⚜ مقایسهای گذرا میان شیوه و نگرش اجتماعی دو زعیم بیداری
قریب یک قرن پس از سید جمالالدین اسدآبادی، بذرهای حرکت آن مؤسّسِ مجدّد، جوانههای خود را زد و بستر برای حركت بیمانند امام خمینی آماده گردید.
✅ در میان دیدگاههای این دو قائد، مانندگیهای چشمگیری دیده میشوند که به پارهای از آنها اشاره میرود.
📌 تأكید میشود كه میان امام خمینی و سید جمال تفاوتهای متعددی در عرصهی عمل و اقدام نیز وجود دارد و مقایسهی حاضر، جزئی و گذرا، تنها در خصوص برخی شباهتهاست.
🔹ضرورت بازگشت به قرآن
امام خمینی و سید جمالالدین اسدآبادی هر دو از ضرورت بازگشت به قرآن كریم سخن گفتند و پایهی نهضت را بر اساس قرآن نهادند.
✅ سید جمال، از اینكه آن «گرامیدستور مقدس که نتیجهی شرافت کل ادیان حقهی عالم و برهان قاطع خاتمیت مطلقهی دین اسلام الی یوم القیامه و ضامن سعادت دارَین و فوز نشأتَین است و مختصر شرارهای از قبسات انوار مضیئهاش عالم قدیم و دنیای جدید را از آن حقارت به این تمدن رسانید» ، آن «موارد مصرف» را یافته بود، بر امت غفلتزدهی اسلام میتاخت، بر امت به سبب آنچه با كتابالله كرده بود، نهیب میزد و او را سرزنش میكرد.
✅ امام نیز از آوردن قرآن، از گورستان مرگ به بوستان حیات انسان و گلستان كرامت او سخن میگفت و این امر را از افتخارات امتی میشمرد كه به ندای وی پاسخ گفته بودند.
🔹عقیده به نقش علما و ولایت دینی
سید جمال موضوعی را به اصرار از مراجع بزرگ معاصر خود میخواست و آن بهرهگیری ایشان از «ولایت» خود برای اعلام عدم مشروطیت شاه قاجار و سرانجام برپایی حكومت اسلامی بود.
✅ او خطاب به علما میگفت:
هرکس خیال کند خلع این پادشاه (ناصرالدین شاه) جز با قشون و توپ و بمب ممکن نیست، خیال بیهودهای کرده است.
چون یک عقیده و ایمانی درقلب مردم رسوخ كرده است مبنی بر اینکه مخالفت علما، مخالفت خداست. به راستی هم همین طور است و پایهی مذهب هم روی همین عقیده میباشد.
⚠️ ای قرآنیان! اگر شما حکم خدا را در باره این مرد غاصب ستمکار اجرا کنید، اگر بگویید به حکم خدا اطاعت این مرد حرام است، مردم از گردش پراکنده شده و خلع وی بدون جنگ و کشتار صورت میگیرد.
✅ خدا برای اتمام حجتی که به شما ارزانی داشته، (قدرت شما را در واقعهی تنباكو) نشانتان داد آنهایی که ایمانشان محکم نبود، تا پیش از این واقعه در نفوذ کلمه و قدرت شما تردید داشتند؛ (اما) ملت مسلمان با شنیدن یک کلمه از شما در سر كوبی این فرعون و هامان او متحد شد.
✅ ملل دیگر هم از این قدرت و نفوذ کلمه و سرعت تأثیر این فرمان متعجب گردیدند وکفار مبهوت ماندند. این قدرتی است که خدا به شما داده تا با آن دین و حوزهی اسلام را نگهداری کنید در این صورت آیا سزاوار است با داشتن چنین نیرویی دین را واگذارده یا در کمک نمودن به شریعت کندی نمایید؟ ابداً ! ابداً !
⭕️ مخاطبان این گونه نامهها و پیغامهای سید جمال، حکم به عدم مشروعیت و خلع شاه زمان خود ندادند.
⭕️ گروه كثیری از آنان، سخن سید جمال را در امكان عزل و اسقاط شاه از طریق مبارزهی منفی كه او میگفت، غیرممكن میدانستند و چه بسا آنان، زمان را برای چنان امری و پذیرش مسئولیت های ناشی از آن مناسب ندیدند.
🔆 بعدها مجتهدی كه در عصر خود بهصراحت و با پذیرش كامل مسئولیت، از غیرقانونی و نامشروع بودن یك حكومت مدعی تشیع سخن گفت، امام خمینی بود.
✅ او در آغاز نهضت، به نصیحت شاه پرداخت و چندانكه بیاثری نُصح خود و عناد و لجاجتهای شاه را دید، عدم مشروعیت دینی و ملی شاه و حکومت و نهادهای وابسته به او را صریحاً اعلام کرد و تا زمان اسقاط او از سلطنت، نیز بر سر سخن خود ایستاد.
✅ امام از نقش علمای پیشین كه از ولایت خود استفاده كرده و نظر خود را در زمینهی بیداری اسلامی، آشكارا گفته بودند، تجلیل میكرد.
از جملهی این علما شیخ فضلالله نوری بود.
✅ امام خمینی، پاتوق خود و دوستانش را قبل از تبعید و نیز مكان پارهای از درس و بحثهای خود را مرقد همین شیخ شهید در حرم حضرت فاطمهی معصومه (س) در قم قرار داده بود.
✅ امام نقش مدرس را نیز بسیار ستوده و از میان علمای گذشته، نام او را بیش از همه آورده است. تأثیر سید شهید بر شخصیت امام بارز و آشكار بود.
✅ امام به درس خارج سید شهید در مدرسهی سپهسالار رفته بود، تدریس و شجاعت او را از نزدیك دیده بود، حتی تعریضهای او را نیز به رضاخان در عین تدریس میشنید، او مدرس را جدا از كرسی درس، بر روی كرسی سیاست نیز دیده بود و...
⬅️ ادامه دارد....
🖋 دکتر ابوالفضل خوشمنش
📚بیداری و بینالملل اسلامی با مروری بر نقش داعیان قرآنی در دو سده اخیر
📖 ص ۱۶۴-۱۶۵
🏢 بوستان کتاب (۱۴۰۱، چاپ پنجم)
🆔 https://eitaa.com/zekra114
⚜ مقایسهای گذرا میان شیوه و نگرش اجتماعی دو زعیم بیداری
(قسمت دوم)🔹هویتاندیشی و ایجاد تشكل اسلامی گفتیم سید جمال چنان به ذكر مصیبت امت میپرداخت و سوء حال و وخامت امر را برای آحاد امت تبیین میكرد كه گاه، مستمعان او از حال میرفتند. ✅ سید به آنان نهیب میزد این دنیا جای گریه نیست. او با تلمیحی ملیح از سخن قرآن كریم میگفت این دنیا سراسر لعب است و بازی، هر كه برد، برد. ✅ خود او به تأسیس انجمن ملی قاهره اقدام كرد و در صدد نوشتن قانونی برای امت اسلامی برآمد. 🔆 امام خمینی نیز در نجف اشرف، از تشكیل حكومت اسلامی سخن گفت. مردم هنوز این سخن او را به یاد دارند كه اگر سیدالشهداء میخواست در زمان خود به گفتن مسائل نماز و روزه اكتفا كند، نه تنها هیچگونه رو دررویی میان او و حكومت یزیدبن معاویه پدید نمیآمد، بلكه از احترام وافری نیز از سوی حكومت بهرهمند میشد. ✅ امام جدا از ضرورت و حتمیتی که برای تشکیل حکومت اسلامی و پیروزی مستضعفان بر مستکبران قایل بود، همانند سید جمال تصریح میکرد اگر امت اسلامی خیال پیروزی و ستاندن دادِ خود را دارد، باید هستههای مقاومت را در سراسر جهان تشکیل بدهد. 🔹 نگرش جهانشمول در امر حركت اسلامی سید جمال امت اسلامی را امت واحدهای میدید، با یك خدا، یك پیامبر، یك كتاب، یك قبله و در نهایت، یك سرنوشت. ✅ او حتی ملت و ملیت خود را نیز پنهان میكرد، تا بهانهای به دست بهانهجویان ندهد. ✅ او به اقطار اسلامی سفر كرد، در اقصای عالم بسی گشت و ایام را با هركسی بهسر برد. بلكه چنانكه دیدیم، او از خردسالی، از رفتن به هند، مصر، روم و افغان و دیگر بلاد اسلامی سخن گفته بود و همو هنگام تدریس از كرهی جغرافیا مدد میگرفت. ✅ به عقیدهی سید، صف اخوت اسلامی برای اولین بار در صفین از هم گسست و این گسستگی و گسیختگی، بیش از هزار سال بعد با برنامههای استعماری كامل شد و اخوت مزبور از بین امت رخت بربست. ✅ او در عین حال، اخوت اسلامی را نیز آرمانی كامل و مطلوب نمیدانست، بلكه مؤاخات اسلامی را برای امت ضروری میشمرد، كه اولی نظری و انتزاعی بود و دومی عملی. 🔆 امام خمینی نیز در همان آغاز، یعنی قریب نیم قرن پیش اعلام كرد، هماكنون نوبت بیداری ایران است و پس از ایران، نوبت بیداری و خیزش منطقه و کشورهای اسلامی و پس از آن نوبت تمام جهان، جهان پابرهنگان و محرومان و مستضعفان خواهد رسید. ✅ امام در سخنان خویش، بارها و مضامین گوناگون از بینالملل انسانی و ایمانی و ابعاد و قواعد آن سخن گفت. از جمله پس از پذیرش قطعنامهی آتشبس جنگ تحمیلی گفت: ... برافراشتن پرچم «لا اله الا الله» تنها بر قلّهی کرامت انسانها میسر است. ✅ تأكیدات امام بر مسائلی مانند وحدت شیعه و سنی، آشكار بود و دفاع او از مسألهی فلسطین نیز بسیار روشن و اولین سخنان او را در آغاز نهضت در دههی چهل شمسی تشكیل میدادند. او مسئلهی قدس را مسئلهی اسلام و قضیهی هویت و حیثیت آن میدانست و چنین چیزی را هرگز مسئلهی یك دولت یا ملت كوچك نمیدید. ✅ در داستان بیداری و بینالملل، نقش امام خمینی و سید جمال در خصوص امر روسیه با هم قابل مقایسهای شگفتانگیزند. ❇️ داستان یكی مربوط به آغاز كار طرحهای نو در این سرزمین است و داستان دیگری مربوط به پایان آن. ✅ سید جمال، در آغاز كار، التفات و توجهی خاص به كار روسیه و مردم آن یافت. سید بیست سال پیش از وقوع انقلاب ۱۹۱۷ روسیه از دنیا رفت. اما با شناختی كه او از اوضاع جهان داشت و نیز به مدد سفری كه به روسیه كرده بود، بوی تغییر را از اوضاع میشنید. ✅ در همان سالها بود كه تزار روسیه دست به تغییرات و اصلاحاتی در كشور زده بود. ✅ سید میدانست كه آن سرزمین بزرگ، در آن عصر طلایی اندیشه و ادبیات خود، آبستن تغییراتی ریشهای است. ❇️ سید در پیامی برای گروهی از مردم و روشنفكران آن سرزمین، آنان را دعوت كرد كه به گاهِ سخن گفتن از طرح نو، با محكمات قرآن كریم آشنا شوند و مانند مسلمانان نباشند كه از قرآن، نصیب خیری نمیبرند و در امر دین و دنیا گرفتار توهمات بیجا شدهاند. 🔆 یك قرن پس از سید جمال، حال این امام (ره) بود كه در پایان عمر خود، بوی پایان آن طرح را میشنید، طرحی كه زمانی عین روشنفكرمآبی و ندانستن آن مرادف تحجر و خرافهپرستی بود. ⬅️ ادامه دارد.... 🖋 دکتر ابوالفضل خوشمنش 📚بیداری و بینالملل اسلامی با مروری بر نقش داعیان قرآنی در دو سده اخیر 📖 ص ۱۶۶ـ۱۶۷ 🏢 بوستان کتاب (۱۴۰۱، چاپ پنجم) 🆔 https://eitaa.com/zekra114
⚜ مقایسهای گذرا میان شیوه و نگرش اجتماعی دو زعیم بیداری
(قسمت سوم)
🔹مراقبت بر موضوع وحدت اسلامی و انسانی
دعوت به وحدت اسلامی، موضوعی بسیار روشن در سیرهی رهبران بزرگ بیداری است و در بارهی آن نیز در سراسر این كتاب سخن گفته شده است.
❇️ دیدیم كه سید جمال با چه حكمتی از برانگیختن تعصبهای كور جلوگیری كرد و چگونه در قول و فعل، مخاطبان خود را به این مهم فراخواند.
🔆 امام خمینی نیز به خطرات این تفرقه به خوبی واقف بود و دستهای ناپاكی را كه در صدد اختلافافکنی بین شیعه و سنی هستند، نه سنی میدانست و نه شیعه، بلکه آنها را ایادی مستقیم یا غیرمستقیم استعمار و وابسته به آن میشمرد.
🔆 امام در وصیتنامه خود تصریح میكند: ما مفتخریم و ملت عزیز سر تا پا متعهد به اسلام و قرآن مفتخر است كه پیرو مذهبی است كه میخواهد حقایق قرآنی را كه سراسر آن از وحدت بین مسلمین بلكه بشریت دم میزند.
❇️ سید جمال هنگام اقامت در حیدرآباد هند و مشاهدهی اوضاع اسفبار هند از یك سو و نیز رؤیت آن تنوع عظیم ادیانی در هند، دو تحول عمده در اندیشهاش به وجود آمد:
✅ یكی موضوع ایجاد رابطهی همدردی میان مسلمانان هند و خارج هند كه هستهی اصلی اتحاد را در نظر او تشكیل میداد
✅ دیگری طرح همكاری میان مسلمانان و هندوها برای تحصیل استقلال هند و خاتمهی حضور استعماری بریتانیا در آن سرزمین مهم و پهناور.
🔹تكیه بر نیروی تودهها و اصلاح پایهای
سید جمال و امام خمینی هردو بر این عقیده بودند كه باید بر پایهی هرم اجتماع، محكم تكیه كرد و پس از آن رأس را اشاره رفت؛ زیرا تا زمانی كه تكیه بر آگاهی تودهی مردم نباشد، حركتهای روبنایی و چشمپركنی مانند كشتن سلطان كشور، ثمری نخواهد داشت و اگر هم داشته باشد، ماندگار و پایدار نخواهد بود.
✅ یك تفاوت بین سید و امام خمینی این بود كه سید پس از راهی طیشده، به ضرورت پرداختن به قاعدهی هرم پی برد، اما امام از همان آغاز مبارزه، این امر را مد نظر خود قرار داد.
❇️ سید در پایان عمر، از اینكه بخشی از وقت و نیروی خود را صرف گفتگو با سران و سلاطین و تفهیم حقایق جهانی به آنان نموده بود، افسوس خورد و از سوز دل آرزو كرد:
ایكاش من تمام تخم افکار خود را در مزرعهی مستعد افکار ملت کاشته بودم. چه خوش بود تخمهای بارور و مفید خود را در زمین شورهزارسلطنت فاسد نمینمودم. آنچه در آن مزرعه کاشتم، به نمو رسید؛ هر چه در این زمین کویر غرس نمودم، فاسد گردید. در این مدت هیچ یک از تکالیف خیرخواهانهی من، به گوش سلاطین مشرق فرو نرفت.
همه را شهوت و جهالت مانع از قبول گشت.
🔆 امام خمینی نیز راه کسب استقلال و برپایی نظام اسلامی را کشتن مهرههای بالای کشور نمیدانست حركتی از نوع حركت آنان را دوای درد جامعه نمییافت.
✅ او در طول عمر خود، در فراز و نشیبهای مختلف نهضت، چه در زمان تنگ شدن عرصه بر مبارزان كه به سخت نیاز به تزریق روحیه و امید وجود داشت و چه در بزنگاههای سیاسی و بهرهبرداریهای تاكتیكی، هیچگاه مجوز تروری را صادر نكرد.
⭕️ دههی پنجاه با قدرتمند شدن شاه و ساواك، دههای سخت برای مبارزان و یاران امام بود، اطرافیان و شاگردان امام، به او بارها توصیه كردند كه توان و تشكیلات برخی گروههای چریكی را محل توجه قرار دهد و آنان را تأیید كند.
⭕️ سر و صدای گوشخراش و جلوههای چشم و دهانپركن یكی از گروههای مزبور در حدی بود كه حتی برخی از یاران اصرار داشتند كه امام در تأیید آن گروهها آفت تأخیر را بر خود نپسندد كه تأخیر در تأیید آنان، علاوه بر فوت مصالح دیگر، برای وجههی رهبری خطر تهمت بیخبری و عقب بودن از واقعیات جامعه را در پی خواهد داشت.
🔆 امام وجود آن چند قطره را برابر دریای زنده و پاك ملت، چیزی نمیدید و جدا از آن، بوی التقاط و ماجراجوییهای كثیف را از گفتار و نوشتههای سردمداران آن حركتها بهخوبی استشمام میكرد.
🖋 دکتر ابوالفضل خوشمنش
📚بیداری و بینالملل اسلامی با مروری بر نقش داعیان قرآنی در دو سده اخیر
📖 ص ۱۶۸-۱۶۹
🏢 بوستان کتاب (۱۴۰۱، چاپ پنجم)
🆔 https://eitaa.com/zekra114
⚜ لسان صدق
خوانشی در کوشش قرآنی استاد محمدعلی لسانی فشارکی
رحمت الله و رضوانه علیه
🎙سخنرانان 🔹جناب آقای دکتر ابوالفضل خوشمنش عضو هیئت علمی دانشگاه تهران 🔸جناب آقای دکتر خلیل پروینی معاون فرهنگی دانشگاه تربیت مدرس 🔹جناب آقای دکتر رضا سلامتپناه معاون و دبیر پیشین شورای توسعه قرآنی 🔸جناب آقای دکتر محمدرضا عسکری عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی 📝 مجری: سرکار خانم دکتر عباسی 📆 دوشنبه ۲۹ بهمنماه ۱۴۰۳ ⏰ ساعت ۱۷:۳۰ 🏢 خیابان استاد نجاتاللهی، نبش ورشو، خانه اندیشمندان علوم انسانی، سالن حافظ 📌 خانه اندیشمندان علوم انسانی 🆔 https://eitaa.com/zekra114
⚜ نسبت میان سورهها (سورههای معارج و حاقه)
🔹سوره معارج
این سوره با پرسشِ یك پرسشگر آغاز میشود: «سَأَلَ سَائِلٌ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ».
محور موضوعی این سوره نیز بهسان سوره نبأ، كه پرسشهای درهمتنیده را در برمیگرفت، قیامت و اَحوال و اَهوال آن است.
❇️ از آیات متفرّد این سوره که از حقایقی عظیم در هستی و مـآل و معاد آن خبر میدهد، آیه ۴ است:
💠 تَعْرُجُ الْمَلائِكَةُ وَالرُّوحُ إِلَیهِ فِی یوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَةٍ (٤)
آیه بالا را میتوان از جهتی مقابل این آیه قرار داد:
💠 تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَالرُّوحُ فِیهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ (قدر:۴)
✅ در شب قدری که از هزار ماه برتر است، ملائکه و روح با هر امر و فرمان الهی برای تمشیت و تدبیر امور آشکار و نهان جهان «تنزل» میکنند و در روزی که مدت آن پنجاههزار سال است به سوی او عروج میکنند.
✅ سوره معارج، فشردهای از مطالب سوره مؤمنون را در بر گرفته است؛ چنانکه پارهای از آیات آن، عین آیات سوره مؤمنون است.
🔹سوره حاقّه
یک عضو دیگر از سه سورهای است که با کلمه یا عبارتی مشابه و مشترک آغاز میشوند:
💠 الْحَاقَّةُ (١)مَا الْحَاقَّةُ (٢)وَمَا أَدْرَاكَ مَا الْحَاقَّةُ (٣)
✅ این سوره، ابتدا از نزول عذاب بر قومی قوی و سرکش سخن میگوید و این موضوع را به وقوع قیامت و اهوال و بشارتهای آن میپیوندد.
✅ در دومین واحد موضوعی این سوره، سخن از دیدنی و نادیدنی میرود بلکه به آنها قسم یاد میشود تا از پی قسم، سخن از قرآن و عظمت و کرامت آن بیاید.
✅ «دیدنیها»ی این سوره را میتوان تصرّف الهی در پدیدههای ظاهری این عالم و گاهِ ظهور عذاب و عقوبت او در دنیا و آخرت شمرد؛
✅ «نادیدنیها» را نیز میتوان آنچه در پس پرده غیب میگذرد دانست، از وحی و خبرهای غیبی به پیامبران گرفته تا حضور و حیات جنّیان و نیز امور دیگری که چندین سوره قبل تا کنون اشاراتی در باب آن داشتهاند.
🔹مناسبت
سوره حاقّه از عذابی كه بر سر قدرتها و اقوام پیشین آمده سخن میگوید و سوره معارج، از عذابی که «واقع» است و كافران را سپری و دافعی در برابر آن نیست.
❇️ همچنین با توجه به كلمه «واقع» و نیز تشابهات دیگری كه طی جدولی خواهد آمد، باید گفت سوره حاقّه با سوره دیگری نیز دارای ارتباط و تعامل مفهومی است كه عبارت از سوره واقعه است.
❇️ در واقع، سوره «حاقّه» با تركیب و تعبیری خاص و چه بسا بیسابقه آغاز میشود و از حقیقتی سخن میگوید كه «تحقّق» یافته؛ همچنانكه سوره واقعه از واقعیتی تكلّم میكند كه «وقوع» یافته است (وَقَعَت).
❇️ این دو سوره با یكدیگر از انطباق حقیقت و واقعیت سخن میگویند؛ حقیقتی سترگ و واقعیتی بزرگ.
✅ عظمت و مهابت قیامت نیز در همین است كه در آن روز، «حقیقت» و «واقعیت» با همه بزرگیها و سنگینیهایی كه دارند با هم منطبق میشوند.
✅ چنین است که آن روز ظرف مهیبترین و لطیفترین وقایع خواهد گردید، از وقایع «یوْمَ نَطْوِی السَّمَاءَ كَطَی السِّجِلِّ لِلْكُتُبِ» (انبیاء:۱۰۴) گرفته تا «یوْمَ تُبْلَى السَّرَائِرُ» (طارق:۹).
✅ ادراک مفهوم در برخی آیات «مشكله» مربوط به قیامت نیز در پرتو همین موضوع یعنی انطباق حقیقت و واقعیت در آن روز آسان خواهد بود.
🖋 دکتر ابوالفضل خوشمنش
📚 تناسب سورهها، تنظیر و تدبر در سورههای حزب مفصل
📖 ص ۱۶۲-۱۶۵
🏢 مرکز طبع و نشر قرآن کریم (۱۳۹۹)
🆔 http://eitaa.com/zekra114
ihhtle29.mp3
40.93M
💽 فایل صوتی
⚜ لسان صدق
خوانشی در کوشش قرآنی استاد محمدعلی لسانی فشارکی رحمت الله و رضوانه علیه
🔹جناب آقای دکتر ابوالفضل خوشمنش
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران
🔸جناب آقای دکتر خلیل پروینی
معاون فرهنگی دانشگاه تربیت مدرس
🔹جناب آقای دکتر رضا سلامتپناه
معاون و دبیر پیشین شورای توسعه قرآنی
🔸جناب آقای دکتر محمدرضا عسکری
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی
📝 مجری: سرکار خانم دکتر عباسی
📆 دوشنبه ۲۹ بهمنماه ۱۴۰۳
📌 خانه اندیشمندان علوم انسانی
🆔 https://eitaa.com/zekra114