این واژه و مشتقات آن در قرآن مجید بارها ذکر شده و در معانی گوناگون به کار رفته است. گاهی به معنای آزمایش و امتحان گاه به معنای فریب دادن گاه به معنای بلا و عذاب، گاه به معنای گمراهی و گاه به معنای شرک و بت پرستی؛ 

ولی ظاهراً تمام این معانی، به همان مفهوم اصلی فتنه باز می گردد؛ زیرا این واژه در هر موردی که نوعی فشار و شدت وجود داشته باشد به کار می رود؛ مانند امتحان و عذاب و فریب و نیرنگ که معمولاً تحت فشار و شدت هستند و همچنین شرک که متضمن نوعی فشار و شدت است

زیرا زمینه های ظهور و بروز فتنه ها در همه شهرها یکسان نیست؛ بلکه عوامل متعدّد و پیچیده ای دارد که در جایی هست و در جایی دیگر یافت نمی شود. بنابراین، اگر آثاری از فتنه در شهرهایی دیده نشد، نباید فریب خورد؛ چه بسا شهر خاصی را به خاطر آمادگی هایش هدف قرار دهد. در حقیقت، فتنه را می توان به موج دریا تشبیه کرد

حضرت علی ع در این خطبه و سایر خطبه های نهج البلاغه، پرده از یک معمای بزرگ تاریخی و اجتماعی برداشته و کاملاً ویژگی های فتنه را توصیف کرده و توصیه نموده است که هرگاه زمانه به فتنه گرفتار آمد و جلوه های آن پدیدار شد، بر جای خویش بمانید و دچار تزلزل و تردید نشوید و بدون مطالعه و بررسی همه جانبه، وارد این معرکه نشوید چون فتنه از گذرگاه ها و راه های مخفی و غیر آشکار وارد می شود و دست های پنهان آن را هدایت می کند.

وقتی فتنه فرا می رسد، مانند جوانی است که در عنفوان جوانی به سر می برد. بسیار شاداب، جذاب و با نشاط است. هیچ کس از او نمی ترسد و احساس خطر نمی کند. فتنه مانند جوان، روز به روز رشد می کند و در جامعه گسترش می یابد

برخوردها و جلوه های آن بسان سنگ می ماند که اثر نمی پذیرد و تحت تأثیر عواطف و احساسات پیرامونی قرار نمی گیرد و بر عکس با ضربه های شکننده و خردکننده، محیط پیرامونی خود را ویران می کند.

ستمگران و فتنه جویان در مقابل امتیازاتی که از یکدیگر می گیرند، بر سر این فتنه معامله می کنند و آن را به همدیگر وا می گذارند و مانند سگ هایی که بر سر مرداری نزاع می کنند، به جان هم افتاده و آن را از هم می ربایند.

حضرت علی ع در ابتدای خطبه 93 نهج البلاغه، گوشه ای از حوادث تلخ آینده و فتنه هایی را که به مسلمانان روی خواهد آورد اطلاع داده و در ادامه آن، به یک قانون کلّی درباره فتنه ها اشاره می کند؛ قانونی که آگاهی بر آن، می تواند خطر فتنه ها را تا حدّ زیادی تقلیل دهد.

هنگامی که فتنه ها روی آورند، خود را به لباس حق در می آورند و هنگامی که پشت کنند، (مردم را از ماهیّت خود) آگاه می سازند از همین روست که فتنه گران با ترفندهای مختلف و با استفاده از ابزارهای تبلیغی و رسانه ای و با بهره برداری از نفوذی که در افکار عمومی دارند و بعضاً با استخدام چهره های موجّه و مقبول اجتماعی، سیاسی و دینی تلاش می کنند تا امور باطل را حق، جلوه دهند.

به همین دلیل، امام علی ع یکی از ویژگی های فتنه را چنین معرفی می کند که بر بستر شبهه و ابهام می روید و فتنه انگیزان از فضاهای شبهه آلود و مبهم بیشترین بهره را می برند. دوم اینکه وقتی که می آیند ناشناخته هستند و مردم نمی دانند که در فتنه افتاده اند، اما وقتی پشت می کنند تا بروند، تازه معلوم می شود که در فتنه بوده اند.»

این یک نکته بسیار مهمّ سیاسی و اجتماعی است که سران فتنه و سودجویانِ تبهکار، ماهیّت خود را در چهره ساختگی حق بجانب پنهان می دارند تا مردم را به دنبال خود بکشند، ولی هنگامی که بر مرکب مراد، سوار شدند، چهره واقعی خود را نشان می دهند و همین امر، تدریجاً سبب نابودی آن ها می شود. این قانون و قاعده ای است برای تمام اعصار و قرون. 

به همین دلیل طرفداران حق باید همیشه با دقّت و هوشیاری به حوادث نگاه کنند تا مبادا فریب چهره های حق بجانب و دروغین آنها را بخورند و غافلگیر شوند. هرگونه سطحی نگری و حسن ظنّ بی دلیل در این گونه موارد، جز زیان و خسران به بار نمی آورد.

سوم این فتنه ها مانند بادها و طوفان ها هستند که به شهر یا کشوری اصابت کرده و ایجاد نابسامانی می کنند و از شهر یا کشورهای دیگر عبور می کنند و ضرری به آن ها نمی زنند.» به عبارت دیگر به بعضی از شهرها اصابت می کنند و از کنار بعضی می گذرند

از نخستین کارهایی که لازم است در برخورد با فتنه و کور کردن چشمان آن صورت گیرد، جدا کردن صف «فتنه زدگان» از «فتنه گران» است. بسیاری از کسانی که در جبهه فتنه قرار دارند، فریفته شعارهای زیبا و فریبنده سران فتنه می شوند.

آنان را نباید خیلی سرزنش کرد. همچنین نباید همه افرادی را که در جبهه فتنه قرار دارند به یک چوب راند. همچنان که امام علی با تعبیر زیبا خود می فرماید: «هر فریب خورده ای را سرزنش نتوان کرد

دومین راه باید دانست که اگر انسان با تقوا به خدای متعال توکل کند، خدا نیز برای رهایی او از فتنه گشایشی حاصل می نماید؛ همچنان که امیرالمؤمنین علی ع می فرماید: «آگاه باشید؛ آن کس که تقوای الهی پیشه کند و از خدا بترسد، خداوند، راهی برای رهایی از فتنه ها به روی او می گشاید و با نور هدایت از تاریکی ها می گریزد.

از این بیان حضرت، این نکته دریافت می شود که هرگاه در جامعه ای، روحیة تقوا و پرهیزکاری گسترش یابد، آسیب پذیری آن جامعه در برابر فتنه های احتمالی کاهش خواهد یافت.

سومین حرکت رجوع به قرآن است در فضای فتنه، که حق و باطل به هم آمیخته شده است و گرد و غبار چنان به هوا برخاسته که نه راه حق را می توان تشخیص داد و نه جاده های انحرافی را، یکی از بهترین معیارها برای تشخیص حق از باطل، رجوع به قرآن است؛ لذا اگر بتوان در فضای فتنه، اندیشه ها و افکار متضاد را به درستی بر قرآن عرضه کرد، می توان حق و باطل را از یکدیگر تشخیص داد

پیامبر اکرم ص نیز در حدیثی، معیار عبور از فتنه ها را چنین بیان می فرماید: «زمانی که فتنه ها چون ظلمت و تاریکی یک پارچه، شما را فرا گرفت، پس به قرآن پناه ببرید.

یکی دیگر از راه ها چنگ زدن به ریسمان حضرت علی ع یکی دیگر از راه های در امان ماندن از آسیب های فتنه، تمسک به اهل بیت پیامبر اسلام ص است. این سفارشی است که رسول اکرم ص برای نجات از فتنه های بعد از خود، به برخی از یارانش نمودند که: «ای عمار! بعد از من فتنه هایی رخ خواهد داد. در آن شرایط از علی و حزب علی پیروی کن؛ چرا که علیj با حق است و حق با علی

تیزهوشی و آگاهی در برابر سران فتنه هوشیاری در برابر فرصت طلبان، یکی دیگر از راه های مبارزه و مقابله با فتنه های اجتماعی است. امام علیj در جمله ای حکیمانه، به همگان سفارش می کند که در فتنه های اجتماعی، هوشیاری خود را حفظ کنند و مواظب باشند در دام فرصت طلبان و فتنه انگیزان گرفتار نشوند و مورد سوء استفاده آنان قرار نگیرند: «در فتنه ها همچون شتر دو ساله باش؛ نه پشتی دارد تا سوارش شوند و نه پستانی تا شیرش را بدوشند

اگاهی سازی و افشاگری در مورد سران فتنه اینجا است که وظیفه نخبگان و عالمان جامعه اسلامی بسیار سنگین است؛ همچنان که در این باره پیامبرعظیم الشأن می فرماید: «زمانی که بدعت ها در امت من ظاهر شد، عالمان باید علمشان را ظاهر کنند و به مقابله با آنها بپردازند و اگر چنین نکنند، مشمول لعنت خداوند خواهند بود.»

برخورد به هنگام و شجاعانه در برابر فتنه وقتی که فتنه بروز پیدا کرد، باید شجاعانه با آن به مبارزه برخاست؛ هر چند فتنه انگیزان از یاران، دوستان و هم رزمان پیشین باشند. 

البته اقدام شجاعانه و قاطعانه در مقابل فتنه گران نباید موجب شود که مرزهای اخلاقی و حدود اسلامی شکسته شود؛ 👈زیرا اقدام شجاعانه و قاطعانه امام علی در برخورد با مخالفان، در چارچوب موازین اخلاقی بود ʀɑɦɑ.мαѕσυ∂ηιуα

تمام صحبت قرآن همین است #فقط_حیدر_امیرالمومنین_است اللهم عجل لولیک الفرج والنصر والعافیه