اتهام ابوالمفضل شیبانی به تحریف و جعل اسناد ✍️محمدتقی ذاکری و عمیدرضا اکبری پژوهشنامه حدیث تطبیقی، ش14، 1400ش (نسخه نویسنده) ابوالمفضل شیبانی (م۳۸۷ق) از راویان پرکاری است که روایات پرشماری در منابع حدیث و کلام فرق اسلامی دارد، و جمعی از بزرگان فریقین، او را به حافظ بودن ستود‌ه‌اند. با وجود این، جمعی از رجالیان متقدم او را تضعیف کرده‌اند؛ مانند جمع زیادی از مشایخ نجاشی و برخی از بزرگان عامی سدۀ 4 و 5 هم‌چون دارقطنی و برخی شاگردان روایی شیبانی. بزرگانی امامی مانند ابن‌غضائری نیز او را اهل سندسازی دانسته‌اند. اما جمعی از عالمان سده‌های اخیر، پیشنیان رجالی را به تندروی یا تأثیرپذیری از نگرش‌های کلامی عامه در تضعیف متهم کرده‌اند. بنابراین، مسأله اصلی مقاله یافتن راه‌هایی برای قضاوت در این اختلافات است. یافته تحقیق آن است که نقد‌های این عالمان بر تضعیفات پیشینیان نا‌تمام است، و با روش‌هایی تاریخی مانند ابحاث طبقاتی و بررسی‌های تطبیقی منابع می‌توان برخی تحریفات شیبانی را کشف کرد. هم‌چنین شیبانی در مقابله به مثل برخی جریان‌های حدیثی رقیب امامیه، گاه اسنادی ساختگی در تأیید مذهب ارائه داده است. اکبری، تکمله @gholow

تحلیل قرب اسناد در روایات ابی المفضل شیبانی؛ قرینه‌ای تازه در شناخت وضعیت رجالی وی محمد عافی خراسانی ابوالمفضل شیبانی از راویان بسیار فعال و البته، حاشیه‌برانگیز در حوزه‌های حدیثیِ فریقین است. هرچند او در منابع متقدم رجالی فریقین تضعیف شده است و بسیاری نیز از متقدمان پیروی نموده‌اند، اما برای این‌که بتوانیم از درستیِ تضعیفِ او در منابع رجالی اطمینان حاصل نماییم، باید به شواهد دیگری نیز دربارۀ این راوی توجه نماییم. از قرینه‌های مهم در این راستا، بررسی وضعیت قرب اسنادِ اوست. این قرینه، از یک سو، جلوی استدلال به "اِکثار روایتِ راویان جلیل‌القدر از وی" را برای اثبات وثاقتِ او می‌گیرد؛ و از سویی دیگر، واکاوی سندهای ابوالمفضل که دارای این مزیت بوده‌اند، نشان می‌دهد که او در برخی از اسناد گوتاهش دچار تناقض‌گویی شده است که نشان از دروغگویی و یا ضابط نبودنش دارد. اطلاعات این مقاله تکمله‌ای بر برخی مقالات در دست نشر نویسنده است. نیز نک‍: ذاکری و اکبری، اتهام ابوالمفضل شیبانی به تحریف و جعل اسناد اکبری، «تفاوت طبقات اسناد ابوالمفضل شیبانی و برخی از محدثان معاصر او» ذاکری، رویکرد ابوالمفضل شیبانی به حدیث @gholow

سلسله مباحث نقد مستندات نه ربیع و مواردی مرتبط با آن: t.me/gholow2/1701

اسماعیل بن ابی‌زیاد سکونی: قاضی عامی یا صحابی رازدار امامی؟ (نسخه نویسنده) عمیدرضا اکبری و محمد قندهاری مطالعات تاریخی قرآن‌وحدیث، ش۶۹، ۱۴۰۰ش اسماعیل بن مسلم سَکونی (د حدود 180ق) را برخی منابع متقدم امامیه عامی دانسته‌اند. علاوه بر تصریح رجالیان سنی به قضاوت سکونی، قرائن متعددی حکایت از ارتباط او با دربار عباسی دارد که این مسئله در کنار نحوۀ روایتگری‌اش از امام صادق ع، نوع گرایش عامی او را نشان می‌دهد؛ اما فراوانیِ روایات او در منابع امامی، مضامین برخی از روایاتش و آشنایی اندک امامیه با او موجب شده تا در قرون اخیر، کسانی دیدگاه متقدم در مورد مذهب سکونی را رد کرده و او را نه تنها امامی، که از اصحاب رازدار و ثقه امام صادق ع بشمرند. این مقاله بعد از ارائه دلایلی جدید بر گرایش عامی سکونی، نشان داده که برخی از روایات او که پیش‌تر شاهد امامی بودنش تلقی می‌شدند، روایاتی‌اند که برگرفته از دفاتر دیگران هستند و نسبت آن‌ها به سکونی نیز اشکالاتی دارد. هم‌چنین، وی روایات زیادی با مضامین عامی و خلاف اعتقاد امامیه دارد؛ مانند اخبار همسو با فقه جریان‌های حاشیه‌ای عامه، مناقب خلفا و حتی کتابی تفسیری با فضایی عامی. @gholow

🔺مروری بر مقاله سکونی و تأملاتی بر شیعه‌تراشی ما ✍️ عمیدرضا اکبری شاید حدود ۸-۹ سال پیش بود که با یکی از دوستان مجموعه شواهد متعددی را بر تشیع و امامی بودن اسماعیل بن ابی‌زیاد سکونی جمع کردیم، و برخی آن را به نام خودم در فضای مجازی نیز نشر داده بودند. اما امروزه در مقاله بالا همه آن ادلۀ تشیع و بیش از آن را رد کرده‌، و نشان داده‌ایم که برداشت قدیم ما و البته آقایان محققیان و حکیم که در همان سال‌ها مقالاتی رسمی در زمینه تشیع سکونی نوشته بودند نادرست بود. تا به امروز نیز مقالات متعددی در زمینه مذهب راویان نوشته می‌شود و در آن مشاهیر عامی مانند سفیان ثوری و فضیل بن عیاض و البته زیدیانی چون ابن عقده، اسماعیلیانی چون قاضی نعمان مغربی و سردمداران غالیان مانند حسین بن حمدان خصیبی و اسحاق بن محمد بصری امامی معرفی می‌شوند. رویکردی که البته قرن‌ها سابقه دارد، و در بعضی از کتب تراجم امامی برخی‌ها به را به «شیعه‌تراش» وصف نموده‌اند (برای نمونه: أعيان الشيعة، ج‏6، ص72. در کتاب تأسیس الشیعه نیز چنین روشی قابل پیگیری است). این مشکل کمابیش در میان بسیاری از فرق دیگر (از صوفیان تا غالیان) نیز شایع است که بسیاری از قدمای غیرخودی را هم‌رأی خود می‌انگارند. (و البته، خیلی اوقات هم معاصران هم‌رأی‌شان را غیرخودی می‌شمارند.😊) به نظر ما، از دلایل این رویکرد این است که ما چندان ویژگی‌های حدیث و عقاید منابع دیگر فرق مطلع نبوده‌ایم و لذا بسیاری از احادیث شبیه روایات امامی را نشان از امامی بودن راوی آن می‌پنداشتیم؛ در صورتی که بسیاری از این گزارش‌ها نمونه‌های مشابهی را در منابع سنیان و غالیان قطعی (مانند نصیریه) نیز دارد. البته مشکل دیگر نیز بعضی از انتساب‌های نادرست روایات امامی به راویان فرق دیگر است که ممکن است سهواً یا عمد صورت بگیرد. مقاله سکونی و دو مقاله در دست نشر دیگر ما در مورد ابن شعبه حرانی و ابن حمدان خصیبی بسیاری از رویکردهای متأخر در شناخت مذهب راویان را نقد کرده است و از این جهت می‌تواند در مطالعه مذهب راویان مورد توجه واقع شود، و البته، به تبیین نگاهی پیشنیان در غیر امامی شمردن بسیاری از راویان کمک کند. @gholow

معنای صحیح قرب به حق، نیاز مخلوق به خالق در حدوث و بقا https://t.me/eategadat

◾️ بر آن دو خشمگین بود... - ما رواه علي بن أسباط رفعه إلى الرضا عليه السلام: أن رجلا من أولاد البرامكة عرض لعلي بن موسى الرضا عليه السلام فقال له ما تقول في أبي بكر قال له سبحان الله و الحمد لله و لا إله إلا الله و الله أكبر فألح السائل عليه في كشف الجواب فقال عليه السلام كانت لنا أم صالحة ماتت و هي عليهما ساخطة و لم يأتنا بعد موتها خبر أنها رضيت عنهما. (الطرائف، ج1، ص252) از امام رضا علیه السلام مروی است که مردی از برمکیان به ایشان گفت نظر شما در مورد ابوبکر چیست؟ پس فرمود: سبحان الله و الحمد لله و لا إله إلا الله و الله أكبر. چون آن مرد بر یافتن پاسخ اصرار ورزید، پس فرمود: ما مادر نیکوکاری داشتیم که در گذشت در حالی که بر آن دو خشمگین بود. و پس از مرگش نیز خبری از رضایتش از آن دو به ما نرسیده است. ▪️گویا اشاره به غضب حضرت صدیقه طاهره بر آن دو با چنین تعابیری، در میان خاندان فاطمه زهراء سلام الله علیها رایج بوده (نیز نک: امالی صدوق، ص756؛ اعتقادات الامامیه، ص105؛ دلائل الإمامة، ص135؛ بخاری، ط السلطانیة، ج5، ص139؛ ج8، ص146)، و افزون بر ائمه علیهم‌السلام، توسط دیگر علویان تکرار شده یا به ایشان نسبت داده شده است: - ثم قام القاسم بن إبراهيم بن إسماعيل بن إبراهيم بن الحسن بن الحسن بن علي بن أبي طالب" فدعا إلى طاعة الله، وكان خروجُهُ بغربي مصر فأجابه منهم كثيرٌ، وبايعوه وأقام معهم مُدّةً قليلةً ثم سألوه عن أبي بكر وعمر فقال: كانت لنا أمٌّ صدِّيقةٌ ابنة صدِّيقةٍ ماتت وهي غضبانة عليهما، ونحن غاضبون لغضبها (حقائق المعرفة، احمد بن سلیمان زیدی، ج1، ص521؛ الانتصار في الرد على المعتزلة القدرية، ج1، ص110) - قال أبو بكر [الجوهری] و حدثني المؤمل بن جعفر قال حدثني محمد بن ميمون قال حدثني داود بن المبارك قال أتينا عبد الله بن موسى بن عبد الله بن حسن بن حسن بن علي بن أبي طالب ع و نحن راجعون من الحج في جماعة فسألناه عن مسائل و كنت أحد من سأله فسألته عن أبي بكر و عمر فقال أجيبك بما أجاب به جدي عبد الله بن الحسن فإنه سئل عنهما فقال كانت أمنا صديقة ابنة نبي مرسل و ماتت و هي غضبى على قوم فنحن غضاب لغضبها.  قلت قد أخذ هذا المعنى بعض شعراء الطالبيين من أهل الحجاز أنشدنيه النقيب جلال الدين عبد الحميد بن محمد بن عبد الحميد العلوي قال أنشدني هذا الشاعر لنفسه و ذهب عني اسمه قال‌: يا أبا حفص الهوينى و ما كنت مليا بذاك لو لا الحمام‌ أ تموت البتول غضبى و نرضى ما كذا يصنع البنون الكرام. (شرح نهج البلاغة ابن ابی الحدید، ج6، ص50) @gholow

⚠️ لیلة الرغائب صدا و سیمای ایران که فراوان احکام ضروری و معارف متواتر کتاب و سنت را وانهاده است، و حتی خود نشر دهنده غنا و حتی ترانه‌خوانی زن (در برنامه‌های کودک و غیر آن) و برخی از دیگر مناهی دینی است، بساری اوقات نیز بر نشر مطالب بی‌سند و البته عامه‌پسند به نام دین اهتمام دارد. از آن جمله لیلة الرغائب و یا به قول خودشان شب آرزوهاست که البته ترجمه رغائب به آرزوها هم از اشتباهات صدا و سیما است. هیچ اسم و اثر و نام و نشانی از لیله الرغائب جز روایتی عامی در احادیث ما نیست. با سندی به غایت ضعیف به روایت متهمی صوفی از 8 طبقه ناشناخته از شخصی عامی از انس بن مالک که خود انس در روایتی امامی از دروغ‌پردازان شمرده شده است (معاني الأخبار، ص411)، و مهم‌تر این‌که اصل انتساب این خبر به این راوی پرشاگرد پذیرفتنی نیست. خود عامه هم راوی حدیث را متهم به جعل همین حدیث می دانند. (الجرح و التعديل، ج3، ص219؛ ر.ک‍ الموضوعات ابن الجوزی) حتی برخی از سنی ها هم نماز لیله الرغائب را که از میان خود آنان برخاسته بدعت می‌دانند (ابن جوزی، الموضوعات، ج2، ص129؛ ابن تیمیه، الفتاوی الکبری، ج2، ص262؛ ج5، ص344؛ عجلونی، کشف الخفاء، ج2، ص410؛ لخمی شاطبی غرناطی(م790)، الاعتصام، ج1، ص122؛ فتنی، تذکرة الموضوعات، ص44؛ شربینی، الاقناع، ج1، ص108؛ ملییاری هندی(م987)، فتح المعین، ج1، ص312؛ نووی، شرح صحیح مسلم، ج۸، ص۲۰). رجالی دانشمند، جناب آقای مددی نیز این خبر را موضوع یا ضعیف دانسته، و درباره‌اش گفته‌ است: «یک حدیثی است که آثار جعل من رأسه إلی ذیله واضح است». عالمانی مانند آقایان امینی، تستری، سبحانی و میلانی هریک به نوعی عامی بودن و حتی ساختگی بودن آن را پذیرفته اند (امینی، الغدیر، ج5، ص245؛ همو، الوضاعون و احادیثهم، ص228؛ تستری، النجعة فی شرح اللمعه، ج3، ص103؛ سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ج7، ص116؛ میلانی، سید علی، شرح منهاج الکرامة فی معرفة الامامه، ج3، ص303). علامه مجلسی نیز آن را غیر معتمد می داند و به عمل به آن اشکال می کند. (زادالمعاد، ص42) این خبر در منابع شیعه در إقبال الأعمال (ط الإسلامية، ج‏2، ص632) بدون ذکر سند و در بحار الانوار (ج95، ص395) به نقل از اجازات علامه با همان سند عجیب عامی آمده است. مرحوم سید در اقبال از این گونه مسامحات فراوان دارند، چنان‌که خود ایشان اشاره فرموده آن را با نام احتیاط آورده‌اند! و اگرچه بعضی‌ها از باب ادله تسامح به آن عمل کرده‌اند. اما برخی از فقهای قدیم و بسیاری از محققین معاصر در دلالت این ادله نسبت به این گونه اخبار اشکالات فراوانی مطرح نموده‌اند. (مثلا می توانید بحث شیخ یوسف بحرانی را در الحدائق الناضرة في أحكام العترة الطاهرة؛ ج‌4، ص197 نسبت به این ادله ببینید. و یا تحقیق مفصل شیخ محمد جواد فاضل در مورد موافقین و مخالفین در کتاب قاعده تسامح در ادله سنن و نیز کتبی همچون «اخلاق اسلامي و كاربست قاعده تسامح در ادله سنن» اثر محمدتقی اسلامی نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و...) شاید بدعت بودن و البته سنت بودن این نام‌گذاری، هیچ یک دلیل روشنی نداشته باشد؛ اما احتیاط در اجتناب از اعتقاد به خصوصیت شرعی این شب است.

⚠️«تعبیر "من اطاع الخمینی فقد اطاع الله" امثال شهید دستغیب ناشی از غفلت آنها بود!» شهاب الدین حائری شیرازی، (فرزند شیخ محی الدین حائری شیرازی) در کانال تلگرامی خود نوشت: 🔹امام علی (ع): حاکم نباید بگوید "هرکس از من اطاعت کند از خدا اطاعت کرده" معیار اطاعت خدا، کتاب وسنت است. در کتاب میزان الحکمه جلد 1 باب امارت روایات زیبایی در خصوص رهبری جامعه آمده به چند نمونه توجه نمایید: الإمام علي (عليه السلام): بعث النبي (صلى الله عليه وآله) جيشا وأمر عليهم رجلا وأمرهم أن يستمعوا له ويطيعوا، فأجج نارا وأمرهم أن يقتحموا فيها، فأبى قوم أن يدخلوها وقالوا: إنا فررنا من النار، وأراد قوم أن يدخلوها، فبلغ ذلك النبي (صلى الله عليه وآله) فقال: لو دخلوها لم يزالوا فيها، وقال: لا طاعة في معصية الله، إنما الطاعة في المعروف (تنبیه الخواطر ج1 ص51) [و همین داستان: دعائم الإسلام، ج‏1، ص350؛ تاريخ‏الإسلام، ج‏2، ص457؛ مسند الإمام أحمد بن حنبل، ج‏2، ص57، 128 و 297؛ صحيح البخاري، ج‏7، ص39، ج11، ص37 و82؛ صحيح مسلم، ج‏3، ص1469؛ سنن أبي داود، ج‏3، ص1136؛ سنن النسائي، ج‏5، ص220 و ج4، ص434] 🔹پیامبر ص سپاهی را به جنگی گسیل کرد وبر ایشان امیری گذارد وفرمود به حرف امیر خود گوش کنید ومطیع او باشید پس در میانه راه آن امیر اتشی افروخت و سپاهیان را گفت یک به یک به آن داخل شوند پس عده ای فرار کردند و داستان را به پیامبر گفتند پیامبر (ص)فرمودند اگر داخل آتش شده بودند همچنان در آتش جهنم میسوختند چرا که طاعت کسی در معصیت خدا جائز نیست وفقط در امور نیک طاعت مجاز است. عن علی (عليه السلام): احذروا على دينكم ثلاثة:... ورجلا آتاه الله عز وجل سلطانا فزعم أن طاعته طاعة الله، ومعصيته معصية الله، وكذب، لأنه لا طاعة لمخلوق في معصية الخالق... إنما الطاعة لله ولرسوله ولولاة الأمر، وإنما أمر الله عز وجل بطاعة الرسول لأنه معصوم (بحار، ج72. ص338؛ خصال، ج1، ص68) [كتاب سليم بن قيس الهلالي، ج‏2، ص884 و به طریق عامی: التاريخ الكبير للبخاری، ج4، ص301] 🔹امام علی (ع) : "بر دین تان از سه کس بترسید یکی از آن سه، کسی است که خداوند به او قدرت وریاست داده پس اینگونه فکر میکند که طاعت او طاعت خداست ومخالفت با او معصیت خداست. دروغ می گوید وگمان باطل دارد زیرا طاعت کسی مجاز نیست در معصیت پروردگار. طاعت مطلق و در همه امورفقط برای خدا و پیامبر و امامان است؛ زیرا اینان معصوم اند." روایات جالب توجه بسیاری در این باب آمده که حاکی از آنست که اوامر حکام اولاً بایست بصورت کلی با کتاب وسنت سنجیده شود سپس هرگاه مخالف کتاب وسنت باشد نباید مورد اطاعت قرار گیرد. ____ پ.ن: مضامین این اخبار در مصادر روایی بسیار رایج است. در مصادر متقدم فریقین گاه ابوابی با عنوان «لا طاعة لمخلوق في معصية الخالق‏» و امثال آن وجود دارد. (المحاسن، ج‏1، ص246/ باب28؛ صحيح البخاري، ج11، ص37 و82؛ صحيح مسلم، ج‏3، ص1469؛ سنن النسائي، ج‏5، ص220 و ج4، ص434 و...) همین معنا با تعابیر مشابه نیز به کار رفته است. (نمونه نک: الغارات، ج‏2، ص403 و 590؛ شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، ج‏2، ص229؛ من لا يحضره الفقيه، ج‏2، ص621؛ شرح الأخبار في فضائل الأئمة الأطهار عليهم السلام، ج‏1، ص146؛ الأمالي للصدوق، ص370؛ الخصال، ج‏2، ص567 و 608؛ نهج البلاغة، تصحیح صبحی صالح، ص500) جملاتی مانند «من اطاع الخمینی فقد اطاع الله» (هر کس از خمینی اطاعت کند از الله فرمان برده) از مفاهیمی است که در اخبار از آن نهی شده است. و چنانکه دیدگاه برخی از مروجان این کلمات برخاسته از نظریه «امامت فقیه» و «مفترض الطاعة» دانستن یک فقیه است، (نمونه نک: t.me/gholow2/1397) که آشکارا در تضاد با اصل امامی لزوم عصمت و تنصیص بر امام مفترض الطاعة است. @gholow

🌱ارزش مداری امیر المؤمنین ع 🔸سخن معاویه خطاب به کسی که بر او نقدی کرده بود: هيهات لمظکم علي بن ابي طالب الجرأة علی السلطان فبطیء ما تفطمون. علي بن ابي طالب جرأت بر سلطان را به شما چشانده است. چقدر طول خواهد کشید تا طعم آن را از زبان شما بازگیرند. 📚 أخبار الوافدات من النساء على معاوية بن أبي سفيان، ص70؛ بلاغات النساء، ص49؛ العقد الفريد، 1/ 346. @gholow

◾️امام مهربان، سپر بلای شیعیان علِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِي الْحَسَنِ مُوسَى علیه السلام قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّوجَلَّ غَضِبَ عَلَى الشِّيعَةِ فَخَيَّرَنِي نَفْسِي أَوْ هُمْ فَوَقَيْتُهُمْ وَ اللَّهِ بِنَفْسِي شیخ کلینی رحمه الله از حضرت موسی بن جعفر صلوات الله علیهما نقل کرده است که فرمودند: همانا خداوند (بخاطر گناه شیعه، در نشر اسرار ائمه ع یا...) بر آنها غضب نمود و مرا مخیّر نمود که عقوبت را از طرف آنها تحمل کنم و یا خود آنها عقوبت شوند، بخدا قسم من آن را به جان خود خریدم و شیعیانم را حفظ کردم. 📚الكافي (ط - الإسلامية)، ج‏1، ص260/ ح5 علامه مجلسی ره: این غضب یا به این جهت بود که شیعیان تقیّه را ترک کرده و امامت آن امام را آشکار کرده‌اند؛ سپس هارون الرشید مُرَدد ماند بین این که شیعیان و تابعان آن امام را بکشد یا این‌که آن امام را زندانی کرده و او را به شهادت برساند. پس امام برای شیعیان خود دعا کرده و بلا را برای خود خواستند. یا وجه دیگری هم داشت. 📚 مرآة العقول، ج3، ص126 توضیح بیشتر آن‌که نباید این روایت همچون انگاره مسیحیان در مورد حضرت عیسی ع فهمیده شود. بلکه می‌توان آن را همسو با روایات تاریخی معنا کرد. بدین صورت که حضرت کاظم ع بنا بر این خبر می‌توانستند به طرقی جان خود را حفظ کنند، مانند اینکه از چنگ حکومت گریخته، و به جایی بروند که عمال خلیفه ظالم به ایشان دست نیابد. ولی در این صورت حرکت امام بیشتر رنگ قیام و خروج می‌گرفت، و حکومت در پی دست‌یابی به امام یا تضعیف شیعه، می‌توانست بسیاری از ایشان را که امکان گریختن نداشتند از بین ببرد. ولی وقتی به خود امام دست یافتند، هم حساسیت کم‌تری در مورد خروج شیعیان داشتند، و هم با شهادت امام عملاً تضعیف شیعه صورت می‌گرفت، و با کنار رفتن امام شناخته‌شده ایشان، حکومت کم‌تر دغدغه پرداختن به توده‌های شیعه را داشت. در این تبیین حرکت امام صرف دعا نبوده است. الهی بمولانا موسی بن جعفر ع، عجل لولیک الفرج @gholow

🌿 نوروز، جشنی ملی، و نه عیدی اسلامی خلاصه مطالب و مستندات مباحث گروه «معرفة الرجال و الآثار» در بحث نوروز: - به طور کلی اسناد روایات ذم و مدح نوروز ضعیف است. - در این میان ضعف سند اخبار مدح بسیار قابل‌توجه‌تر است، چه آنکه مثلاً مطرح‌ترین آن یعنی خبر معلی منسوب به پایان نسخه مصباح المتهجد، در قدیمی‌ترین نسخ یا به شکل کاملاً آشکاری بعد از پایان کتاب با خط و سیاقی متفاوت به این نسخه‌ها اضافه شده، و یا به کلی در آن‌ها یافت نمی‌شود. اما خبر کامل‌تر معلی به روایت مرسل ابن فهد، در بحار نیز به سند مقطوع و ضعیف از مصدری مجهول روایت شده و رواتش مجهول یا متهم به غلو اند. و از آن جا که این اخبار و اخبار جعلی فراوانی در میان غلات نصیریه و غالیان ایرانی جایگاه ویژه‌ای دارد، و در این اخبار تناقضات فراوان (مانند عدم تطابق بسیاری از مناسبت‌های موجود درآن با نوروز) و مطالب خلاف، و نیز متفردات غلات و یا حتی مجوس دیده می‌شود، ابداً نمی‌توان به آن اعتماد نمود. (مثلا اخبار الأعیاد میمون طبرانی) - برخی از متأخرین برای تقویت خبر مدح گفته‌اند: «روايت معلّى جاى مناقشه در سند و دلالت ندارد.» (جواهر الكلام، ج۵، ص۴۰) که پر واضح است که از اختلاف نسخ شدید این خبر، و اشکالات متنی آن و اسناد کامل‌تر آن در منابع نصیریه آگاه نبوده‌اند. و یا به شهرت غسل آن در نزد متأخرین استناد کرده‌اند. (المستند، ج۱۷، ص۲۹۹) که گذشته از این‌که شهرت متأخر وقتی مخالف شهرت متقدم باشد ارزشی ندارد، مستند آن در این‌جا معلوم است و آن روایت معلی است که در محل خود به تفصیل عدم اعتبارش را ثابت کردیم. - استناد به قاعده تسامح برای اخذ به روایات مدح با توجه به اشکالات بسیار زیادی که در دوران اخیر نسبت به آن مطرح شده، نیز محل اشکال است. و دست کم از چنين مواردى منصرف است. - و البته اخباری هم هستند که دلالت روشنی بر مدح یا رد نوروز ندارند، این اخبار اعتبار بالاتری دارند؛ و در عین حال با همه مدح‌های برخی از اخبار مدح ناسازگار است؛ (چون اگر حدیث معلی صحیح بود و نوروز خصوصیت داشت امام شیعیان را به تعظیم نوروز سفارش می‌کرد، تا شبهه را از اساس رفع کند، نه آنکه تنها رد ننماید.) مانند: عِدَّةٌ مِن أَصحَابِنَا عَن سَهلِ بنِ زِيَادٍ وَ أَحمَدَ بنِ مُحَمَّدٍ جَمِيعاً عَنِ ابنِ مَحبُوبٍ عَن إِبرَاهِيمَ الكَرخِيِّ قَالَ: سَأَلتُ أَبَا عَبدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ تَكُونُ لَهُ الضَّيعَةُ الكَبِيرَةُ فَإِذَا كَانَ يَومُ المِهرَجَانِ أَوِ النَّيرُوزِ أَهدَوا إِلَيهِ الشَّي‏ءَ لَيسَ هُوَ عَلَيهِم يَتَقَرَّبُونَ بِذَلِكَ إِلَيهِ فَقَالَ أَ لَيسَ هُم مُصَلِّينَ قُلتُ بَلَى قَالَ فَليَقبَل هَدِيَّتَهُم وَ ليُكَافِهِم فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ لَو أُهدِيَ إِلَيَّ كُرَاعٌ لَقَبِلتُ وَ كَانَ ذَلِكَ مِنَ الدِّينِ وَ لَو أَنَّ كَافِراً أَو مُنَافِقاً أَهدَى إِلَيَ‏ وَسقاً مَا قَبِلتُ وَ كَانَ ذَلِكَ مِنَ الدِّينِ أَبَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِي زَبدَ المُشرِكِينَ وَ المُنَافِقِينَ وَ طَعَامَهُم. (الكافي، ط - الإسلامية، ج‏5، ص142/ ح2) اخبار مشابه دیگری نیز در الفقیه و بخاری و دعائم آمده است. - باید دقت نمود که از این اخبار نمی‌توان تأیید کلی نوروز را برداشت نمود. متیقن از این اخبار تأیید آن دسته از اموری است که هم در شریعت تأیید شده است و هم در نوروز انجام آن متداول بوده، و البته نه به جهت خصوصیت شرعی آن انجام می‌شده است؛ مانند دید و بازدید خویشان و هدیه دادن. اما نمی‌توان تأیید مراسمی مانند رسوم سال تحویل نوروز و آب پاشان و هفت سین و غسل و نماز خاص این روز و سیزده بدر و مانند آن را استفاده نمود. حتی روایاتی مانند «إصنعوا لنا كلّ يوم نَيروزاً» (الفقیه، ج3، ص300)، و «فَنَيرزوا إن قدرتم كلَّ يومٍ» (دعائم، ج2، ص326) ممکن است بر عدم خصوصیت (شرعی) این روز خاص دلالت داشته باشد، هر چند که احتمال حُسن تکرار آن اعمال، فارغ از نفی و قبول خصوصیت آن روز نیز وجود دارد. @gholow