ضاريا تغتنم اكلهم فانهم صنفان: اما اخ لك فى الدين، او نظير لك فى الخلق. مالك! دلت را مهيا كن تا با رحمت و محبت و يا لطف و مهربانى با مردم برخورد نمايى. مبادا همچون درنده‏اى كه خوردن شكار خويش را مغتنم مى‏شمارد با آنان مواجه گردى چه آنكه مردم مصر دو گروه‏اند: يا از نظر دينى برادر تو هستند، يا از جهت آفرينش و خلقت همانند تو، و در هر دو صورت، انسان‏اند و بايد با روش انسانى با آنان معامله نمايى. در روايت ديگر، مامور ديگرى را مخاطب ساخته و فرموده است: عامل سائر الناس بالانصاف و عامل المومنين بالايثار. رفتارت با همه‏ى مردم براساس انصاف باشد و با برادران دينيت از روش خودگذشتگى و ايثار استفاده كن.

8- امام صادق (ع) فرموده است: الخلق عيال الله فاحب الخلق الى الله من نفع عيال الله و ادخل على اهل بيت سرورا. مردم رزق‏خوار خدا هستند و موونه آنان به عهده‏ى اوست. محبوبترين خلق كسى است كه به روزى‏خواران خدا نفعى برساند و اهل‏بيتى را خوشحال و مسرور نمايد.

9- احسان نمودن و نفع رساندن به بندگان خدا لازمه‏ى انسانيت است و اين مهم در اسلام، پسنديده و ممدوح شناخته شده، ولى مهمتر از احسان مالى رفع ظلم و اقامه‏ى عدل و انصاف درباره‏ى آنان است، خواه شخص مورد ستم مسلمان باشد يا غير مسلمان. رسول گرامى در اين باره فرموده است: من سمع رجلا ينادى يا للمسلمين فلم يجبه فليس بمسلم. كسى كه بشنود شخص مظلومى فرياد مى‏زند و مسلمانان را به يارى مى‏طلبد اگر صداى استغاثه‏ى او را بشنود و به ياريش نرود مسلمان نيست.

10- از مواردى كه حقوق انسانى بايد رعايت شود درباره‏ى همسايگان است و رسول اكرم در اين باره چنين فرموده است: همسايگان سه قسم‏اند: قسمى داراى سه حق‏اند: حق اسلام، حق همسايگى، و حق قرابت. قسمى داراى دو حق‏اند: يكى حق اسلام و آن ديگر حق همسايگى. و بعضى داراى يك حق‏اند، و همسايه‏ى كافر از اين قسم است و حق همسايگى دارد.

11- چند حديث درباره‏ى روابط مسلمانان با هم و خدمت آنان به يكديگر : رسول اكرم فرموده است: مومنين در مقام رحمت و عطوفت نسبت به يكديگر به منزله‏ى يك جسدند، وقتى يك عضو از جسد بيمار شود ساير اعضاى آن همانند او تبدارى و شب‏بيدارى دارند و در غم و مصيبت او شريكند. معلى بن خنيس كه از اصحاب امام صادق (ع) است از آن حضرت سوال كرد كه حق مسلمان بر مسلمان چيست. حضرت فرمود: من بر تو خائفم، مى‏ترسم حقوق را بدانى و عمل ننمايى. معلى اظهار اميد كرد كه به قوه‏ى الهى عمل نمايم. آنگاه امام حقوقى را شمرد كه بعضى از آنها در اينجا ذكر مى‏شود: امام (ع) فرمود: آسانترين حق مسلمان اين است كه آن را كه براى خود دوست مى‏دارى براى او دوست دارى و آن را كه خود ميل ندارى براى او بى‏ميل باشى و اينكه او را خشمگين نكنى، رضايش را جلب نمايى، و دستورش را به كار بندى، و اينكه او را با نفست، با مالت، به زبانت، و با دست و پايت يارى نمايى، و اينكه تو به منزله‏ى چشم او، راهنماى او، و آيينه‏ى او باشى، چنين نباشد كه تو سير باشى و او گرسنه، تو سيراب باشى و او تشنه، و تو پوشيده باشى و او برهنه.

12- مواسات مسلمانان با يكديگر آنقدر در اسلام مهم است كه در بعضى از روايات رسول گرامى آمده است كه: مسلمان متمكن اگر نسبت به همسايه‏ى خود كه تهيدست و فقير است بى‏تفاوت باشد از اسلام واقعى برخوردار نيست پیامبر صلى الله عليه و آله : آن كسى كه خودش شب سير بخوابد و همسايه‏ى او گرسنه باشد به من ايمان نياورده است. و نيز فرموده است: آن كس كه خودش با لباس باشد و شب را پوشيده بگذراند و همسايه‏ى او برهنه باشد به من ايمان نياورده است. رسول اكرم مى‏فرمود: آن انسان مسلمانى كه خودش سير و همسايه‏اش در كنار او گرسنه باشد از گروه مومنين و پيروان واقعى قرآن شريف نيست.

13- اسلام علاوه بر دوست داشتن مردم از ايثار كه مرحله‏ى بالاترى از آن است نيز سخن گفته و آنان را به ايثار تشويق نموده است كه به منظور جلب خشنودى ذات اقدس الهى در مواقعى كه بتوانند دگران را بر خويشتن مقدم دارند و چيزى كه مورد احتياج خود آنان است به مسلمانى كه نيازمندتر است اعطا نمايند. على (ع) فرموده است: در زمينه‏ى ايثار بر نفس گوهر طبع و رفعت روح افراد كريم‏النفس آشكار مى‏گردد.