ای خاک درت تاج سرم! مدح معشوق تواضع در برابر او

نکته پایانی: این بیت با آن که خالی از تخیل است، زییا و دل نشین است. راز زیبایی این بیت را باید در این موارد جست و جو نمود: شناخت موقعیت سخن ( سخن گفتن با معشوق) دقت شاعر در شناخت و کاربرد لحن های متفاوت تکریم و تواضع طرح سوال به جای گزارش استفاده از امکانات زبانی مجموعه این شگردها «بلاغت» سخن را رقم زده است.

سلام علیکم جلسه مشکات (نقد تخصصی مداحی) جمعه این هفته 21تیرماه تعطیل است.

#معرفی_جلسات_اینجانب جلسه هفتگی مشکات نقد تخصصی شعر ولایی ویژه برادران سه شنبه 25تیرماه98 ساعت 18:30 همراه با اقامه نماز مغرب و عشا مکان: قم. میدان پلیس دل آذر 9 پلاک 25 در سمت چپ

#معرفی_جلسات_اینجانب جلسه هفتگی مشکات ( نقد تخصصی مداحی) زمان: جمعه 28تیرماه 98 ساعت 10ونیم صبح مکان: قم. میدان پلیس دل آذر 9 پلاک 25 در سمت چپ

#بلاغت سخن(2) انس با شعر حافظ می تواند شاه کلید ورود ما به دنیای واقعی شعر واقعی باشد. از این پس هر بار، در باره یک بیت حافظ با شما سخن می گوییم؛ تا از شعر حافظ لذت مضاعف ببریم. محور بحث ما بلاغت در شعر اوست و تلاش برای درک رازهای زیبایی سخن او.

#یک-بیت و ... به این ابیات حافظ دقت کنید: من که باشم که بر آن خاطر عاطر گذرم؟ لطف ها می کنی ای خاک درت تاج سرم! و: از ره مرو به عشوه دنیا که این عجوز مکاره می نشیند و محتاله می رود و: مجو درستی عهد از جهان سست نهاد که این عجوز عروس هزار دامادست! کاربرد ضمیر اشاره( این و آن) در هریک از ابیات، کارکردی خاص دارد!

بیت اول: من که باشم که بر آن خاطر عاطر گذرم؟ لطف ها می کنی ای خاک درت تاج سرم! آن خاطر عاطر... ضمیر اشاره «آن» دوردستی معشوق و عظمت او را تداعی می کند پس هدف از کاربرد این ضمیر، تعظیم و بزرگداشت معشوق است.

بیت دوم: از ره مرو به عشوه دنیا که این عجوز مکاره می نشیند و محتاله می رود این عجوز... ضمیر اشاره «این» به عکس بیت قبل، با هدف تحقیر به کار رفته است. و نیز این بیت: مجو درستی عهد از جهان سست نهاد که این عجوز عروس هزار دامادست!

به نظر شما در این بیت، به جز آن نرگس مستانه که چشمش مرساد زیر این طارم فیروزه، کسی خوش ننشست! حافظ با چه هدفی ضمیر اشاره« این »و «آن» را به کار برده است؟

در این بیت دو ضمیر ، ظاهرا کارکردی متفاوت دارند و به عکس مثال قبل عمل می کنند! در ظاهر برای نشان دادن تعالی و بلندی آسمان(طارم فیروزه) شاعر باید می گفت: زیر آن طارم فیروزه... اما برای نشان دادن برتری نرگس مستانه(چشم یار) ضمیر را به اقتضای حال، جابجا کرده است و ما بعد از کلنجاری دل نشین متوجه می شویم از نظر حافظ ، «نرگس مستانه» بر «طارم فیروزه» برتری دارد؛ بی آن که مستقیم گویی کند. این هنجار شکنی و آشنایی زدایی در سخن او با کاربرد هوشمندانه ضمیر اشاره (به اقتضای حال) رقم خورده است...

حافظ با ارائه این الگوی بیانی به ما می آموزد حتی با کاربرد یک ضمیر ساده و در نهایت ایجاز یعنی با کمترین امکان زبانی اما متناسب با اقتضای حال، می توانیم حس مدح و ستایش یا حس ذم و نفرت در شعر ایجاد کنیم بی آن که به صراحت سخن بگوئیم. این نکته در میان بسیاری از شاعران ولایی سرا متاسفانه مغفول مانده است و چندان بدان توجهی نمی شود.