💠 مدرک قاعده "علی الید" (قاعده "ضمان ید") این قاعده در منابع حدیثی شیعه وارد نشده است؛ بلکه در منابع عامّه وجود دارد، و از منابع عامّه به کتب ما وارد شده است. از زمان قدیم این مسئله مطرح بوده که ضعف سند با عمل اصحاب منجبر است. به نظر ما سند این روایت قابل تصحیح نیست. 🔸 قطعه‌ای از سند این روایت به این شرح است: «قَتادة، عن الحسن، عن سَمَرة بن جُندَب». بر فرض آن که سایر قسمت‌های سند تصحیح شود - که آن هم بسیار مشکل است -، تصحیح این قسمت مذکور از سند، میسّر نیست. 🔹 سمرة بن جندب همان شخص جعّال حدیث است که از معاویه اموال فراوانی برای جعل حدیث اخذ می‌کرد. قصّه حدیث لا ضرر نیز مربوط به همین راوی است. با این حال روایات سمرة بن جندب نزد عامّه مورد اعتنا است، و در مسند احمد و سنن ترمذی و مسند دارمی و سنن ابن ماجه و سنن ابن داود روایات او وارد شده است. ▪️در بین فقهای عامّه نیز بیان شده که سند این روایت مرسل است. البته عامّه نسبت به سمره اشکالی وارد نمی‌دانند، ولی به جهت دیگر، سند این روایت را مخدوش می‌ٔدانند. در هامش سنن ترمذی آمده است: «لم یسمع الحسن عن سمرة غیر حدیث العقیقة، و سائر روایاته عن سمرة مرسلة». مراد از حسن در سند این روایت، حسن بصری است. 🔺درس خارج فقه استاد معظّم آقای حاج سیّد محمّد جواد شبیری زنجانی (کتاب الزکاة)، تاریخ: ۱۱ مهر ۱۴۰۳. #قاعده_علی_الید @ketabe_Estenad

🔸 مدرک قاعده "علی الید" (قاعده "ضمان ید") شخصیت سمرة بن جندب قسمت اوّل وَ رَوَى سَمُرَةُ عَنْهُ أَنَّهُ قَالَ: عَلَى الْيَدِ مَا أَخَذَتْ حَتَّى تُؤَدِّيَ.1️⃣ به نظر ما روایت علی الید هم سنداً و هم دلالتاً قابل خدشه است. 🔹 این روایت را عامّه در کتب صحاح خود - غیر از صحیح مسلم و صحیح بخاری- نقل نموده اند و همین طور عدّه کثیری از معاریف قدمای عامّه، این روایت را در غیر از صحاح نقل کرده اند و به آن احتجاج نموده اند. راوی روایت، سمرة بن جندب است که شخص بسیار فاسد، منحرف و جعّالی بوده است. مرحوم آقای شریعت اصفهانی نوشته اند که معاویه به او چهارصد هزار درهم داده بود تا روایتی جعل کند در این موضوع که شأن نزول آیه کریمه (وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْري نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّه‏)2️⃣ ابن ملجم می باشد و آیه (وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يُعْجِبُكَ قَوْلُهُ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا)3️⃣ درباره امیرالمؤمنین علیه السلام نازل شده است. می‌گویند اوّل هم مبلغ کمتر بوده و او راضی نمی شده و سپس که مبلغ را به چهارصد هزار درهم رسانده، حاضر شده این روایت را جعل کند.4️⃣ در قصه لاضرر هم که همین سمره به فرمایش حضرت رسول صلی الله علیه و آله بی اعتنایی کرده و هر چه حضرت به او اصرار کرده اند، قبول نکرده است.5️⃣ از ابن ابی الحدید نقل می کنند که سمره جزء قشون ابن زیاد بوده و به نفع ابن زیاد فعّالیت داشته است، و هنگامی که اطلاع پیدا کرده بوده که حضرت سیدالشهدا سلام اللّه علیه به عراق می آیند، مردم را تحریک به جنگ با حضرت می کرده است.6️⃣ مرحوم شهیدی نیز از قول یکی از اساتیدش که باید مرحوم شریعت اصفهانی بوده باشد (چون این سنخ مطالب به ایشان می‌خورد) نقل کرده است که ابوحنیفه می‌گفته من قول همه صحابی را می‌پذیرم به استثنای سه نفر از صحابه، که یکی از این سه نفر همین سمرة بن جندب است و البته آن دو تای دیگر را ذکر نکرده که چه کسانی هستند.7️⃣ ✅ خلاصه سمره هم قولاً و هم عملاً انسان خیلی فاسد و جعّال خبیثی بوده و در سطح خیلی شدیدی از انحراف قرار داشته است. البته اینکه مسلم و بخاری در صحیحین، این روایت را از سمره نقل نکرده‌اند، به خاطر این نبوده که در سمرة بن جندب اشکال داشته‌اند، زیرا این دو، در جاهای دیگر از او روایت می‌کنند، بلکه به احتمال قوی به خاطر این بوده است که راجع به خصوص این روایت شبهه ارسال داشته‌اند، چون در اسناد عامّه، راوی از سمره، حسن بصری است، و ظاهراً برای مسلم و بخاری محلّ شبهه بوده که روایت حسن بصری از سمره آیا مسند است و یا مرسل، و لذا آن را نقل ننموده‌اند. ——————————————- 1️⃣ سنن ابن ماجه، ج۲، ص۸۰۲، ح۲۴۰۰. سنن الترمذی، ج۳، ص۵۶۶، ح۱۲۶۶. 2️⃣ البقرة: ۲۰۷. 3️⃣ البقرة: ۲۰۴. 4️⃣ شرح نهج البلاغة، ج۴، ص۷۳. 5️⃣ الکافی، ج۱، ص۲۹۲-۲۹۳، ح۲. 6️⃣ شرح نهج البلاغة، ج۴، ص۷۸-۷۹. 7️⃣ هدایة الطالب إلی أسرار المکاسب، میرزا فتّاح شهیدی، ج۲، ص۲۳۵. 🔺درس خارج فقه آیت الله سید موسی شبیری زنجانی، تاریخ: ۶ خرداد ۱۳۹۲. #قاعده_علی_الید @ketabe_Estenad

🔸 مدرک قاعده "علی الید" (قاعده "ضمان ید") عدم انجبار ضعف سند قسمت دوم وَ رَوَى سَمُرَةُ عَنْهُ أَنَّهُ قَالَ: عَلَى الْيَدِ مَا أَخَذَتْ حَتَّى تُؤَدِّيَ.1️⃣ اشکال: آقایان می‌گویند اگر چه روایت علی الید سنداً ضعیف است، ولی از آنجا که علما به آن اخذ کرده‌اند و آن را قبول نموده‌اند، ما نباید به ضعف سند آن نگاه کنیم، و به عبارتی ضعف سند منجبر به عمل اصحاب است. لذا ما در اینجا درصدد برآمدیم که ببینیم آیا واقعاً قدمای ما به این حدیث عمل کرده‌اند یا نه؟ البته به متأخّرین کاری نداریم. 💠جواب: یکی از قدما، شیخ طوسی است که در چند جا از دو کتاب خلاف و مبسوط،2️⃣ این حدیث سمره را آورده است ولی در همه موارد، ابتدا برای عنوان مورد بحث، استدلالاتی را ذکر می‌کند و بعد در ذیل آن می‌گوید، سمره هم این مطلب را نقل کرده است. این معنایش استدلال به روایت سمره نیست تا گفته شود ایشان این روایت را پذیرفته و به آن عمل کرده است، بلکه از آنجا که در اوایل امر، فقه به صورت مقارن بوده است، لذا قدما تنها فتاوی و استدلالات خود امامیه را در نظر نمی گرفته‌اند، بلکه نظر عامّه و ادلّه‌ای هم که آنها روی مبانی خودشان تمام می‌دانند را مطرح می‌کرده‌اند، و لذا گاهی روایاتی که خود ما قبول نداریم و از نظر ما به آنها نمی‌شود استدلال کرد را نیز آورده‌اند، تنها به جهت اینکه قول عامّه را نیز ذکر کرده باشند. 🔹بنابراین شیخ طوسی ابتدا دلایل دیگر را با تعبیر "یدلّ علیه" ذکر کرده و سپس در ذیل می‌گوید "روی حسن، عن سمرة بن جندب، عن النبی صلّی الله علیه و آله" و تعبیر به "یدلّ علیه" هم نمی‌کند، لذا از این قرائن معلوم می‌شود که ایشان نمی‌خواهد به این روایت استدلال کند، و فقط خواسته اشاره به فقه عامّه در مسئله نیز کرده باشد. ▪️ یکی دیگر از قدما، ابن ادریس حلّی است که در چند جای کتاب سرائر به همین روایت سمره استدلال نموده است،3️⃣ به این صورت که ابتدا برای مختار خود در مسئله مورد بحثش، استدلالاتی را ذکر می‌کند و سپس می ‌گوید: "و یحتجّ علی المخالف" به این حدیث سمره، و البته مرحوم ابن زهره در کتاب غنیة نیز در همان مواضعی که در سرائر به این حدیث تصریحاً استدلال شده، به همان صورت یعنی با تعبیر به "و یحتجّ علی المخالف" به حدیث سمره استدلال نموده است.4️⃣ بعید نیست علّت تمسّک ایشان به حدیث سمره، با اینکه ایشان طبق مبنای خود، خبر واحد صحیح را هم قبول نمی‌کند، این باشد که ایشان گاهی به واسطه برخی قرائن موجود مثل بنای عقلا و یا تسلّماتی که وجود دارد و یا جهاتی دیگر، روایتی را معتبر به حساب می‌آورد. در اینجا هم شاید چنین چیزی را خیال کرده است. ✅خلاصه این که ما نمی‌توانیم بگوییم قدما به روایت سمره عمل کرده‌اند، و لذا ضعف سند آن جبران نمی‌شود. ——————————————- 1️⃣ سنن ابن ماجه، ج۲، ص۸۰۲، ح۲۴۰۰. سنن الترمذی، ج۳، ص۵۶۶، ح۱۲۶۶. 2️⃣ الخلاف، ج۳، ص۴۰۹، مسئله۲۲؛ ج۴، ص۱۷۴، مسئله۵. المبسوط في فقه الإمامیة، ج۳، ص۲۶۸؛ ج۴، ص۱۳۲. 3️⃣ السرائر، ج۲، ص۸۷؛ ج۲، ص۴۸۴. 4️⃣ غنیة النزوع، ص۲۸۰ و ص۲۸۹. 🔺درس خارج فقه آیت الله سید موسی شبیری زنجانی، تاریخ: ۶ خرداد ۱۳۹۲. #قاعده_علی_الید @ketabe_Estenad